Τι είπε η Άντζελα Ντέιβις στο θέατρο Αλίκη για τον φεμινισμό

Το θέατρο Αλίκη αποδείχθηκε τελικά πολύ μικρό για να χωρέσει όλους όσοι ενδιαφέρθηκαν να δουν και να ακούσουν από κοντά τη μεγάλη αυτή μορφή των κινημάτων διαμαρτυρίας που μέχρι οι Rolling Stones κάνανε κάποτε τραγούδι (Black Angel).

Κάτι ο θρύλος που συνοδεύει την 71χρονη σήμερα ακαδημαϊκή ερευνήτρια και δυναμική ακτιβίστρια συνάμα που ο φιλόσοφος Χέρμπερτ Μαρκούζε επαινούσε ως την καλύτερη μαθήτριά του, κάτι το αυξημένο ενδιαφέρον των Αθηναίων για την πολιτική, κάτι που ο λόγος της συνδυάζει τις κλασικές μαρξιστικές προβληματικές με τις σύγχρονες κινηματικές/φεμινιστικές αναζητήσεις, η γυναίκα που χαρακτήρισε κάποτε το FBI «δημόσιο κίνδυνο», που γνώρισε τιμές αλλά επίσης διώξεις και φυλακίσεις ως δήθεν τρομοκράτισσα φτάνοντας στα '80s να θέσει υποψηφιότητα για την αντιπροεδρία των ΗΠΑ με το αμερικανικό ΚΚ (το οποίο εγκατέλειψε αργότερα), προσέλκυσε ένα ευρύ κοινό – και όχι άδικα.

Εμφανίστηκε στο πόντιουμ με τη χαρακτηριστική της αφάνα ασπρισμένη από τα χρόνια, μαυροντυμένη με ένα μοβ σάλι περασμένο στον λαιμό, εικόνα που με παρέπεμψε σε ελευθεριακό πάστορα! Ευχαρίστησε το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς που την προσκάλεσε καθώς και την καθηγήτρια του ΕΜΠ Ντίνα Βάιου που την προλόγισε, έδειξε φανερά ενθουσιασμένη με τη θερμή ανταπόκριση που συνάντησε, μνημόνευσε μάλιστα τους Έλληνες που της συμπαραστάθηκαν στα δύσκολα χρόνια.

 

Αειθαλής, επικοινωνιακή, πνευματώδης, δεν απέφυγε κάποια στερεότυπα και γενικεύσεις –δεν είναι κι εύκολο όταν προσπαθείς μέσα σε ένα σαρανταπεντάλεπτο περίπου να εκθέσεις την κοσμοθεωρία που διαμόρφωσες σε μια ολόκληρη ζωή–, άνοιξε όμως ορίζοντες δίνοντας αρκετή τροφή για σκέψη με τις πολιτικές και έμφυλες προβληματικές της.

Στην ομιλία που ακολούθησε ο «Μαύρος Άγγελος» εστίασε στον μαχόμενο φεμινισμό και το αμερικανικό σωφρονιστικό σύστημα που συντηρεί και διαιωνίζει, καθώς λέει, τον θεσμό της δουλείας, έναν θεσμό σύμφυτο με τον καπιταλισμό ήδη από την εποχή των φυτειών. Αναφέρθηκε στον Τραμπ που «δεν είναι ούτε θα γίνει ποτέ ο Πρόεδρός της», στα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα και τις προβληματικές τους, στη σημασία της διεθνούς αλληλεγγύης.

Εξήρε την «πρότυπη» φιλοξενία μεταναστών στο κατειλημμένο ξενοδοχείο City Plaza που είχε κιόλας επισκεφθεί την προηγούμενη καθώς και τις οργανωτικές στρατηγικές των νεότερων ακτιβιστών, ευχήθηκε δε επανειλημμένα λευτεριά στην Παλαιστίνη (προφανώς λόγω επικαιρότητας, μολονότι το Μεσανατολικό δεν σχετιζόταν άμεσα με την υπόλοιπη θεματολογία της βραδιάς), έθιξε μέχρι και τον βιγκανισμό κατόπιν σχετικής ερώτησης.

Αειθαλής, επικοινωνιακή, πνευματώδης, δεν απέφυγε κάποια στερεότυπα και γενικεύσεις –δεν είναι κι εύκολο όταν προσπαθείς μέσα σε ένα σαρανταπεντάλεπτο περίπου να εκθέσεις την κοσμοθεωρία που διαμόρφωσες σε μια ολόκληρη ζωή–, άνοιξε όμως ορίζοντες δίνοντας αρκετή τροφή για σκέψη με τις πολιτικές και έμφυλες προβληματικές που ανέπτυξε, έστω όχι στο βαθμό και την έκταση που ανέμεναν πολλοί. Για εκείνη, εν κατακλείδει, «η πρόκληση του 21ου αιώνα δεν είναι η διεκδίκηση ίσων ευκαιριών συμμετοχής στον μηχανισμό της καταπίεσης παρά ο εντοπισμός και η εξάρθρωση των δομών που καθορίζουν ποιος θα πάει φυλακή, ποιος θα φοιτήσει στο πανεπιστήμιο, ποιος θα δικαιούται υγειονομική κάλυψη και ποιος όχι...».

Η Άντζελα Ντέιβις το 1969. Φωτό: Hulton Archive/Getty Images

Τα κυριότερα σημεία

• Για την «ελληνική της υποχρέωση»: «Όταν ήμουνα στη φυλακή, ανάμεσα στο '70-'72, αντιμέτωπη με θανατική ποινή, πλήθος Έλληνες στήριξαν την καμπάνια για τη ζωή μου, έλαβα μάλιστα τότε πολλά ένθερμα μηνύματα αλληλεγγύης μαζί κι ένα όμορφο ξυλόγλυπτο-δώρο από Έλληνες πολιτικούς κρατούμενους. Τους χρωστάω ένα τεράστιο ευχαριστώ και το δίνω στα εγγόνια τους».

• Αυτή ήταν η δεύτερη φορά της στην Αθήνα, την πρώτη είχε έρθει μαζί με έναν φίλο της με ωτοστόπ από την Φρανκφούρτη όπου σπούδαζε τότε – ήταν λίγο πριν από τη δικτατορία.

• Για τον αντιμαχόμενο φεμινισμό: Εστιάζει στα δικαιώματα των έγχρωμων γυναικών της εργατικής τάξης, έχει πρόταγμα επαναστατικό και ως εκ τούτου στέκεται κριτικά απέναντι στον λευκό, «μπουρζουάδικο» φεμινισμό.

• Για το κίνημα Black Lives Matters που δημιουργήθηκε ως αντίδραση στους απανωτούς φόνους μαύρων από αστυνομικούς στις ΗΠΑ: «Δεν διακηρύττει απλώς ότι οι ζωές των Αφροαμερικανών μετράνε, έχουν δηλαδή αξία. Σε πολλές περιπτώσεις είναι οι γυναίκες, φεμινίστριες ή ομοφυλόφιλες, που διεκδικούν πρωταγωνιστικό ρόλο στις κινητοποιήσεις και τις δράσεις της οργάνωσης. Εξαιτίας αυτού πολλοί νεαροί μαύροι δηλώνουν σήμερα φεμινιστές, κάτι ασυνήθιστο παλιά».

• Για τον «έμφυλο» μαρξισμό: «Καπιταλισμός και ρατσισμός είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Όμως "macho" ιδεολογήματα υπάρχουν και στην Αριστερά. Η θεωρία του κοινωνικού φύλου μπορεί να αποβεί αντίδοτο στις πατριαρχικές τάσεις του μαρξισμού. Το φύλο υπερβαίνει την τάξη, υπάρχει μια κυριαρχία αρσενική και φυλετική ταυτόχρονα. Ταυτόχρονα, ο αρχετυπικός εργάτης νοείται ως λευκός και αρσενικός. Το τρανς κίνημα μας βοήθησε να κατανοήσουμε ότι επαναστατική διαδικασία είναι η αμφισβήτηση και όχι η κανονικοποίηση της δυαδικής δομής του φύλου»

• Για την εργασία στο σεξ: «Δεν συμφωνώ με εκείνες τις φεμινίστριες που καταδικάζουν την πορνεία ζητώντας την απαγόρευσή της. Στηρίζω το δικαίωμα στην εργασία στο σεξ καθώς και το δικαίωμα των εργατών του σεξ στην αυτοδιάθεση και την αυτοοργάνωση».

• Για τη δουλεία και τη «μετάστασή» της στο σύγχρονο αμερικανικό σωφρονιστικό σύστημα: «Στις ΗΠΑ οι μαύροι είχαμε 320 χρόνια δουλείας και μόνο 70 ελευθερίας, μιλάμε δηλαδή ουσιαστικά για μια ιστορία δουλείας που άφησε ανεξίτηλα σημάδια. Επιπλέον η σκλαβιά δεν καταργήθηκε το 1865 αλλά ουσιαστικά στα τέλη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για να επανεμφανιστεί «μεταμφιεσμένη» τις τελευταίες δεκαετίες μέσα στο σωφρονιστικό σύστημα των ΗΠΑ.

Το περίφημο "Slavery by Another Name", όπως ήταν και ο τίτλος του βιβλίου του Ντάγκλας Μπλάκμον που έγινε και βραβευμένο ντοκιμαντέρ από τον Σαμ Πόλαρντ το '12 – ο μαζικός εγκλεισμός μαύρων κυρίως και ισπανόφωνων συνέπεσε με την παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου μετά το '80, την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού, την υποχώρηση του κοινωνικού κράτους και την αναμόρφωση της αγοράς εργασίας, συνθήκες που περιθωριοποίησαν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού: ύφεση, ανεργία, υποβάθμιση και ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης...

Οι φυλακισμένοι αυτοί που νοικιάζονται προς εργασία από ιδιωτικές εταιρίες είναι το φτηνό εργατικό δυναμικό του σήμερα και προκειμένου να πολλαπλασιάζεται, πληθαίνουν διαρκώς οι καταδίκες. Πλέον μιλάμε για ένα "σωφρονιστικοβιομηχανικό σύμπλεγμα" αφού ο καπιταλισμός μετέτρεψε τη φυλακή σε πηγή κέρδους, με πλήθος ιδιώτες να ανταγωνίζονται στο ποιος θα πρωτοπάρει κομμάτι από την πίτα...

Πολύ επικερδής κλάδος αναδείχθηκε αυτός της κράτησης μεταναστών από ιδιωτικές εταιρείες, οι μετοχές των οποίων σημείωσαν σημαντική άνοδο μετά την εκλογή Τραμπ. Υπόψη ότι σήμερα το 25% των καταδίκων διεθνώς καθώς και το 1/3 των γυναικών κρατούμενων βρίσκονται σε αμερικανικές φυλακές. Έμφυλη βία και τοξική αρρενωπότητα υπάρχει επίσης στις φυλακές, ένας φεμινισμός που βασίζεται μόνο στην ποινικοποίησή τους οπότε δεν βοηθά εφόσον αυτά αναπαράγονται μέσα στους σωφρονιστικούς θεσμούς».

• Για την κινηματική συνέπεια: «Οι καμπάνιες που διεκδικούν ισότητα στο στρατό οφείλουν να συνδυάζονται με την αντιμιλιταριστική κριτική, το ίδιο κι εκείνες που απαιτούν ισότητα στον γάμο για την LGBTQ+ κοινότητα. Τα κινήματα κοινωνικής δικαιοσύνης οφείλουν γενικότερα να έχουν σταθερές βάσεις, συνέχεια και συνέπεια. Οι γενιές του μέλλοντος είναι το ζητούμενο, γι΄αυτές δουλεύουμε και γι΄αυτό δεν θα μας φτάσουν ποτέ! (οι αντίπαλοί μας). Μετά εντάξει, μπορείς να κατέβεις στον δρόμο και να σπάσεις τα πάντα, τι θα κερδίσεις όμως;

Το ζητούμενο είναι πώς θα οργανώσεις ένα μαζικό κίνημα, πώς θα εμπλέξεις όσο γίνεται περισσότερους ανθρώπους σε πολιτικές παρεμβάσεις, πώς θα αποδομήσεις την ιεραρχία της εξουσίας στο μυαλό και το συναίσθημα. Αν δεν αλλάξεις τον εαυτό σου καταρχήν, μην περιμένεις να αλλάξεις κανένας κόσμος!».

• Για τη βία και τον εκδικητικό σωφρονισμό: «Η τιμωρητική ιδεολογία είναι βαθιά χαραγμένη στο θυμικό μας κι όταν κάποιος διαπράττει αδίκημα σε βάρος μας τείνουμε αντιδρούμε εξίσου άγρια, ό,τι ακριβώς κάνει δηλαδή το σύγχρονο σωφρονιστικό σύστημα. Είναι ωστόσο πολύ ευκολότερο να αναπαράγεις τη βία από το να προσπαθείς να βρεις τρόπους να σταματήσεις τον φαύλο κύκλο της.

• Για τον αντισπισισμό: «Είμαι βίγκαν χρόνια τώρα αλλά όχι φανατική, δεν προσηλυτίζω ούτε θεωρώ τον κρεατοφάγο εχθρό! Θεωρώ όμως σημαντική τη συμβολή του κινήματος αυτού στην ανάπτυξη μιας διαφορετικής συνείδησης που θα θεωρεί εξίσου απαράδεκτη τη βαναυσότητα τόσο απέναντι σε ανθρώπους όσο και σε ζώα».