Είναι όνειρο ζωής για κάθε παρατηρητή πουλιών να ζήσει την ανακάλυψη ενός νέου είδους και πριν από μερικά χρόνια αυτό συνέβη στον Υμηττό, πέντε λεπτά από το κέντρο της Αθήνας! Ο νανοφυλλοσκόπος ήταν το 444ο καταγεγραμμένο είδος στην Ελλάδα και πρόκειται για ένα μικρό, πανέμορφο αποδημητικό πουλί που πέταξε από τη μακρινή Σιβηρία για να ξεχειμωνιάσει κάπου ζεστά. «Διάλεξε τον Υμηττό και συγκεκριμένα το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής. Εδώ βρήκε τροφή, νερό και το κατάλληλο περιβάλλον για να περάσει το καλοκαίρι του» μας λέει ο Νίκος Πάγκας, δασολόγος και περιβαλλοντολόγος, στέλεχος της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών, που μας ξενάγησε στο πανέμορφο Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής.
Ο Υμηττός εκτείνεται από την Aγία Παρασκευή και τα Γλυκά Νερά μέχρι την Ηλιούπολη και τη Γλυφάδα. Το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής είναι ένα από τα πιο όμορφα σημεία του και το ονομάζουν «σαλόνι του Υμηττού». Το δάσος είναι τεχνητό και δημιουργήθηκε την περίοδο 1946-1988. Σήμερα είναι πολύ πλούσιο σε βλάστηση, πανίδα και χλωρίδα. «Πιο παλιά το βουνό ήταν εντελώς γυμνό, είχε μόνο δύο κυπαρίσσια που παραδόξως υπάρχουν μέχρι σήμερα» λέει ο κ. Πάγκας. «Είχε καταντήσει έτσι εξαιτίας της εκμετάλλευσης, της πυρκαγιάς και της βοσκής. Κατά την περίοδο της Κατοχής είχαν βγάλει ακόμη και τις ρίζες και δεν είχε μείνει τίποτα. Το έδαφος ήταν πολύ πετρώδες. Το 1978 έφυγε ο τελευταίος βοσκός με πολύ δυσκολία. Τον εκτόπισαν στην Καρδίτσα, λεγόταν Πενταροκοίλης Μήτσος και τα γίδια του έβοσκαν την αναδασωμένη περιοχή!».
Στον Υμηττό υπάρχουν 700 περίπου καταγεγραμμένα είδη φυτών από όλη την Ελλάδα και, εκτός από αυτά που μπορείς να βρεις άγρια στο δάσος, η Φιλοδασική Εταιρεία έχει δημιουργήσει φυτώριο και βοτανικό πάρκο ανοιχτά για το κοινό.
Καθοριστική ήταν η δράση της Καίτης Αργυροπούλου, συζύγου Έλληνα διπλωμάτη, που, όταν, μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, επέστρεψε στην Ελλάδα, πετώντας πάνω από τον Υμηττό με μια Ντακότα (ελικοφόρο αεροπλάνο), είδε τη Μονή Καισαριανής κατεστραμμένη και τον Υμηττό γεμάτο πέτρες. Το έβαλε σκοπό της ζωής της να αναγεννήσει το βουνό. Το δάσος ανακηρύχθηκε «αισθητικό» και το 1946 ξεκίνησε η αναστήλωση του μοναστηριού και η αναδάσωση της γύρω περιοχής. «Η Αργυρόπουλου αναβίωσε τον ελαιώνα που υπήρχε από την εποχή που λειτουργούσε το μοναστήρι. Φύτεψε κυπαρίσσια και έκανε το δάσος μεικτό. Ήταν πολύ πετυχημένη η αναδάσωση και μέσα σε τρία χρόνια άρχισε να παίρνει τη σημερινή του μορφή» λέει ο κ. Πάγκας. «Δούλευαν πολύ σκληρά, μέσα στην παγωνιά και στο λιοπύρι. Η πρωτοβουλία ήταν αποκλειστικά της Αργυροπούλου και επειδή το κράτος δεν είχε πόρους, έγινε με την ταυτότητα της Φιλοδασικής Εταιρείας, παλιό σωματείο από 1899. Το δάσος παραχωρήθηκε στη Φιλοδασική Εταιρεία με την προϋπόθεση να το φροντίζει. Η Αργυροπούλου είχε βάλει επίτηδες μελίσσια στον Υμηττό για να φτιάχνει μέλι και να το πουλάει χρυσό στους πλούσιους των βορείων προαστίων. Διοργάνωνε και "tea party" για να μαζεύει χρήματα για την αναδάσωση».
Κατά τις δεκαετίες '50-'60 , το αναδασωμένο κομμάτι του Υμηττού έφτανε μέχρι το Χίλτον. Το 1968, την εποχή της δικτατορίας, αποφασίστηκε να χτιστεί η πανεπιστημιούπολη του πανεπιστημίου Αθηνών και ένα μεγάλο μέρος του δάσους απαλλοτριώθηκε. «Το 1968 γυριζόταν στον Υμηττό μια ταινία, "Η Κύπρος στις φλόγες". Είχαν βάλει φωτιά στο δάσος και την άφησαν να εξελιχθεί για να την κινηματογραφήσουν. Κάηκε τότε ένα μεγάλο μέρος του δάσους. Το 1988 μια ακόμη μεγάλη φωτιά έκαψε σχεδόν όλη την αναδασωμένη περιοχή. Μια νέα αναδάσωση ξεκίνησε την ίδια χρονιά και ήταν από τις πιο πετυχημένες που έχουν γίνει ποτέ. Από τότε το δάσος πάει πολύ καλά.
Στον Υμηττό υπάρχουν 700 περίπου καταγεγραμμένα είδη φυτών από όλη την Ελλάδα και, εκτός από αυτά που μπορείς να βρεις άγρια στο δάσος, η Φιλοδασική Εταιρεία έχει δημιουργήσει φυτώριο και βοτανικό πάρκο ανοιχτά για το κοινό. Με ένα συμβολικό αντίτιμο μπορείς να πάρεις ό,τι αρωματικό μπορείς να φανταστείς από διάφορα μέρη της Ελλάδας. «Προτιμάμε τα ελληνικά φυτά γιατί είχε επικρατήσει η μανία με τα ξένα φυτά στους κήπους και στις αυλές − αυτά θέλουν περισσότερο νερό και περισσότερη φροντίδα. Εδώ είναι Μεσόγειος και θέλουμε ο επισκέπτης να παίρνει την ανάλογη αίσθηση. Με μια βόλτα στον Υμηττό μπορείς να πεις ότι περπάτησες τη μισή Ελλάδα. Έχουμε ελιές, ακόμη και αμπελώνα. Διαλέξαμε την ποικιλία Ασύρτικο, από τις πιο παλιές ποικιλίες που βγαίνει στη Σαντορίνη».
Foraging (συλλογή άγριας τροφής) στον Υμηττό
Στον Υμηττό, πέρα από το να απολαύσεις το τοπίο και την πλούσια βλάστηση, μπορείς να κόψεις πράγματα –με μέτρο πάντα– και να τα φας εκείνη τη στιγμή ή να τα πάρεις σπίτι σου για να τα χρησιμοποιήσεις στη μαγειρική. Τα αρωματικά φυτά φυτρώνουν άφθονα, ανάλογα με την εποχή, και μπορείς να πάρεις και από το φυτώριο, σε γλάστρες. Φυτρώνουν πολλά αγριόχορτα που, αν ξέρεις να τα διακρίνεις, μπορείς να φτιάξεις σαλάτες από αυτά, ακόμη και χορτόπιτες. Ο ελαιώνας είναι το μεγάλο καμάρι του Αισθητικού Δάσους της Καισαριανής. Δημιουργήθηκε με βάση τις χαλκογραφίες ενός Ρώσου ζωγράφου που ταξίδευε στην Ευρώπη και ζωγράφιζε μονές. Κάθε χρόνο, υπάλληλοι της Φιλοδασικής, παιδιά από σχολεία και υπάλληλοι των τραπεζών που είναι χορηγοί σε μια πανηγυρική εκδήλωση μαζεύουν ελιές από τις οποίες φτιάχνουν λάδι και το δίνουν σε διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Το λάδι που βγαίνει είναι εξαιρετικής ποιότητας. Έχει ροδιές, κουμαριές και χαρουπιές. Ο καρπός της γκορτσιάς (άγρια αχλαδιά) είναι λίγο πικρός και στυφός, αλλά πολύ νόστιμος και στον Υμηττό μπορείς να βρεις πολλές.
Η πανίδα του Υμηττού
Εκτός από τον σπάνιο νανοφυλλοσκόπο, στον Υμηττό υπάρχουν 104 είδη πτηνών από τα 444 που έχει συνολικά όλη η Ελλάδα. Τους αρέσει η ποικιλία των βιότοπων που έχει ο Υμηττός και το στοιχείο του νερού. Είναι παράδεισος για τους παρατηρητές πουλιών. Έχει αλεπούδες, σκαντζόχοιρους, ασβούς και πολλούς λαγούς, κυρίως προς τον Βύρωνα. Πολλά είδη ερπετών ζούνε στον Υμηττό, από χελώνες μέχρι σαύρες και οχιές. Έχει και ένα γαϊδουράκι σαράντα χρόνων, τον Βαγγέλη.
Πόσο σημαντικός είναι κλιματολογικά ο Υμηττός για την Αθήνα;
Φαίνεται ότι είναι πάρα πολύ. Ο Υμηττός είναι προσανατολισμένος στον άξονα Βορρά-Νότου και δεν δυσκολεύει την κίνηση των ανέμων. Ο δίαυλος του Μπογιατίου στο Τατόι, σε συνδυασμό με τον Υμηττό και κάποιους άλλους χώρους πρασίνου στην Αθήνα, διατηρεί τη θερμοκρασία σε ανεκτά επίπεδα, αλλιώς θα πνιγόμασταν. Στη δυτική Αθήνα οι θερμοκρασίες είναι αισθητά πιο υψηλές. Δεν είναι μόνο η απόλυτη τιμή που παίρνεις αλλά και η αίσθηση που έχεις κοντά στην περιοχή του Υμηττού, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες.
Ο μυστικός κήπος του Υμηττού
Στο Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής υπάρχει ένας κήπος που είναι παράρτημα του βοτανικού πάρκου και είναι άγνωστος στο ευρύ κοινό. Απευθύνεται σε ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος και κάποιος μπορεί να έχει πρόσβαση μόνο με ραντεβού. Πρόκειται για ένα παραδεισένιο μέρος με λουλούδια, φυτά και δέντρα, όλα σκόρπια στον χώρο και φυτεμένα ακριβώς όπως μπορούν να ζήσουν στη φύση. Έχει και πολύ σπάνια φυτά, όπως το «αιθιόνημα», ένα από τα πιο απειλούμενα φυτά στον κόσμο. Υπάρχουν μόνο 55 στη Σκύρο και πουθενά αλλού. Ο χώρος είναι ιδανικός για παρατήρηση πουλιών και εντόμων. Στον χώρο του κήπου έχει τοποθετηθεί μια συσκευή που αναγνωρίζει τη διάθεση των πουλιών και των εντόμων με ειδικό λογισμικό. Μπορεί να αναγνωρίσει μια ακρίδα «σε πανικό», για παράδειγμα. Ο Μάιος είναι μια καλή εποχή για επίσκεψη στον βοτανικό κήπο, γιατί θα δεις πολλά εντυπωσιακά ανθισμένα φυτά. Στο τέλος της διαδρομής η βλάστηση αραιώνει για να χαλαρώσει ο επισκέπτης, μετά τον βομβαρδισμό των εικόνων. Το καλοκαίρι λειτουργεί και ρυάκι και το τοπίο γίνεται αριστουργηματικό.
Μονή Καισαριανής
Αν και η μονή δεν λειτουργεί και έχει κηρυχθεί αρχαιολογικό μνημείο από το 1923, κάθε χρόνο πραγματοποιείται εκεί η περιφορά του επιταφίου και είναι από τις πιο εντυπωσιακές περιφορές στην Αθήνα. Το 50 μ.Χ. μερικοί πιστοί έχτισαν μια μικρή εκκλησία στα ερείπια ενός αρχαίου ναού, η οποία κάηκε. Αργότερα, μοναχοί έχτισαν μια καινούργια εκκλησία, στην οποία πρόσθεσαν και μία βασιλική. Το 1180 η μονή είχε πλέον έναν λουτρώνα, μία τραπεζαρία και κελιά για τους μοναχούς. Ο λουτρώνας ακολουθούσε το ρωμαϊκό σύστημα − σώζονται μόνο 2-3 τέτοια σε όλη την Ελλάδα. Τον χάλασαν για να κάνουν το ελαιοτριβείο της μονής. Σήμερα, στη μονή υπάρχει ένας ναός αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και πρόκειται για αρχιτεκτονικό στολίδι που προσελκύει τουρίστες, ερευνητές και αρχιτέκτονες από όλο τον κόσμο. Οι τοιχογραφίες στον παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου που βρίσκεται ακριβώς δίπλα είναι από τον 17ο αιώνα.
«Οι Αθηναίοι γνωρίζουν πολύ καλά την ύπαρξη του Υμηττού και ξέρουν ότι αν έρθουν, θα περάσουν σίγουρα καλά. Η καθημερινότητα, όμως, καμιά φορά καταδυναστεύει τους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να μην έχουν βάλει ως προτεραιότητα να πάνε στο βουνό» λέει ο κ. Πάγκας. «Ο Υμηττός έχει πολλές προσβάσεις, ειδικά από την ανατολική πλευρά και το 1/3 του πληθυσμού της Αθήνας μπορεί να απολαύσει τον Υμηττό, παρότι η Ηλιούπολη κάηκε πέρσι το καλοκαίρι από αμέλεια κάποιων μελισσοκόμων και η περιοχή της Γλυφάδας είναι κατεστραμμένη. Η Πάρνηθα έχει καταστραφεί και δεν νομίζω ότι θα επανέλθει, εκτός από το πευκοδάσος. Το κομμάτι του ελατοδάσους το έχουμε χάσει ανεπιστρεπτί και ακόμη και σε 200 χρόνια είναι αμφίβολο αν θα μπορέσει να δημιουργηθεί κάτι καινούργιο εκεί. Η Πεντέλη βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση. Ο Υμηττός δεν είναι ένα μονοσήμαντο μέρος, έχει πολλές πλευρές και ελπίζουμε να τις συνδυάσουμε καλά. Είναι πολύ κοντά στο κέντρο και μπορεί κανείς να κάνει τόσο πολλά: να απολαύσει τη θέα και τη φύση, ένα πικνίκ, να βγάλει βόλτα τον σκύλο του, να διασχίσει τα μονοπάτια, να κάνει ποδηλατάδα στους ειδικά διαμορφωμένους ποδηλατοδρόμους, να απολαύσει έναν καφέ ή ένα μεσημεριανό στο αναψυκτήριο της Καλοπούλας, να συμμετάσχει σε διάφορες δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα που διοργανώνουμε κατά καιρούς ειδικά για παιδιά».
Ο Υμηττός είναι εξαιρετικός και συνδυάζει τη φύση με τον πολιτισμό. Οι παρεμβάσεις που έχουν γίνει από τη Φιλοδασική Υπηρεσία είναι πολύ διακριτικές, αποφεύγονται τα τεχνητά στοιχεία και έχουν κάνει μεγάλο αγώνα για να μη φαίνονται ούτε τα καλώδια της ΔΕΗ, τα οποία περνάνε υπόγεια. «Οι επισκέπτες αντιλαμβάνονται τη φροντίδα που προσφέρουμε στο περιβάλλον και οι ζημιές έχουν περιοριστεί πολύ. Ό,τι χαλάει στον Υμηττό, το φτιάχνουμε αμέσως και αυτό το νιώθει ο κόσμος και το σέβεται. Οτιδήποτε συμβαίνει εδώ αντικατοπτρίζεται στην κοινωνία και το αντίστροφο. Όσο και να μην είναι αντιληπτό αυτό, είναι η πραγματικότητα. Και όλο αυτό μπορεί να καεί μέσα σε δύο ώρες». Όταν φεύγεις από τον Υμηττό και επιστρέφεις στους δρόμους και στη βαβούρα της πόλης, συνειδητοποιείς ακόμη περισσότερο την αξία του.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις δράσεις και το έργο της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών στο επίσημο site τους: www.philodassiki.org
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 14.4.2016
