Στο "Ναυάγιο των Αντικυθήρων"

Στο συλλογικό υποσυνείδητο τα αρχαία ελληνικά αγάλματα είναι κατά κανόνα παγκόσμια σύμβολα του ακρωτηριασμένου κάλλους. Τα μέλη απουσιάζουν ως αποτέλεσμα μιας βίαιης, αλλά ακαριαίας ενέργειας επάνω τους. Οι τομές είναι ξεκάθαρες και οικείες, υπαγορευμένες λογικά από την αντοχή του υλικού. Στη συνθήκη αυτή ακόμα και τα οπίσθια ενός Απόλλωνα κοιτάζουν με αξιοπρέπεια τους αιώνες και οι ανά τον κόσμο φιλότεχνοι ανακαλύπτουν εκστατικοί τη γοητεία της γλυπτικής «αναπηρίας». Σε περίπτωση, δε, που είσαι Γερμανός εκδότης και θέλεις να κάνεις κάποιο αιχμηρό σχόλιο στο εξώφυλλό σου για τους Έλληνες, μπορείς, με τη βοήθεια του Photoshop, να συμπληρώσεις έναν βραχίονα που καταλήγει σε κωλοδάχτυλο και να τον προσθέσεις στον πρόσφορο σε προσθήκες χάσκοντα ώμο της Αφροδίτης της Μήλου.

Αυτό που συμβαίνει με τα μαρμάρινα γλυπτά του Ναυαγίου των Αντικυθήρων όμως είναι άνευ προηγουμένου. Ο γλύπτης δούλεψε το μάρμαρο για μήνες, ίσως και χρόνια. Η στρειδώνα, τα φύκια και τα μύδια τα επεξεργάστηκαν για δύο περίπου χιλιετίες. Κάποια τμήματα των αγαλμάτων ήταν καλά προστατευμένα μέσα στην άμμο - η στιλπνότητα του υλικού έμεινε αναλλοίωτη. Τα άταφα σημεία έγιναν το ενδιαίτημα της ποσειδωνίας και των κοραλλιών, η κρυψώνα της σμέρνας. Η διάβρωση ήταν αργή και δραματική.

Το αποτέλεσμα μοιάζει με σχόλιο πιο επίκαιρο και πιο ισχυρό από αυτό του εξωφύλλου της «Bild». Εδώ το ενδιαφέρον δεν είναι η ανοίκεια αλλοίωση που τα γλυπτά έχουν υποστεί, αλλά ότι αυτή η αλλοίωση αφαιρεί με τρόπο σοκαριστικό κάθε ίχνος αξιοπρέπειας από το αναπαριστώμενο υποκείμενο. Η γύμνια δεν αποκαλύπτει την ομορφιά, αλλά μια φρικτή αρρώστια της σάρκας. Οι φιγούρες μοιάζουν με θύματα βομβιστικής επίθεσης ή, για να μιλήσουμε με καθημερινά παραδείγματα, με τους φτωχοδιάβολους που επαιτούν στο αθηναϊκό μετρό, προτάσσοντας τα άρρωστα μέλη τους μπροστά στους επιβάτες.
Η αλληγορία μιας χαμένης ελληνικής τιμής περνάει σαν τρέιλερ μπροστά στα μάτια σου και ούτε ο διάσημος Μηχανισμός, αυτό το αρχαίο λάπτοπ, ούτε ο υπερσυντηρημένος μπρούντζινος  Έφηβος των Αντικυθήρων είναι σε θέση να την ανασκευάσουν.
Η έκθεση, αν και λίγο στριμωγμένη μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, είναι ό,τι πιο σημαντικό έχω δει τις τελευταίες δεκαετίες. Αν τα αγάλματα αυτά είχαν έρθει στο φως νωρίτερα, είναι πολύ πιθανό η εξέλιξη της τέχνης από το 1800 και μετά να ήταν αρκετά διαφορετική. 
 

O μηχανισμός των Αντικυθήρων

Φωτογραφία του 1900: οι σφουγγαράδες της Σύμης βουτούν στο σημείο του αρχαίου ναυαγίου, στα Αντικύθηρα

________
Δείτε το τρέιλερ από το "Το παιδί και το δελφίνι",  που πήρε το θέμα του από την ανακάλυψη του ναυαγίου