Η έκδοση DESTE: 33 YEARS, σε συνεπιμέλεια των Karen Marta, Nell McClister και Ελένης Μιχαηλίδη, είναι μια υβριδική αφήγηση της ιστορίας του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ, η οποία βασίστηκε σε αρχειακό υλικό και προφορικές ιστορίες. Οι επιμελήτριες της έκδοσης εξηγούν ότι η ιδέα για το εγχείρημα προέκυψε οργανικά, μέσα από τη διαδικασία οργάνωσης και τεκμηρίωσης του αρχείου εκθέσεων του Ιδρύματος, η οποία ξεκίνησε το 2007. Το πλούσιο αρχειακό υλικό που αναδείχθηκε μέσα από τη συστηματική καταγραφή της αδιάλειπτης δραστηριότητας τριών δεκαετιών υπαγόρευσε την ανάγκη να παρουσιαστεί τόσο στο εξειδικευμένο όσο και στο ευρύ κοινό η ιστορία των εκθέσεων και των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος, ενώ η ποικιλομορφία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτού του υλικού οδήγησαν σε μια διαφορετική προσέγγιση ως προς την παρουσίασή του.
Ήδη, από τη σύστασή του, το ΔΕΣΤΕ έχει υπάρξει ένα ιδιοσυγκρασιακό ίδρυμα, άρρηκτα συνδεδεμένο με την προσωπικότητα και τη συλλεκτική δραστηριότητα του ιδρυτή και προέδρου του, Δάκη Ιωάννου. Τόσο η βαθιά, προσωπική προσέγγιση του συλλέκτη ως προς τη σύγχρονη τέχνη όσο και η προσωπική του σχέση με τους καλλιτέχνες και επιμελητές, με τους οποίους βρίσκεται σε διαρκή διάλογο και συνεργάζεται συστηματικά, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας και του προγράμματος του Ιδρύματος. Η ανάδειξη της σημασίας αυτών των σχέσεων, μέσα από τις αφηγήσεις των ίδιων των προσώπων, υπήρξε μία από τις βασικές προθέσεις της έκδοσης.
Ακολουθούν οι 10+1 πιο σημαντικές στιγμές στην ιστορία του ΔΕΣΤΕ, με αποσπάσματα από τα κείμενα του κ. Ιωάννου σχετικά με αυτές, όπως δημοσιεύονται στην έκδοση.
1.
Το ΔΕΣΤΕ δεν ξεκίνησε ως μια προσωπική συλλογή ή ως ένα πρόγραμμα εκθέσεων, ήταν μια ιδέα. Έψαχνα έναν τρόπο να συμμετάσχω ενεργά στον καλλιτεχνικό διάλογο, να παραγάγω ενέργεια γύρω από την τέχνη και να δημιουργήσω μια πλατφόρμα η οποία θα ακολουθεί νέες ιδέες. Στην αρχή της δεκαετίας του '80 άρχισα να προετοιμάζω το έδαφος, αναζητώντας καλλιτέχνες, κριτικούς και επιμελητές. Το άτομο-κλειδί στην αποκρυστάλλωση της ιδέας για το ΔΕΣΤΕ ήταν ο κριτικός, θεωρητικός και επιμελητής Pierre Restany. Γευματίζαμε δίπλα στη θάλασσα στην Αθήνα και του έλεγα για την πρόθεσή μου να εμβαθύνω στην ενασχόλησή μου με τη σύγχρονη τέχνη. Μου πρότεινε τη δημιουργία ενός ιδρύματος.
2.
Η πρώτη φορά που είδα το έργο του Jeff Koons «One ball total equilibrium tank», στη διάρκεια μιας τουρ που έκανα με τον Jeffrey (Deitch) σε γκαλερί του East Village την άνοιξη του 1985, ένιωσα ένα παράξενο συναίσθημα. Ένιωσα ότι στεκόμουν μπροστά σε ένα αριστούργημα, σε μια δυνατή, αρχέγονη εικόνα, ένα αρχέτυπο. Ο μαγνητισμός που μου ασκούσε αυτό το έργο με έβαλε σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο. Σαν να άνοιξε το Κουτί της Πανδώρας. Ο τρόπος με τον οποίο η μπάλα αιωρούνταν φαινόταν παράλογος, αλλά την ίδια στιγμή φυσιολογικός. Ζήτησα από την γκαλερί να μου το κρατήσουν μέχρι να γνωρίσω τον καλλιτέχνη.
3.
Τα πράγματα φάνηκαν να παίρνουν διαφορετικό δρόμο όταν γνώρισα τον Jeff Koons. Για μένα είναι ζωτικής σημασίας να γνωρίζω τον καλλιτέχνη που κρύβεται πίσω από το έργο. Πραγματικά, σέβομαι τους ανθρώπους που αφιερώνουν χρόνο στη δημιουργία οποιουδήποτε πράγματος, ανθρώπους που απορροφώνται από την ίδια την πράξη της δημιουργίας. Οι καλλιτέχνες δίνουν τα πάντα για την τέχνη, αφιερώνουν όλη τους τη ζωή σε αυτή. Για μένα, αυτό είναι το στοιχείο που διακρίνει έναν καλλιτέχνη από όλους εμάς τους υπόλοιπους: ότι τίποτα δεν μπορεί να τον αποσπάσει από τη δέσμευσή του στην τέχνη.
4.
Καθώς συμμετείχα στην καλλιτεχνική σκηνή του East Village στα μέσα των '80s, δημιούργησα ένα ενδιαφέρον δίκτυο φίλων και άρχισα να συλλέγω συστηματικά έργα τέχνης. Ανακάλυψα ότι το να είσαι συλλέκτης είχε εντελώς άλλο νόημα, ήταν δημιουργικό. Μπορείς να τοποθετείς δίπλα-δίπλα δύο διαφορετικούς καλλιτέχνες που στο δικό σου μυαλό συνδέονται μεταξύ τους με κάποιον τρόπο, κι έτσι να δίνεις το δικό σου στίγμα. Δημιουργώντας μια συλλογή, λες: «Αυτό πιστεύω». Στην πραγματικότητα, ποτέ δεν είχα την πρόθεση να αγοράζω έργα τέχνης, να τα κρατώ για τον εαυτό μου και να τα χαζεύω μόνος μου. Ήθελα να μπορώ να τα μοιράζομαι με το κοινό. Η επιλογή έργων για τη συλλογή, η διοργάνωση εκθέσεων και η τοποθέτησή τους σε ένα πλαίσιο προωθούν τη συζήτηση γύρω από την τέχνη, ενθαρρύνουν τον διάλογο.
Υπό αυτό το πρίσμα, η εγκατάσταση «Πολιτισμική Γεωμετρία» ήταν σημείο καμπής για το ΔΕΣΤΕ. Με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι έκανα κάτι που είχε διεθνή σημασία. Παρουσιάσαμε την έκθεση στο Σπίτι της Κύπρου, έναν κομψό, αλλά «σεμνό» χώρο που ρύθμισε το μοτίβο σύμφωνα με το οποίο το ΔΕΣΤΕ θα προσέγγιζε τις εκθέσεις στο εξής. Η φιλοσοφία των εκθέσεων και η ποιότητα της τέχνης έχουν μεγαλύτερη σημασία για το ΔΕΣΤΕ απ' ό,τι ο χώρος στον οποίο γίνονται. Το πιο σημαντικό είναι ότι η «Πολιτισμική Γεωμετρία» ξεκαθάρισε πως ο ακρογωνιαίος λίθος του ΔΕΣΤΕ είναι το χτίσιμο των σχέσεων και των δημιουργικών δικτύων. Για μένα, αυτό είναι το κυριότερο κομμάτι της διαδικασίας. Η συλλογή και οι εκθέσεις είναι απλώς ένα προσωπείο του ΔΕΣΤΕ. Μέχρι σήμερα, είμαστε ένα ίδρυμα που δημιουργεί μια πλατφόρμα για να συμμετέχει το κοινό. Από κει και πέρα, ο καθένας βρίσκει τον δρόμο του.
5.
Ο σχεδιασμός της εγκατάστασης «Καθετί νέο είναι ενδιαφέρον» στο εργοστάσιο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών ήταν πολύ σημαντικός. Ο χώρος του εργοστασίου είναι πολύ μεγάλος, στοιχείο που μπορεί να αποβεί επικίνδυνο για την τέχνη. Κάποια από τα έργα της συλλογής μου είναι μεγάλα, αλλά τα περισσότερα έχουν παραχθεί για «οικιακό» χώρο. Το πρόβλημα τότε ήταν το πώς θα αντιμετωπίζαμε αυτή την αλλαγή κλίμακας. Το στήσιμο μιας έκθεσης είναι σίγουρα μια μορφή αρχιτεκτονικής και σε αυτή την περίπτωση ο στόχος ήταν να αποκαλύψουμε και να εξηγήσουμε τη λογική υπό την οποία είχε δομηθεί η συλλογή. Η συλλογή μου δεν περιλαμβάνει λιγότερο ή περισσότερο σημαντικά έργα, αλλά προσαρμόζεται στην εποχή και εξελίσσεται.
6.
Το 1998 ιδρύσαμε ένα Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης στο Νέο Ψυχικό. Ήταν ο πρώτος μόνιμος χώρος του ΔΕΣΤΕ, ο οποίος περιλάμβανε μια εκθεσιακή γκαλερί, ένα βιβλιοπωλείο και το Cosmos, ένα εστιατόριο και μπαρ. Τα πάντα ήταν ανοιχτά μέχρι τα μεσάνυχτα και υπήρχε πολλή κίνηση ανάμεσα στο μπαρ, το εστιατόριο και την γκαλερί του πάνω ορόφου. Τα εγκαίνια ήταν υπέροχα. Ήπιαμε ποτά επάνω και στη συνέχεια δειπνήσαμε κάτω.
Στο Νέο Ψυχικό, το ΔΕΣΤΕ είχε κυλιόμενο πρόγραμμα με αυστηρό χρονοδιάγραμμα. Η μία έκθεση διαδεχόταν την άλλη, πράγμα που κάποια στιγμή έγινε δυσβάσταχτο. Όταν κάποιος ακολουθεί ένα τέτοιο πρόγραμμα, αναπόφευκτα κάνει συμβιβασμούς. Υπάρχουν εκθέσεις που σου αρέσουν και άλλες που δεν σου αρέσουν, αλλά δεν επιτρέπεται η τυχαιότητα. Σε κάποια φάση συνειδητοποίησα ότι ήθελα να κάνω μόνο εκθέσεις που μου άρεσαν στο ΔΕΣΤΕ. Αυτό που ήθελα στην ουσία ήταν να στήνω εκθέσεις μέσω μιας πιο ευέλικτης και δημιουργικής διαδικασίας, μέσω ενός συνεχούς διαλόγου με φίλους και συνεργάτες. Χρειαζόμουν μεγαλύτερη ελευθερία για να λαμβάνω αποφάσεις. Έτσι κατέληξα στο ότι θα κάναμε εκθέσεις μόνο όταν θα είχαμε μια καλή ιδέα.
7.
Κάναμε ένα ξεκάθαρο διάλειμμα. Το «2•0•0•2» ήταν η πρώτη έκθεση μετά την αλλαγή του μοντέλου του ιδρύματος. Ήθελα να κάνω κάτι άμεσα, με αφορμή τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και τις βομβιστικές επιθέσεις στο Μπαλί. Σκέφτηκα τη σχέση που είχαν με αυτά τα γεγονότα κάποια έργα της συλλογής, όπως τα αεροπλάνα του Tom Sach, το «Frank & Jamie» του Maurizio (Cattelan) και το «1+1=1» του Kutlug Ataman, καθώς και τις φωτογραφίες Ισραηλινών στρατιωτών της Rineke Dijkstra και τη δική της βιντεο-εγκατάσταση «Buzzclub». Και ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι παντού υπήρχε δυισμός: οι Δίδυμοι Πύργοι, τα δύο αεροπλάνα, οι διπλές προβολές, οι δύο αστυνομικοί του Cattelan – ενώ ο αριθμός των θυμάτων στο Μπαλί ήταν 202 και η χρονιά ήταν το 2002. Όλες αυτές οι συμπτώσεις συνδέθηκαν. Ήταν μυστήριο.
8.
Το 2004 το ΔΕΣΤΕ παρουσίασε το πιο φιλόδοξο πρότζεκτ του ως τώρα, το «Monument to Now», που είχε συλληφθεί ως μέρος του πολιτισμικού προγράμματος των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Η έκθεση φιλοξενούσε τη δουλειά περισσότερων από 60 καλλιτεχνών από τη συλλογή και η επιμέλεια ανήκε σε 5 επιμελητές με διακριτές φωνές. Έκτοτε, η βάση του ιδρύματος βρίσκεται στη Νέα Ιωνία. Το πρόγραμμα και η προσέγγισή του άλλαξαν δραστικά και η επιμελητική διαδικασία έχει γίνει πιο πληροφοριακή και λιγότερο «ιδρυματική». Αυτή η ευελιξία δίνει στο ΔΕΣΤΕ μεγαλύτερη ελευθερία και τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται στη σύγχρονη συζήτηση του καλλιτεχνικού κόσμου. Μιλώ με φίλους και συνεργάτες και συζητάμε για ιδέες, συχνά εστιάζοντας σε διαφορετικές αναγνώσεις της συλλογής. Θέλω να δημιουργώ μια πλατφόρμα για διάλογο, ώστε να συμμετέχει το κοινό. Στόχος μου είναι να παράγω ενέργεια γύρω από την τέχνη και τις ιδέες.
9.
Πηγαίνω στην Ύδρα από τις αρχές των '80s και πάντα με ιντρίγκαραν τα Παλιά Σφαγεία. Είναι ιδιαίτερο μέρος, κάπως απομονωμένο στην απόκρημνη ακτή, μια τοποθεσία σίγουρα φορτισμένη. Από χρόνια ήθελα να οργανώσω εκθέσεις εκεί, αλλά απαιτούνταν πολλή γραφειοκρατία. Τελικά, τα κατάφερα. Πήρε πολύ καιρό, αλλά το 2008 ξεκινήσαμε την αποκατάσταση του χώρου. Τα εγκαίνια γίνονται πάντα κοντά στα εγκαίνια της Biennale Βενετίας και της Art Basel, ώστε ο κόσμος της τέχνης να μπορεί να παρευρεθεί. Και όλοι στο νησί είναι καλεσμένοι, τόσο οι τουρίστες όσο και οι ντόπιοι.
10.
Καθώς το ΔΕΣΤΕ συνέχισε να εξελίσσεται, τα πρότζεκτ μας έγιναν πιο πειραματικά, αλλά από πολλές απόψεις έχουμε επιστρέψει σε κάποιες από τις πιο πρώιμες ιδέες μας από τα '80s. Πηγαίνοντας πίσω στο σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε, εκπληρώνουμε την αρχική μας ιδέα, το COCCA (Center of Contemporary Culture and Art - Κέντρο Σύγχρονου Πολιτισμού και Τέχνης). Παρόλο που το COCCA δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, παρείχε στο ΔΕΣΤΕ μια θεωρητική προσέγγιση που τώρα, έπειτα απ' όλα αυτά τα χρόνια, γίνεται πραγματικότητα. Συνειδητοποίησα ότι η σύγχρονη τέχνη θα μπορούσε να ενσωματώσει τη σχέση ανάμεσα στην τέχνη, τον πολιτισμό και τη ζωή. Αυτό έψαχνα πάντα. Εκείνη η στιγμή ενέπνευσε μια νέα πορεία για το ΔΕΣΤΕ και τη συλλογή όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Στην πραγματικότητα, έχουμε εστιάσει πλέον ακόμα περισσότερο στο σημείο τομής μεταξύ σύγχρονου πολιτισμού και τέχνης.
11.
Καθώς το ΔΕΣΤΕ γιορτάζει 33 χρόνια σχεδόν, ανυπομονούμε για το επόμενο βήμα που έχει ξεκινήσει ήδη. Αναπτύσσουμε ένα ρευστό, νομαδικό πρόγραμμα με συνεργατικές εκθέσεις σε άλλους χώρους και πρότζεκτ που μετακινούνται και εξελίσσονται φυσικά.
Ακολουθούμε τις ιδέες, όπου κι αν μας πάνε. Ακόμα, ενώ οι δραστηριότητες του ιδρύματος έχουν γίνει πιο σύνθετες και «διασκορπισμένες», οι προσωπικές μου σχέσεις με τους καλλιτέχνες βρίσκονται στο επίκεντρο περισσότερο από ποτέ. Πολλά νέα δίκτυα έχουν σχηματιστεί με οργανικό τρόπο, η μία συνεργασία οδηγεί στην επόμενη. Νέα μονοπάτια, νέα ρίσκα, παρουσιάζονται συνεχώς. Αυτού του είδους οι συνεργασίες είναι ό,τι εκτιμώ περισσότερο απ' όλα και με έχουν ανταμείψει περισσότερο απ' όσο θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ.