Μια δεύτερη Επίσκεψη

Για μερικές ακόμη ημέρες θα παραμείνει ανοικτή η ομαδική έκθεση «Επίσκεψη» στην Οικία Κατακουζηνού στο Σύνταγμα. Πρόκειται για μια σπάνια ευκαιρία να βιώσει κανείς την ατμόσφαιρα της κατοικίας του πρωτοπόρου νευρολόγου-ψυχιάτρου Άγγελου Κατακουζηνού και της συζύγου του συγγραφέως Λητώς, επιφανούς ζεύγους της μεσοπολεμικής και μεταπολεμικής Ελλάδας. Το σπίτι τους ήταν ένα «ολικό έργο τέχνης» (Gesamtkunstwerk) και υπήρξε το σημαντικότερο φιλολογικό σαλόνι της λεγόμενης «γενιάς του '30», σκηνογραφημένο και διακοσμημένο από το Γιάννη Τσαρούχη και προικισμένο με ένα μοναδικό έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα και σπάνια δώρα από τους Σπύρο Βασιλείου, Γιώργο Γουναρόπουλο, Marc Chagall και πολλούς άλλους. Ο Henry Miller έγραψε πως «το μόνο κακό που έχει είναι ότι κανείς δεν θέλει να φύγει ποτέ από εδώ». Τη γνώμη του συμμερίστηκαν διάσημοι φίλοι του ζευγαριού όπως ο Albert Camus, ο William Faulkner και ο Eugène Ionesco. Η Οικία Κατακουζηνού άνοιξε για ένα μήνα τις πόρτες της ώστε να φιλοξενήσει μια έκθεση αφιερωμένη στο βλέμμα νέων Ελλήνων καλλιτεχνών, με έργα φτιαγμένα για τον χώρο και με αφορμή την ιστορία ή τα περιεχόμενά του.

Η προσέλευση και οι αντιδράσεις κοινού και κριτικών στις τέσσερις εβδομάδες λειτουργίας της έκθεσης έθεσαν ερωτήματα πέρα από την καλλιτεχνική αξία των έργων της ή την εγκυρότητα μιας παρόμοιας προσπάθειας σε έναν μουσειακό χώρο: Ποιά η θέση ενός ανεξάρτητου και αυτοσυντηρούμενου θεσμού που δραστηριοποιείται στον χώρο του πολιτισμού απέναντι στους μηχανισμούς παραγωγής και κατανάλωσης του αγαθού αυτού; Είναι αναγκαίος ο επαναπροσδιορισμός της ταυτότητας ενός χώρου όταν παραλλάσσει τη λειτουργία του ώστε να φιλοξενήσει κάτι συγγενές αλλά καινοφανές για τα μέτρα του; Ποιό είναι το μέτρο της επιτυχίας ενός τέτοιου διαβήματος: η αντίδραση του κοινού, η γνώμη των «ειδικών» ή η εμπειρία των εμπλεκομένων; Στα ερωτήματα αυτά οι απαντήσεις στη διεθνή έρευνα έχουν δοθεί εδώ και χρόνια, με βασικά κριτήρια αξιολόγησης οποιασδήποτε προσπάθειας, καινοτόμου ή «συντηρητικής», την αμεσότητα, την ιδιαιτερότητα και το εύρος του βιώματος των επισκεπτών της συνολικά (και -μοιραία- πλειοψηφικά). Το βίωμα αποτελεί την ουσία ενός χώρου όπως η Οικία Κατακουζηνού, χώρου που «σημαίνει» και «ψυχ-αγωγεί», με όλες τις εκφάνσεις των λέξεων αυτών στην ελληνική λεξικογραφία. Με αυτή την έννοια και μόνο, το Ίδρυμα Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού πασχίζει να έχει το ρόλο ενός ζωντανού μουσείου, να διασώσει τη μνήμη και το έργο των ανθρώπων το όνομα των οποίων περήφανα φέρει, να επιτρέψει το διάλογο του σπιτιού με το παρόν και τη σύγχρονη δημιουργία. Οι άνθρωποι που έχουν ταχθεί στην εκπλήρωση της τελευταίας επιθυμίας της Λητώς Κατακουζηνού ευελπιστούν πως η προσοχή του  επισκέπτη παλινδρομεί ανάμεσα στα αντικείμενα που οι προηγούμενοι κάτοικοι του σπιτιού άφησαν πίσω τους, τα «εσωτερικά του αντικείμενα» που αντιπροσωπεύουν στα μάτια του αυτούς τους κατοίκους και τα αντικείμενα των δημιουργών. Η Οικία Κατακουζηνού είναι ένας τόπος όπου η πραγματικότητα περιβάλλεται από φαντασία.

Λεζάντα: Βικτωρία Καρβούνη, Άτιτλο, 2010. Στην ντουλάπα του Άγγελου Κατακουζηνού, φόρεμα της Λητώς και το τελευταίο σημείωμα που άφησε σε εκείνη, αντιγραμμένο από τα χέρια 100 ανθρώπων: «Τα χρόνια να κυλούν ανέφελα και να σου δίνουν μόνο χαρά και ευτυχία για να έχει δίπλα σου ένα νόημα η ζωή μου, αγάπη μου.»