Ο επιμένων νικά. Και η δημοσιογράφος Garance le Caisne ήταν παραπάνω από αποφασισμένη να το διαπιστώσει δια ζώσης. Το «τρόπαιο» της ήταν η αληθινή ιστορία του Caesar- όπως είναι το ψευδώνυμο του φωτογράφου που τράβηξε πάνω από 50.000 φωτογραφίες στα στρατιωτικά νοσοκομεία της Συρίας. Οι φωτογραφίες είναι ενδεικτικές των βασανιστηρίων που υφίστανται οι Σύροι όλα αυτά τα χρόνια μέσα στις φυλακές, κι όχι μόνο, της χώρας που ηγείται ο Μπασάρ αλ Άσαντ.
Για δύο χρόνια, μεταξύ 2011 και 2013, ο πρώην στρατιωτικός φωτογράφος της Συρίας, γνωστός απλά ως Caesar χρησιμοποιούσε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή της αστυνομίας στη Δαμασκό για να αντιγράψει κρυφά χιλιάδες φωτογραφίες των κρατουμένων που βασανίστηκαν μέχρι θανάτου στις φυλακές του Μπασάρ αλ Άσαντ. Μήνα με το μήνα, για δύο χρόνια, αυτός ο άνθρωπος, ο οποίος έχει παραμείνει ανώνυμος, τραβούσε φωτογραφίες από βασανισμένα, πεινασμένα κι απανθρακωμένα πτώματα. Στη συνέχεια αντέγραφε τις φωτογραφίες σε στικάκι USB, βγάζοντας τις από εκεί με τεράστιο κίνδυνο να τον ανακαλύψουν- κρυμμένα στα παπούτσια του ή τη ζώνη του, προκειμένου να τις δώσει σε ένα φίλο και να κυκλοφορήσουν τελικά έξω από τα σύνορα της Συρίας.
Ήξερα ότι θα ήταν δύσκολο. Αλλά συνέχισα, γιατί ήταν επιτακτικό να μιλήσει αυτός ο άνθρωπος. Η κατάθεσή του ήταν απαραίτητη αν θέλαμε να καταλάβουμε τι κρύβεται πίσω από αυτήν τη φονική μηχανή.
«Οι τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους διακηρύττουν τις θηριωδίες τους σε όλα τα κοινωνικά δίκτυα. Το συριακό κράτος κρύβει τα παραπτώματα του στα σιωπηλά μπουντρούμια του» σχολιάζει η Garance le Caisne. Εξάλλου πριν τον Caesar, δεν υπήρχε πουθενά καμία απόδειξη ύπαρξης αυτής της «συριακής μηχανής θανάτου»- όπως την αποκαλεί ο ίδιος.
Μετά από ενδελεχή έρευνα κι αφού χρειάστηκε πολλάκις να αποδείξει πως ο στόχος της δεν ήταν ένα «δημοσιογραφικό λαβράκι» αλλά μια «βουτιά στα ανείπωτα», όπως αφηγείται η ίδια η Garance le Caisne στον Guardian, κατάφερε να έρθει σε επαφή με τον Sami, ένα στενό φίλο του Caesar και στη συνέχεια με τον ίδιο το Caesar. «Πολλές φορές σκέφτηκα να τα παρατήσω. Ήταν περιζήτητος. Δημοσιογράφοι σε ολόκληρο τον κόσμο τον έψαχναν. Ήξερα ότι θα ήταν δύσκολο. Αλλά συνέχισα, γιατί ήταν επιτακτικό να μιλήσει αυτός ο άνθρωπος. Η κατάθεσή του ήταν απαραίτητη αν θέλαμε να καταλάβουμε τι κρύβεται πίσω από αυτήν τη φονική μηχανή» λέει η Garance.
«Υπήρχε πολλή υπερένταση στην πρώτη συνάντηση» θυμάται η ίδια. «Αυτοί ήταν στην άμυνα, φοβόμουν πως με μια λάθος ερώτηση θα τους "έχανα"-κι αν απαιτούσα πολλές λεπτομέρειες, ακόμα πιο γρήγορα. Τελικά ο Caesar μου μίλησε, και μάλιστα πολλές φορές. Μιλήσαμε πάνω από 40 ώρες συνολικά. Το αποτέλεσμα είναι μια προσπάθεια να ειπωθεί η αλήθεια. Αλλά είναι μόνο μια αρχή».
Αυτή είναι η ιστορία του, όπως την αφηγήθηκε στην Garance le Caisne.
«Είμαι ο Caesar. Δούλεψα ως φωτογράφος για το συριακό καθεστώς, στη στρατιωτική αστυνομία της Δαμασκού. Δεν μπορώ να αποκαλύψω όλα όσα είδα στη θητεία μου γιατί φοβάμαι πως το καθεστώς μπορεί να με αναγνωρίσει από τις λεπτομέρειες. Είμαι πρόσφυγας στην Ευρώπη. Φοβάμαι μην με βρουν και με αφανίσουν ή πάρουν εκδίκηση μέσω της οικογένειάς μου.
»Πριν τον πόλεμο, η δουλειά μου ήταν να φωτογραφίζω εγκλήματα κι ατυχήματα που αφορούσαν στρατιωτικό προσωπικό. Αυτοκτονίες, για παράδειγμα, ή πνιγμούς, τροχαία ή πυρκαγιές. Όποτε υπήρχε ανάγκη, μαζί με τους υπόλοιπους φωτογράφους πηγαίναμε επί τόπου για να φωτογραφίσουμε το μέρος και τα θύματα. Τότε, η συγκεκριμένη υπηρεσία ήταν πολύ δημοφιλής στα χαμηλά στρώματα. Πολλοί επιλέγαμε το επάγγελμα γιατί ήταν κάτι εύκολο. Είχαμε δουλειά ανά δυο-τρεις μέρες, και διαλέγαμε αν θέλαμε να φοράμε στολή ή όχι.
»Μια μέρα ένας συνάδελφος μου είπε πως θα φωτογραφίζαμε τις σορούς μερικών πολιτών. Εκείνος είχε ήδη φωτογραφίσει τα πτώματα διαδηλωτών στην επαρχία Daraa (όπου είχε γίνει η πρώτη μεγάλη ειρηνική διαδήλωση), ήταν οι πρώτες εβδομάδες του εμφυλίου, τον Απρίλιο του 2011. Κλαίγοντας θυμάμαι μου έλεγε: "Οι στρατιώτες κακοποιούσαν τα πτώματα. Τα κλωτσούσαν με τις μπότες τους και φώναζαν: 'Πουτάνας γιε!".
»Δεν ήθελε να ξαναπάει. Όταν κάλεσαν κι εμένα να πάω, τότε κατάλαβα τι τον είχε αναστατώσει τόσο. Οι αξιωματικοί υποστήριζαν πως οι νεκροί ήταν τρομοκράτες- αλλά δεν ίσχυε, ήταν απλώς διαδηλωτές. [...] Τα πτώματα συγκεντρώνονταν στο νεκροτομείο του στρατιωτικού νοσοκομείο στην Tishreen. Στην αρχή, έβαζαν όνομα σε κάθε πτώμα, μετά από λίγο όμως, μερικές εβδομάδες βασικά, ήταν όλοι τους μόνο νούμερα. Στο νεκροτομείο, ένας στρατιώτης έβγαζε τα πτώματα από το ψυγείο, τα ξάπλωνε στο πάτωμα για να τα φωτογραφίσουμε και μετά τα ξαναέβαζε μέσα. Όταν έφταναν στο νοσοκομείο, τα πτώματα σημαδεύονταν με δύο νούμερα, γραμμένα σε αυτοκόλλητη ταινία ή απευθείας στο μέτωπο ή στο στήθος. Ο ένας αριθμός ήταν αυτός του κρατουμένου, ο δεύτερος της πτέρυγας της φυλακής που ανήκε. Ο παθολόγος τους έδινε ένα τρίτο νούμερο, το πιο σημαντικό, αυτό της ιατρικής γνωμάτευσης. Τα νούμερα συχνά χάνονταν, γι' αυτό και σε κάποιες φωτογραφίες βλέπετε χέρια να τα κρατούν δίπλα στο πτώμα, απλά για το στιγμιότυπο.
» [...] Δεν είχα ξαναδεί τέτοιο πράγμα. Πριν την εξέγερση, το καθεστώς βασάνιζε κρατουμένους για να αντλήσει πληροφορίες- μετά απλά τους βασάνιζαν για να τους σκοτώσουν. Είδα σημάδια από αναμμένα κεριά και μια φορά σημάδι από κάτι σαν μάτι κουζίνας, αυτό που ζεσταίνεις την τσαγιέρα. Έκαιγαν πρόσωπα και μαλλιά. Κάποιοι είχαν πολύ βαθιά κοψίματα, σε άλλους είχαν βγάλει τα μάτια, τα δόντια τους ήταν σπασμένα, έβλεπες βλεφαρίδες καμμένες από καλώδια σαν αυτά που βάζουν μπροστά το αυτοκίνητο. Υπήρχαν πληγές γεμάτες πύον, σαν να είχαν μείνει χωρίς θεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα και είχαν μολυνθεί. Μερικές φορές τα πτώματα ήταν καλυμμένα με φρέσκο αίμα- σημάδι πως είχαν πεθάνει πολύ πρόσφατα.
» [...] Έκανα διαλείμματα για να μην κλάψω. Πήγαινα κι έπλενα το πρόσωπό μου. Ούτε σπίτι όμως ήμουν καλά. Είχα αλλάξει. Είμαι εκ φύσεως πολύ ήρεμος άνθρωπος, αλλά τότε είχα γίνει ευερέθιστος- νευρίαζα με το παραμικρό, με τους γονείς μου, τα αδέρφια μου. Αλήθεια ήμουν τρομοκρατημένος. Αυτά που έβλεπα τη μέρα με στοίχειωναν μετά. Φανταζόμουν τα αδέρφια μου να γίνονταν σαν αυτά τα πτώματα. Είχα αρρωστήσει. Δεν το άντεχα άλλο. Τότε είναι που αποφάσισα να μιλήσω στον Sami.
*Ο Sami, οικογενειακός φίλος του Caesar, ήταν αυτός που τον έπεισε να μην παραιτηθεί. Του συνέστησε να συνεχίσει τη δουλειά καθώς αυτός ήταν ένας μοναδικός τρόπος να συλλέξει πληροφορίες εκ των έσω, για όσα διαδραματίζονταν τόσα χρόνια υπό το καθεστώς του Άσαντ και για τα οποία κανείς δεν έλεγε κουβέντα- φυλακισμένοι που πέθαιναν στη σιωπή, διαδηλωτές που δολοφονούνταν και τα πτώματα τους εξαφανίζονταν. Οι φυλακισμένοι μπορεί να μιλούσαν για τα βασανιστήρια, αλλά πάντα μετά την αποφυλάκισή τους. Μάλιστα τους προέτρεπαν να το κάνουν, ώστε οι αφηγήσεις τους να λειτουργήσουν προειδοποιητικά για κάθε πολίτη που δεν θα συμμορφωνόταν με το καθεστώς.
»Τα πτώματα ολοένα και αυξάνονταν. Και τα νεκροτομεία γέμιζαν νεκρούς που δεν προλαβαίναμε να φωτογραφίσουμε. Μερικές φορές τα πτώματα έμεναν στο πάτωμα για μέρες μέχρι να πάμε να τα φωτογραφίσουμε. Οι στρατιώτες δεν ήθελαν ούτε να τα ακουμπήσουν. Τα έσπρωχναν με τη μύτη από τις μπότες τους, χωρίς κανέναν σεβασμό. Κι αυτά απλά σάπιζαν. Μια φορά είδα ένα πουλί να τρώει το μάτι από ένα. Άλλες φορές τα έτρωγαν τα έντομα. Κι η μυρωδιά... Δεν μπορούσαμε να την ξεχάσουμε, μας τρέλαινε. Αλλά έγινε μέρος της καθημερινότητας.
» [...] Το χειρότερο ήταν όταν ανάμεσα στα πτώματα ήταν κάποιος ακόμα ζωντανός. Αυτό πρακτικά άλλαζε όλη τη σειρά στα νούμερα. Έπρεπε να καθίσουν να τα ξαναγράψουν από την αρχή και φυσικά αυτό δεν το ήθελε κανείς. Θυμάμαι έναν στρατιώτη μια φορά σε ένα τέτοιο περιστατικό που μου είπε ψύχραιμα: 'Πήγαινε πιες λίγο τσάι κι έλα σε λιγάκι'. Όταν γύρισα, βρήκα ένα ακόμη πτώμα...
» [...] Κάμποσες φορές την εβδομάδα πήγαινα στο Sami τις φωτογραφίες. Όταν έμενα μόνος στο γραφείο αντέγραφα τις φωτογραφίες σε ένα USB που μου είχε δώσει. Στην αρχή ήταν 4 GB, μετά 8, μετά 16... Φοβόμουν μην με ανακαλύψει κάποιος. Το έκρυβα στο παπούτσι ή τη ζώνη μου. Περνούσα από 4-5 φρουρούς μέχρι να βγω έξω, ούτε που μπορούσα να φανταστώ τι θα γινόταν αν με έπιαναν.
» [...] Πάντα είχα μαζί έναν στρατιώτη για 'μάρτυρα'. Εκείνος καταχωρούσε σε λίστες τα πτώματα, έγραφε ηλικία στο περίπου, ύψος, χρώμα δέρματος και μαλλιών, αν είχαν τατουάζ ή τρύπες από σφαίρες και φυσικά την αιτία θανάτου- συνήθως καρδιακή προσβολή ή αναπνευστικό πρόβλημα. Στην αρχή κάθε πτώμα είχε δική του καρτέλα. Στην πορεία υπήρχε μια κοινή καρτέλα για 10, 15 μέχρι και 20 κρατουμένους.
» [...] Θέλαμε να κυκλοφορήσουν δημοσίως αυτές οι φωτογραφίες για να δουν οι συγγενείς των νεκρών πως οι αγαπημένοι τους είχαν πεθάνει. Ο κόσμος έπρεπε να μάθει τι συνέβαινε στις φυλακές και στα κέντρα κράτησης. Όταν κάποια στιγμή ο Άσαντ πέσει, να είστε σίγουροι πως αυτές οι φωτογραφίες θα εξαφανιστούν».
Η απάντηση του Άσαντ
Τον Ιανουάριο του 2015, ο Μπασάρ αλ Άσαντ μίλησε στο αμερικανικό περιοδικό Foreign Affairs, μεταξύ άλλων, και για τις συγκεκριμένες φωτογραφίες. Όταν ο δημοσιογράφος έκανε λόγο για «τυφλό βομβαρδισμό πολιτών» και «ντοκουμέντα του αποστάτη με την κωδική ονομασία Caesar που δείχνουν βασανιστήρια και κακομεταχείριση στις φυλακές της Συρίας», ο Σύριος πρόεδρος χαρακτήρισε τις φωτογραφίες «συκοφαντίες χωρίς αποδείξεις». «Ποιος τις τράβηξε; Ποιος είναι; Κανείς δεν ξέρει. Δεν υπάρχει καμία επαλήθευση για όλα αυτά, πρόκειται για ισχυρισμούς χωρίς αποδείξεις. Τίποτα δεν είναι ξεκάθαρο. Οι φωτογραφίες δεν δείχνουν καν καθαρά ποιος απεικονίζεται. Ποιος μου λέει πως είναι κάτι που έκανε η κυβέρνηση, κι όχι οι αντάρτες; Ποιος σας λέει ότι είναι Σύριοι κι όχι κάποιος άλλος;» δήλωσε τότε ο Άσαντ.
Ένας συνεργάτης του Caesar, πρώην παιδίατρος στο επάγγελμα, έχει φτιάξει ολόκληρο ντοσιέ όπου έχει καταχωρήσει τους διαφορετικούς τύπους και βαθμούς των βασανιστηρίων που υπέφεραν οι κρατούμενοι. «Πως έγιναν ανώνυμοι αριθμοί όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Πρέπει να δώσουμε στα θύματα πίσω την ταυτότητά τους. Οι οικογένειες δικαιούνται να μάθουν». Μάλιστα είναι έξαλλος που αυτές οι φωτογραφίες δεν έφεραν πιο δυνατό αποτέλεσμα. «Πιστεύαμε πως η δουλειά αυτή θα πυροδοτούσε αντιδράσεις στην κοινή γνώμη. Δείξαμε τις φωτογραφίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στο Κογκρέσο στις ΗΠΑ, στον ΟΗΕ. Αλλά οι πολιτικοί θέλουν απλά να γυρίσουν τη σελίδα και να διαπραγματευτούν με τον Άσαντ. Πως καταλήξαμε σε κάτι τέτοιο;».
* Αυτήν την εβδομάδα κυκλοφορεί το βιβλίο της Garance le Caisne με τίτλο «Opération César- Au cœur de la machine de mort syrienne» με όλη την ιστορία του Caesar.
