Το 1997 ο Ταγίπ Ερντογάν είχε καταδικαστεί σε δέκα μήνες φυλάκιση, το κόμμα του είχε τεθεί εκτός νόμου και του είχαν αφαιρεθεί τα πολιτικά του δικαιώματα επειδή διάβασε σε μια ομιλία του ένα μουσουλμανικό ποίημα που θεωρήθηκε ότι προάγει τον θρησκευτικό φανατισμό.
Από τότε άλλαξαν πολλά. Η νέα Τουρκία κυβερνιέται από ένα «ερντογανικό» μονοπρόσωπο σύστημα, η φυσιογνωμία της χώρας έχει μεταλλαχθεί πλήρως, ενώ το νέο στρατηγικό αφήγημα που διαμορφώνεται χαρακτηρίζεται ως οθωμανικής προέλευσης.
Πολιτικός αυταρχισμός, ισλαμικός συντηρητισμός, κοινωνική αναταραχή, διώξεις, φυλακίσεις, αντιδυτικός λόγος και μια εξωτερική πολιτική με πολλαπλά μέτωπα ανοιχτά, που διακρίνεται λιγότερο από σταθερότητα και περισσότερο από αβεβαιότητα είναι μερικά από τα στοιχεία που συνιστούν τη νέα ταυτότητα της γειτονικής χώρας.
Παράλληλα, σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, η στάση της Τουρκίας δημιουργεί έντονες ανησυχίες, αφού όλοι διαπιστώνουν πως εξελίσσεται σε έναν ολοένα και πιο αστάθμητο παράγοντα στη γεωπολιτική σκακιέρα.
Στην πραγματικότητα, θέλει να αναβιώσει ένα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όχι μόνο στα λόγια αλλά και βάσει ενός χείριστου σεναρίου που θα αφορά την αλλαγή εδαφών και συνόρων, όπως έχουν διαμορφωθεί με τη Συνθήκη της Λωζάννης.
Την ίδια στιγμή, 150.000 δικαστικοί, στρατιωτικοί, δημόσιοι υπάλληλοι και εκπαιδευτικοί έχουν χάσει τη δουλειά τους, 50.000 άτομα έχουν συλληφθεί και φυλακιστεί, ενώ δεκάδες εφημερίδες και σταθμοί έχουν κλείσει.
Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί η διαρκής κλιμάκωση της έντασης, η επιθετική συμπεριφορά, είτε σε επίπεδο ρητορικής είτε σε επίπεδο πράξεων, καθώς και η δημιουργία «εχθρών» για την ενίσχυση του αισθήματος εθνικής ενότητας εν όψει των εκλογών του 2019.
Επομένως, πρόκειται για δεδομένα που έχουν συμβάλει στην πλήρη μετάλλαξη του Ταγίπ Ερντογάν, και από το σύγχρονο μοντέλο ισλαμικού κράτους που ευαγγελιζόταν διαγράφει πλέον μια πορεία απομόνωσης, συγκέντρωσης των εξουσιών και «σουλτανοποίησης» της δημόσιας ζωής.
Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, διδάσκει σε μεταπτυχιακά προγράμματα καθώς και στη Σχολή Διοίκησης Επιτελών Πολεμικού Ναυτικού και στη Σχολή Εθνικής Άμυνας.
Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν» ο κ. Φίλης αναλύει και εξηγεί τις αιτίες του μετασχηματισμού της Τουρκίας και θέτει τα κρίσιμα ζητήματα της επόμενης μέρας.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για τους κινδύνους, τις συνέπειες, τον μεγαλοϊδεατισμό της Άγκυρας, τους δύο φυλακισμένους Έλληνες στρατιωτικούς αλλά και τις βαθύτερες επιθυμίες του Ταγίπ Ερντογάν.
Αναμφισβήτητα, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι πρόκειται για μια κατάσταση που θυμίζει τον τίτλο του βιβλίου της Ετζέ Τεμελκουράν «Τουρκία - Παραφροσύνη και Μελαγχολία».
— Ποιες είναι οι αιτίες που η Άγκυρα έχει υιοθετήσει επιθετική συμπεριφορά;
Αν προσδιορίσουμε χρονικά τη στιγμή κατά την οποία η Τουρκία ξεκίνησε αυτή την αλλαγή τακτικής και συμπεριφοράς απέναντι στην Ελλάδα, νομίζω ότι εντοπίζεται τα τελευταία δυόμισι χρόνια.
Είναι γεγονός ότι έχουν γίνει αρκετές ενέργειες από την πλευρά της σε τεχνικό επίπεδο, στις οποίες δυστυχώς δεν μπορώ να αναφερθώ δημόσια, και η ελληνική πλευρά έχει διαπιστώσει αυτή την απόπειρα «γκριζοποίησης» ελληνικών εδαφών ή χωρικών υδάτων.
Πολλοί, βέβαια, αναρωτιούνται τι άλλαξε από το 2015-2016 και μετά, παρόλο που ο Ερντογάν δεν εκμεταλλεύτηκε τη δική μας οικονομική κρίση, αλλά ταυτόχρονα δεν δίστασε να στοχοποιεί την Ελλάδα. Αυτό οφείλεται στο ότι ο ίδιος αισθάνεται πιο σίγουρος και έχει αντιληφθεί ότι πλέον πατά γερά στα πόδια του.
Έχει προβεί σε εκκαθάριση του εσωτερικού της χώρας από τους αντιπάλους του και βρίσκεται σε μια φάση κατά την οποία μπορεί να αναπτύξει το σχέδιο που πιθανόν είχε από την αρχή στο μυαλό του, αλλά δεν μπορούσε να προωθήσει.
Από τη στιγμή, λοιπόν, που ξεκίνησε να αισθάνεται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, ξεδιπλώνει με άνεση ένα σχέδιο στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται ο νεο-οθωμανισμός, ένα κατά βάση αναθεωρητικό στρατηγικό δόγμα, το οποίο αφορά άμεσα και τη χώρα μας.
Προφανώς, υπάρχουν και επιμέρους λόγοι, όπως η απογοήτευση της Τουρκίας λόγω της μη διευθέτησης του θέματος των χωρικών υδάτων.
Παράλληλα, καταλαβαίνει ότι η Ελλάδα δεν επιθυμεί τη λύση των διμερών θεμάτων και προσπαθεί να πυροδοτήσει αυτήν τη συζήτηση με τον τρόπο που ξέρει, με τσαμπουκά, και όχι διπλωματικά.
Επίσης, παίζει και ένα επικοινωνιακό παιχνίδι επειδή κάποια πρόσωπα που έχουν αναλάβει θέσεις ευθύνης αποτελούν «κόκκινο πανί» για τους γείτονες, όπως ο υπουργός Εθνικής Άμυνας. Πάντως, το ζήτημα είναι ότι αυτή η ατζέντα που ξεδιπλώνεται εδώ και δυόμισι χρόνια αφορά όχι μόνο όσα βλέπουμε αλλά και όσα δεν βλέπουμε.
— Η κλιμάκωση της έντασης εκ μέρους της Τουρκίας τι συνέπειες μπορεί να έχει για την Ελλάδα; Κατά τη γνώμη σας, μπορεί η κατάσταση να βγει εκτός ελέγχου και να έχουμε ακόμη και πολεμική σύρραξη;
Η κατάσταση στο Αιγαίο προσδιορίζεται σε τρία επίπεδα, από τη στιγμή που θα υπάρξει μια αρνητική τροπή.
Πρώτον, ένα ατύχημα, δηλαδή μια ήπια μορφή αντίδρασης, χωρίς να είναι κεντρικά σχεδιασμένη. Βέβαια, αν το ατύχημα εξελιχθεί σε δυστύχημα, εκεί τα πράγματα αλλάζουν.
Δεύτερον, το θερμό επεισόδιο και, τρίτον, ο πόλεμος. Δεν θεωρώ ότι αυτήν τη στιγμή υπάρχει περίπτωση πολέμου, ενώ ένα θερμό επεισόδιο συγκεντρώνει μικρές πιθανότητες.
Η περίπτωση του ατυχήματος, όμως, το οποίο επισημαίνω ότι μπορεί να μην είναι κεντρικά σχεδιασμένο, παραμένει ανοιχτό, κατά τη γνώμη μου.
Για παράδειγμα, για τα ατυχήματα που είχαμε πρόσφατα στο Αιγαίο μπορεί να μην είχε δοθεί εντολή από τον ίδιο τον Ερντογάν αλλά μάλλον ανήκουν στην κατηγορία της ανταπάντησης και του τσαμπουκά καθώς και στη λογική του εντυπωσιασμού, ώστε να διασφαλίσουν οι συγκεκριμένου στρατιωτικοί τη θέση τους στο στράτευμα.
Δηλαδή, μέσα από την ένδειξη αφοσίωσης στον Πρόεδρο, και ενώ συντελούνται χιλιάδες εκκαθαρίσεις στο εσωτερικό, προκύπτει ένας υπερβάλλων ζήλος που δημιουργεί ανησυχίες.
Φυσικά, ο ίδιος ο Ερντογάν έχει την ευθύνη για τη δημιουργία της πόλωσης και την έξαρση του εθνικισμού. Είναι ο ηθικός αυτουργός αυτής της κατάστασης.
— Πώς μεταλλάχθηκε στη διάρκεια των ετών ο Ταγίπ Ερντογάν και από «ήρωας της δημοκρατίας», όπως χαρακτηριζόταν, έχει εξελιχθεί σε νέο «Σουλτάνο»; Πιστεύετε ότι η εξέγερση στην πλατεία Ταξίμ και το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 συντέλεσαν σε αυτή την αλλαγή;
Η πορεία του Ερντογάν χωρίζεται σε τρεις περιόδους: από το 2002 έως το 2007, οπότε έχουμε έναν μετριοπαθή ισλαμιστή ηγέτη που πραγματοποιεί σημαντικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις και διορθωτικές αλλαγές.
Είναι ο άνθρωπος που αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για τη φιλελευθεροποίηση του τρόπου λειτουργίας του εσωτερικού της Τουρκίας, γίνεται ο πρώτος ηγέτης που αναγνωρίζει τους Κούρδους και έχει διάθεση να βρει ένα modus operandi μαζί τους, και είναι το τέλειο πρότυπο έκφρασης του πολιτικού Ισλάμ, βγάζοντας από την απομόνωση την πλατιά μάζα της τουρκικής κοινωνίας, η οποία ήταν στο περιθώριο εξαιτίας των κεμαλιστών.
Ξεκάθαρα, η Δύση έβλεπε στο πρόσωπό του αυτόν που θα μπορούσε να επηρεάσει προς την ίδια κατεύθυνση και άλλες μουσουλμανικές χώρες.
Η δεύτερη φάση αφορά την περίοδο 2007-2011, όταν φαίνεται ότι δυσαρεστείται από τη Δύση, θεωρεί πως η ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. είναι ένα τέχνασμα και οι προθέσεις τους είναι διαφορετικές. Ταυτόχρονα, στο εσωτερικό κυριαρχεί η απόπειρα των κεμαλιστών να τον ανατρέψουν.
Η τρίτη φάση ξεκινά μετά το 2011, όταν διαρρηγνύεται η σχέση του με τον Γκιουλέν, του οποίου το δίκτυο είχε χρησιμοποιήσει για να διεισδύσει στις υπηρεσίες της Τουρκίας και στους θεσμούς.
Βλέπει δικαστές να διατυπώνουν κατηγορίες ακόμη και εναντίον της ίδιας του της οικογένειας, έχουμε τα γεγονότα στην πλατεία Ταξίμ, αμφισβητείται ευθέως ο ίδιος και αντιλαμβάνεται αφενός ότι δεν ελέγχει μεγάλο ποσοστό των σωμάτων ασφαλείας και αφετέρου πως το πραξικόπημα του 2016 δεν ενορχηστρώθηκε αποκλειστικά από τον αντίπαλό του Γκιουλέν αλλά και από τις ΗΠΑ.
Κάπως έτσι φτάνουμε στον Ερντογάν που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε σήμερα.
— Πώς θα περιγράφατε τον Ταγίπ Ερντογάν;
Ως έναν ηγέτη αυταρχικό, δεσποτικό, ανασφαλή και ταυτόχρονα ένα πρόσωπο με τεράστια αυτοπεποίθηση. Βλέπει παντού εχθρούς και θεωρίες συνωμοσίας.
Είναι αμετροεπής, μεθοδικός και ασυγκράτητος. Επίσης, είναι περισσότερο προβλέψιμος απ' όσο θα ήθελε, αλλά και περισσότερο απρόβλεπτος απ' όσο εμείς θα θέλαμε. Μια διχασμένη προσωπικότητα με συγκεκριμένη στόχευση.
Το σημαντικό είναι όμως ότι θεωρεί πως η προσωπική του αναμέτρηση δεν είναι με χώρες, ηγέτες ή προκατόχους του αλλά με την ίδια την Ιστορία.
Η βαθύτερη επιθυμία του είναι να ξεπεράσει τον Κεμάλ και να είναι οι δικές του εικόνες σε δημόσια κτίρια και υπηρεσίες, αποκαθηλώνοντας, αν είναι εφικτό, ακόμα και εκείνες του Κεμάλ. Αυτό νομίζω ότι είναι το πιο επικίνδυνο χαρακτηριστικό του.
— Μπορεί οι εκλογές του 2019 να είναι οι τελευταίες που θα γίνουν με δημοκρατικό τρόπο και πόσο σας ανησυχεί το πρότζεκτ 2023 (εκατό χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας);
Ο Ερντογάν επιθυμεί πάση θυσία να εξασφαλίσει την επανεκλογή του, αν τελικά οι εκλογές γίνουν το 2019 και όχι νωρίτερα. Με την τροποποίηση του Συντάγματος το 2017 προφανώς και θα είναι ο απόλυτος κυρίαρχος της χώρας του.
Θα μπορεί πραγματικά να κάνει τα πάντα, ακόμα και να υποκαταστήσει τη νομοθετική εξουσία και σε μεγάλο βαθμό και τη δικαστική. Το 2023 είναι πράγματι ένα έτος-ορόσημο.
Το ανησυχητικό είναι ότι, εκτός από την επιθυμία του να βρίσκεται στη διακυβέρνηση της χώρας, θα ήθελε στα εκατό χρόνια της Τουρκίας να παρουσιάσει κάτι περισσότερο από τη χώρα όπως την είχε διαμορφώσει ο Κεμάλ το 1923.
Στην πραγματικότητα, θέλει να αναβιώσει ένα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όχι μόνο στα λόγια αλλά και βάσει ενός χείριστου σεναρίου που θα αφορά την αλλαγή εδαφών και συνόρων, όπως έχουν διαμορφωθεί με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Συγκεκριμένα, να εξελιχθεί στον ηγέτη που παρέδωσε κάτι μεγαλύτερο από αυτό που παρέλαβε.
Φυσικά, αυτό είναι ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο σενάριο για τη χώρα μας. Πάντως, ήδη η Τουρκία έχει στην πράξη αναιρέσει τη Συνθήκη της Λωζάννης, είτε με την επέμβαση στο Ιράκ είτε με την τωρινή στη Συρία, από την οποία δεν φαίνεται πρόθυμη να αποχωρήσει σύντομα.
— Πρόσφατα ο Τούρκος δημοσιογράφος και συγγραφέας Τζαν Ντουντάρ δήλωσε ότι η Συρία μπορεί είτε να μετατρέψει τον Ερντογάν σε ήρωα είτε να σημάνει το οριστικό του τέλος. Εσείς τι πιστεύετε;
Θεωρώ ότι η εμπλοκή της Τουρκίας στη Συρία δύσκολα θα της βγει σε καλό, αλλά δεν αποκλείω ο Ερντογάν, ο οποίος είναι πολύ ισχυρός στο εσωτερικό της χώρας του, να το εκμεταλλευτεί, χρησιμοποιώντας μια εθνικιστική ρητορική με την έννοια της ανάσχεσης του κουρδικού κινδύνου.
Βέβαια, ο «βάλτος» του Συριακού είναι αποτέλεσμα της διαπίστωσης ότι η Τουρκία θέλει να κερδίσει χρόνο, διότι δεν μπορεί να επηρεάσει στην πράξη τις εξελίξεις στη Συρία.
Αποκτά έναν ισχυρό λόγο στις διαπραγματεύσεις που θα γίνουν και κυρίως εξασφαλίζει την παρουσία της στην επόμενη μέρα της συριακής πραγματικότητας.
Ελέγχει, κατά κύριο λόγο, ή αποτρέπει αρνητικά προτετελεσμένα σε βάρος της. Όμως, πόσο θα αντέξει η συμμαχία της Τουρκίας με τη Ρωσία; Κοντολογίς, η Τουρκία έχει εμπλακεί σε μια κατάσταση από την οποία δεν ξέρει πώς ή πότε θα απεγκλωβιστεί.
Κι αυτό αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει μελλοντικά ο Τούρκος Πρόεδρος.
— Η χώρα μας έχει εθνική στρατηγική απέναντι στην Τουρκία;
Για να μπορέσει μια χώρα να αναπτύξει ένα δόγμα ή μια στρατηγική απέναντι σε μια άλλη υπάρχουν κάποιες βασικές προϋποθέσεις, όπως η ομοψυχία και η ενότητα, που δεν βλέπουμε αυτή την περίοδο.
Από κει και πέρα, υπάρχει μια στρατηγική που χρειάζεται αναθεώρηση και αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Είχαμε επενδύσει σωστά μετά το 1999 σε αυτή την προοπτική, αλλά σήμερα παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει ως εξέλιξη στο διαπραγματευτικό τραπέζι.
Επομένως, χρειάζεται διπλωματική θωράκιση, υψηλή αποτρεπτική ισχύς και τρόποι αντιμετώπισης των ενεργειών των τουρκικών προκλήσεων.
— Στο θέμα των δύο στρατιωτικών δεν θεωρείτε ότι υπήρξε ένα έλλειμμα συντονισμού; Μπορεί αυτό το έλλειμμα να ενισχύσει ένα «ατύχημα»;
Σε ζητήματα όπως αυτό φυσικά και θα πρέπει να υπάρχει μια ενιαία στρατηγική, η οποία θα αφορά όλους, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας έως την αντιπολίτευση.
Από την αρχή υποστήριξα ότι έπρεπε να κρατήσουμε χαμηλούς τόνους και να δώσουμε χώρο και χρόνο σε παρασκηνιακές διαβουλεύσεις. Δεν λέω ότι θα μπορούσαμε να έχουμε ένα αποτέλεσμα διαφορετικό, αλλά θα είχαμε σίγουρα μια καλύτερη προοπτική επίλυσης.
Αντιθέτως, οι κινήσεις εκ μέρους της χώρας «βύθισαν» ακόμη περισσότερο τους δύο στρατιωτικούς στις φυλακές της Τουρκίας.
Απευθυνθήκαμε στους πάντες για να λύσουν το θέμα, η Ελλάδα είχε εναποθέσει τις ελπίδες της ακόμη και στον Πρόεδρο Πούτιν για την απελευθέρωσή τους, αλλά η «πρεμούρα» που επιδείξαμε δημόσια πιστεύω ότι δεν βοήθησε ώστε να επιλυθεί γρήγορα το θέμα, «κάτω από τα ραντάρ».
— Έχετε διατελέσει σύμβουλος στο υπουργείο Εξωτερικών. Υπάρχει πολύ παρασκήνιο που τελικά δεν βλέπει ποτέ το φως της δημοσιότητας;
Αλίμονο αν έβγαιναν στη δημοσιότητα πολλές από τις διαβουλεύσεις που γίνονται στο παρασκήνιο.
Σήμερα, δυστυχώς, τα κανάλια επικοινωνίας με την Τουρκία είναι ελάχιστα. Θα έλεγα ότι είναι λιγότερα από τρία, μπορεί λιγότερα και από δύο. Αυτό είναι πρόβλημα για εμάς.
Ένας από τους λόγους που ήρθε ο Ερντογάν στην Αθήνα ήταν ότι θέλαμε να πιάσουμε ξανά το νήμα της επικοινωνίας και, κυρίως, να αποκτήσουμε εκ νέου ένα κανάλι επικοινωνίας με τον ίδιο.
Ως προς αυτό ο στόχος της επίσκεψης δεν επιτεύχθηκε. Και σήμερα, λόγω της κλιμάκωσης της έντασης, υπάρχει πρόβλημα στην επικοινωνία που έχει περιοριστεί πάρα πολύ.
Σε τέτοιες καταστάσεις, το να μη μιλούν μεταξύ τους οι υπουργοί Άμυνας δεν είναι ό,τι καλύτερο.
— Αν σας ζητούσα να επιλέξετε ανάμεσα σε ένα σενάριο διακυβέρνησης των γκιουλενιστών ή του Ερντογάν, ποιο από τα δύο θα κρίνατε ως σχετικά καλύτερο;
Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα (γέλια). Δεν θα πρέπει να επιθυμούμε με κανένα τρόπο την αποσταθεροποίηση της Τουρκίας και την αποξένωσή της από τη Δύση.
Οι πρώτοι που κινδυνεύουν να πληρώσουν το μάρμαρο, αν γίνουν πραγματικότητα αυτά τα σενάρια, είμαστε εμείς. Αυτό θα σήμαινε έναν μεγάλο εθνικό κίνδυνο.
Ο Ερντογάν επιθυμεί πάση θυσία να εξασφαλίσει την επανεκλογή του, αν τελικά οι εκλογές γίνουν το 2019 και όχι νωρίτερα. Με την τροποποίηση του Συντάγματος το 2017 προφανώς και θα είναι ο απόλυτος κυρίαρχος της χώρας του. Θα μπορεί πραγματικά να κάνει τα πάντα, ακόμα και να υποκαταστήσει τη νομοθετική εξουσία και σε μεγάλο βαθμό και τη δικαστική
— Γιατί η σύγχρονη όψη της Τουρκίας, όπως οι διαδηλωτές του Πάρκου Γκεζί, δεν εκφράζεται σήμερα πολιτικά από κάποιο κόμμα ή ηγέτη;
Πολύ καλή ερώτηση και η απάντησή της απλή. Δεν υπάρχουν ούτε τα μέσα ούτε η αντικειμενική δυνατότητα ώστε κάποιος που αντιστρατεύεται τον Ερντογάν με ακτιβιστικές τάσεις να καταφέρει να επιβιώσει πολιτικά.
Οι Κούρδοι, για παράδειγμα, που έκαναν το λάθος να μπουν στη Βουλή το 2015, έχασαν κάθε δυνατότητα επίλυσης του Κουρδικού επειδή στέρησαν την αυτοδυναμία από το κόμμα του Ερντογάν.
Μπήκαν στη μαύρη λίστα και από τότε πληρώνουν την είσοδό τους στην τουρκική Εθνοσυνέλευση. Ποιος θα μπορούσε, λοιπόν, να βρεθεί απέναντι στον Ερντογάν;
Εδώ, άνθρωποι που ήταν δίπλα του, όπως ο Γκιουλ, ο Νταβούτογλου, βρίσκονται στο περιθώριο. Άρα, είναι εξαιρετικό δύσκολο να υψώσουν το ανάστημά τους απέναντι στον Τούρκο Πρόεδρο.
— Μπορεί η Μεράλ Ακσενέρ να αποτελέσει σοβαρή απειλή για τη διεκδίκηση της προεδρίας;
Είναι μια επικίνδυνη εθνικίστρια και παρατηρώ ότι κάποιοι στην Ελλάδα τρέφουν θαυμασμό γι' αυτήν. Πρώην υπουργός Εσωτερικών της Τσιλέρ, «κουρδοφάγος», σκληροπυρηνική και προερχόμενη από το κόμμα των Γκρίζων Λύκων.
Εννοείται ότι δεν μπορεί να κοιτάξει στα μάτια τον Ερντογάν, αλλά πιστεύω ότι κι αυτή είναι μια περίπτωση που δεν θα ήθελα να έχω απέναντί μου ως συνομιλήτρια.
— Έχετε επισκεφθεί ποτέ κάποια τουρκική φυλακή;
Όχι, παρόλο που κάνω αρκετά ταξίδια στη γειτονική χώρα. Ελπίζω να μη χρειαστεί να τις μάθω, είτε από την καλή είτε από την ανάποδη.
Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι η μεταχείριση των δύο στρατιωτικών, εξ όσων γνωρίζω, είναι καλή και ανθρώπινη, υπερβαίνει κατά πολύ τα στάνταρ των φυλακών της Τουρκίας.
Δεν θα μπορούσαν, βέβαια, να κάνουν και διαφορετικά, αλλά θα δούμε τι θα αποκαλύψουν όταν γυρίσουν. Άλλωστε, ο Ερντογάν, γι' αυτό το θέμα, απάντησε όπως περιμέναμε: ότι είναι θέμα της Δικαιοσύνης. Δηλαδή, για να το πω λαϊκά, μας «τρολάρει» κανονικά, μιλώντας για ανεξάρτητη τουρκική Δικαιοσύνη.
— Είστε αισιόδοξος για το μέλλον;
Όχι. Θεωρώ ότι δεν βοηθούν καθόλου οι αντιπαραθέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας ή η προοπτική μιας σύγκρουσης Κίνας - Ε.Ε. - ΗΠΑ.
Ελπίζω ότι οι Ευρωπαίοι θα αντιληφθούν πως η σταθεροποίηση στα δυτικά Βαλκάνια είναι μονόδρομος και πως θα ενεργήσουν κατάλληλα ώστε να μετριαστούν οι εθνικισμοί.
Αλλιώς, τα πολλά αρνητικά σενάρια που βρίσκονται σήμερα στο τραπέζι θα εξακολουθήσουν να παραμένουν ανοιχτά.
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Φίλη «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
