«Δεν ξέρω πώς διάλεξαν εμένα, μου είπαν ότι ήρθε κάποιος στο χωριό και ρώτησε ποιος έχει τρέξει πιο πολύ για να σώσει πρόσφυγες και οι χωριανοί είπαν το όνομά μου, αλλά δεν είναι για μένα. Εγώ είμαι συμβολικά είναι για όλους τους χωριανούς», μου λέει ο Στρατής Βαλαμιός, ο 40χρονος ψαράς που προτάθηκε από την Ακαδημία για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης μαζί με τις γιαγιάδες από τη Συκαμιά και την Σούζαν Σάραντον.
Στο μεγάλο ναυάγιο που έγινε στις 28 Οκτωβρίου στο Μόλυβο (πνίγηκαν τουλάχιστον 70 άνθρωποι), ο Στρατής ήταν εκεί. Πήρε το καΐκι από τη Σκάλα και έτρεξε για να βοηθήσει. «Είδα μια θάλασσα γεμάτη κόσμο, ο αέρας ήταν πολύς. Την ώρα που πήγαινα να πιάσω ένα παιδί το τράβαγε κάτω το κύμα και ανέβαζε ένα άλλο πνιγμένο», θυμάται.
Ο ίδιος δεν ήξερε τίποτα, το έμαθε όταν ανακοινώθηκε. Δεν μιλάει πολύ στα Μέσα και αυτή η νέα κατάσταση που έχει δημιουργηθεί του είναι πρωτόγνωρη και από μια άποψη τον δυσκολεύει. «Χτυπάει το τηλέφωνο μου συνέχεια, θέλω να το κλείσω για λίγο να μπορέσω να ηρεμήσω», λέει. Την ημέρα που μιλούσαμε θα ερχόταν ένας γνωστός πολιτικός επίσκεψη στην περιοχή και ο πρόεδρος είπε ότι θέλει να δει κι αυτόν. «Δεν μπορώ, δεν θα πάω, δεν τα αντέχω εγώ αυτά», μου λέει. Του είναι αδύνατο να σταθεί απέναντι στις κάμερες, αισθάνεται πολύ άβολα. Και στα ΜΜΕ που του ζητάνε να τους μιλήσει τους λέει να πάνε κάπου έξω από το χωριό και να τους πει δυο λόγια, πιο πολύ γιατί ντρέπεται να πει όχι αλλά και επειδή δεν θέλει να τον βλέπει ο κόσμος να δίνει συνεντεύξεις. Του λέω ότι πρέπει να το συνηθίζει σιγά-σιγά γιατί έχει δρόμο μπροστά του κι αν δεν φτάσει μέχρι τη Νορβηγία, ίσως να χρειαστεί να πάει ως την Ακαδημία για να βραβευτεί. Δεν τις θέλει τις επισημότητες, ξέρει όμως ότι πρέπει να το κάνει για το χωριό, γιατί πλέον αυτούς εκπροσωπεί. «Αλλά κοστούμι δεν βάζω», μου λέει. «Και το τζιν μια χαρά είναι».
Ο Στρατής κατάγεται από την Πελόπη, ένα γραφικό χωριό λίγα χιλιόμετρα προς τα ορεινά από την Σκάλα Συκαμιάς. Έχει παντρευτεί στη Συκαμιά και εδώ και 20 χρόνια είναι ψαράς. Η καθημερινότητα των κατοίκων σε αυτό το μικρό ψαροχώρι στα βόρεια της Λέσβου αναστατώθηκε πριν από μερικά χρόνια με σοκαριστικό τρόπο όταν από τα απέναντι παράλια άρχισαν να φτάνουν πρόσφυγες μέσα σε υπεφορτωμένα φουσκωτά και ξύλινες βάρκες, άνθρωποι ταλαιπωρημένοι που έφευγαν από την πατρίδα τους λόγω πολέμων και τοπικών συρράξεων. Τα ναυάγια και οι απώλειες ζωών είναι μια παλιά υπόθεση στη θαλάσσια περιοχή της Συκαμιάς και ο Στρατής διασώζει αρκετά χρόνια ανθρώπους, πέφτοντας και ο ίδιος στη θάλασσα από το καΐκι του, ακόμη και χειμωνιάτικους μήνες. "Πάνω από 10 χρόνια είναι που βγαίνει εδώ σε εμάς κόσμος. Δεν είναι κάτι καινούργιο, μην βλέπετε που τώρα οι ροές είναι μεγάλες και το έχει μάθει όλος ο κόσμος», μου λέει.
Τον ρωτάω πώς είναι ο καιρός τώρα στη Μυτιλήνη και μου απαντά ότι έχει αέρα. Παλιά με τέτοιον καιρό σκεφτόταν πώς θα βγει για ψάρεμα αλλά τώρα ο φόβος ο δικός του και των ανθρώπων εκεί είναι τι θα φέρει η θάλασσα. Οι διακινητές απέναντι δεν νοιάζονται αν οι άνθρωποι θα πνιγούν. «Αυτούς το μόνο που τους νοιάζει είναι να τους φορτώσουν και να φύγουν. Δεν τους νοιάζει αν έχει μποφόρ ή δεν έχει», λέει ο Στρατής.
«Τους στέλνουν με υπερφορτωμένες βάρκες. Τα φουσκωτά που έρχονται παίρνουν μέσα 10-15 άτομα μάξιμουμ. Αυτοί βάζουν και 50 μέσα και 60, έχω φέρει βάρκα με 80 ανθρώπους, έχω φέρει βάρκα να κάθονται οι μεγάλοι από το συνωστισμό πάνω στα παιδιά και βγάζαμε μωρά σε ημιλιπόθυμη κατάσταση», θυμάται.
Να βλέπεις κόσμο να πνίγεται και να μην ξέρεις ποιόν να πρωτοπιάσεις
Μερικές από τις καταστάσεις που έχει δει και έχει ζήσει δύσκολα μπορεί να τις χωρέσει το ανθρώπινο μυαλό. Θυμάται την πιο δύσκολη στιγμή του το 2009 στο ακρωτήριο Κόρακας, μια απόκρημνη και δύσβατη περιοχή όπου μέχρι πριν να ξεκινήσει η μεγάλη προσφυγική ροή έβγαιναν οι περισσότεροι πρόσφυγες. «Ήταν μια βάρκα με 20 άτομα μέσα. Βούλιαξε και δεν φορούσε κανείς σωσίβια. Πνίγηκαν οι δέκα. Εμείς ψαρεύαμε δίπλα με το καΐκι και πλησιάσαμε. Είχε αέρα, βούτηξα στο νερό και πρόλαβα και έβγαλα ζωντανούς δέκα ανθρώπους...». Ανάμεσά τους και ένα μωρό 9 μηνών που ο Στρατής το έβγαλε από το νερό μαζί με τη μητέρα και τον πατέρα που ήταν σε πανικό. «Η μητέρα μου, μου έδωσε μια φορά τη ζωή και εσείς μου τη δώσατε πίσω», του είπε η γυναίκα κλαίγοντας και παρότι μουσουλμάνα, έσκυψε και φίλησε το βρεγμένο σταυρό που είχε κρεμασμένο ο Στρατής στο στήθος.
Ο 40χρονος ψαράς δεν σώζει κόσμο μόνο όταν είναι ο ίδιος στη θάλασσα. Όταν γίνεται ένα ναυάγιο αυτόν ειδοποιούν οι άλλοι ντόπιοι ψαράδες για να πάρει το καΐκι και να τρέξει να τους βοηθήσει. «Έχω δει πολλά ναυάγια και αν τους βρεις σε μια κατάσταση καλή, θα τους τραβήξεις πάνω και όλα θα είναι εντάξει. Αλλά το άσχημο είναι να βλέπεις κόσμο να πνίγεται και να μην ξέρεις ποιον να πρωτοπιάσεις. Να λες, να πάρω αυτόν ή αυτόν; Και να πρόκειται για ζωές, να βλέπεις μωρά πνιγμένα...»
Έχω δει πολλά ναυάγια και αν τους βρεις σε μια κατάσταση καλή, θα τους τραβήξεις πάνω και όλα θα είναι εντάξει. Αλλά το άσχημο είναι να βλέπεις κόσμο να πνίγεται και να μην ξέρεις ποιον να πρωτοπιάσεις. Να λες, να πάρω αυτόν ή αυτόν; Και να πρόκειται για ζωές, να βλέπεις μωρά πνιγμένα.
Στο μεγάλο ναυάγιο που έγινε στις 28 Οκτωβρίου στο Μόλυβο (πνίγηκαν τουλάχιστον 70 άνθρωποι), ο Στρατής ήταν εκεί. Πήρε το καΐκι από τη Σκάλα και έτρεξε για να βοηθήσει. «Είδα μια θάλασσα γεμάτη κόσμο, ο αέρας ήταν πολύς. Την ώρα που πήγαινα να πιάσω ένα παιδί το τράβαγε κάτω το κύμα και ανέβαζε ένα άλλο πνιγμένο», θυμάται.
«Πώς αντέχεις ρε Στρατή, πού βρίσκεις τόση δύναμη;»; τον ρωτάω. «Κανένας δεν αντέχει αλλά αυτή την ώρα δεν μπορείς να κάνεις κάτι άλλο», μου λέει. « Τι θα πεις; Άντε φεύγω;. Δεν το αντέχεις αλλά πρέπει να παραμείνεις εκεί!. Δεν είναι θέμα συνήθειας, δεν συνηθίζεται αυτό. Για να καταλάβεις, πριν από μια εβδομάδα ξέβρασε η θάλασσα ένα μωρό χωρίς κεφάλι. Έχω δει πτώμα ξεβρασμένο πάνω στα βράχια. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο μαύρο γίνεται το πτώμα μέσα στη θάλασσα... Αν τα έβλεπα αυτά πριν από 20 χρόνια δεν θα το άντεχα, τώρα με όσα έχω δει κι ένα πτώμα να κομματιάσεις μπροστά μου θα κάτσω να το δω και θα το αντέξω. Δεν είναι όμως ότι γίνεσαι πιο ψυχρός. Δεν ξέρω πώς να το πω....»
Η ανταμοιβή για αυτές τις δύσκολες στιγμές και εικόνες είναι το ευχαριστώ των ανθρώπων που διασώζει. «Είναι οι πιο συγκινητικές στιγμές. Σε αγκαλιάζουν, σε φιλάνε, σου κρατάνε σφιχτά το χέρι και δεν στο αφήνουν. Τα συναισθήματα είναι ανάμικτα, αν δεν είσαι εδώ να το δεις αυτό, δεν μπορείς να το καταλάβεις», λέει και καταλαβαίνεις τη συγκίνηση στη φωνή του. Θυμάται ότι ο πατέρας και η μητέρα που είχε διασώσει μαζί με το παιδί τους σε εκείνο το ναυάγιο με τους δέκα νεκρούς στον Κόρακα επέστρεψαν μετά από 10 μήνες στο χωριό κρατώντας δώρα για να τον ευχαριστήσουν. Κυρίως όμως για να δείξουν στο παιδί τον άνθρωπο στον οποίο χρωστάει τη ζωή του.
Στη θάλασσα δεν μπαίνει συρματόπλεγμα
Η φωνή του σκληραίνει όταν μιλά για τα απέναντι παράλια και τους διακινητές. «Δεν βλέπω να ασχολείται κανείς με την Τουρκία. Θα δώσουμε τώρα 3 δισεκατομμύρια για να συνεχίσουν να βγαίνουν πάλι εδώ οι βάρκες. Εγώ έτσι νομίζω από αυτά που βλέπω», λέει.
Για τις επικρίσεις που δέχεται η χώρα μας για ελλειπή φύλαξη των συνόρων, εκείνος που βλέπει κάθε μέρα τι συμβαίνει στέλνει μήνυμα στους Ευρωπαίους να πάνε εκεί να δούνε τι γίνεται. «Στη θάλασσα δεν μπαίνει συρματόπλεγμα και όποιος θέλει να περάσει, κάποια στιγμή θα τα καταφέρει και θα περάσει. Ο κόσμος αυτός έρχεται για να μπορέσει να ζήσει. Κι αυτά που κάνει η Ελλάδα, οι άνθρωποι και το Λιμενικό για αυτό τον ταλαιπωρημένο κόσμο δεν μπορεί να τα κάνει κανένας. Τα άλλα που λένε είναι παιχνίδια δικά τους», λέει.
Για τη στάση των ντόπιων απέναντι στους πρόσφυγες ο Στρατής επισημαίνει ότι ποτέ δεν έγινε κάτι εναντίον τους. «100 άτομα ήμασταν εδώ στο χωριό και όταν έβγαιναν οι πρόσφυγες με βρεγμένα μωρά παίρναμε βάρκες και πήγαιναν οι δικές μας οι γυναίκες και άλλαζαν τον κόσμο. Ανοίξαμε μια αποθήκη και τη φτιάξαμε για να μπορέσουν να αλλάζουν εκεί. Ζητούσαμε από τους ντόπιους να δωρίσουν ρούχα για να έχουμε εκεί να τους δίνουμε να αλλάξουν. Αλλά, άσχετα από αυτά που κάναμε εμείς, αρκετοί πρόσφυγες έβγαιναν σε σημεία που δεν ήταν προσβάσιμα και περπατούσαν βρεγμένοι, χωρίς να τους δει ένας γιατρός, με μωρά 60 χλμ. μέχρι τη Μυτιλήνη».
Τώρα πλέον τα πράγματα είναι καλύτερα, όσο μπορεί να είναι δόκιμη μια τέτοια λέξη σε τέτοιες καταστάσεις. Οι πρόσφυγες συνεχίζουν να βγαίνουν σε μεγάλους αριθμούς, αφού οι πόλεμοι συνεχίζονται αλλά είναι εκεί οι οργανώσεις και οι εθελοντές. «Έχουν έρθει πολλοί εθελοντές και μη κυβερνητικές οργανώσεις, περιμένουν τον κόσμο και τον βοηθάνε, τους δίνουν ένα ζεστό, μια κουβέρτα, τους πηγαίνουν στα καμπ».
Δεν είναι ηρωισμός να κάνεις το αυτονόητο
Ο ίδιος δεν αισθάνεται ήρωας. «Δεν είναι ηρωισμός να κάνεις το αυτονόητο», λέει. Toν ρωτάω αν τελικά βρεθεί στο βήμα της επιτροπής για τα Νόμπελ τι είναι αυτό που θα πει στον κόσμο που θα τον παρακολουθεί και κυρίως σ' αυτούς που καθορίζουν τις τύχες των λαών και των ανθρώπων. «Να σταματήσουν τον πόλεμο, να σταματήσουν να πνίγουν τον κόσμο. Να αφήσουν τον κόσμο να μείνει στη χώρα του. Κανένας δεν θέλει να φύγει από τον τόπο του. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς γίνεται να συνεχίζει να πνίγεται κόσμος. Δεν αντέχουμε στο χωριό να βλέπουμε άλλα πνιγμένα μωρά».
Ο Στρατής το μόνο που θέλει, όπως και όλος ο κόσμος στο χωριό είναι να επιστρέψει στην ειρηνική βουβή ηρεμία του χειμώνα και στην ευχάριστη πολυκοσμία του καλοκαιριού. Να πάψει η Σκάλα να ζει στις «παρυφές» ενός πολέμου. Και αυτός να είναι εκεί, στο μέρος που αγαπάει, να ψαρεύει καλαμάρια, να ρίχνει πετονιές για λαβράκια στο λιμάνι και να απολαμβάνει καθισμένος στα καφέ με έναν ελληνικό στο τραπέζι και ένα τσιγάρο στο χέρι το γαλάζιο της θάλασσας που έχει τόσο σκοτεινιάσει τα τελευταία χρόνια.
σχόλια