H «Guardian» ξεκίνησε πρόσφατα μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με τις εξελίξεις στους αστικούς δημόσιους χώρους στην Ευρώπη. Στην επαύριον των πρόσφατων πολύνεκρων τρομοκρατικών επιθέσεων, η ανάγκη για περισσότερη ασφάλεια εμφανίζεται όλο και πιο επιτακτική, με πολλά σημεία των πόλεων να γίνονται απροσπέλαστα στο ευρύ κοινό. Την ίδια ώρα, όμως, αποτυπώνεται σε πολλές χώρες ένα κίνημα από τα κάτω, που πρεσβεύει την αναζωογόνηση των δημόσιων χώρων προς όφελος των πολλών.
Τον προηγούμενο μήνα, διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από το δημαρχείο του Λονδίνου, διαμαρτυρόμενοι για την αυξανόμενη τάση ιδιωτικοποίησης πάρκων, πλατειών και λοιπών δημόσιων χώρων στη βρετανική πρωτεύουσα. Πέρσι, στο Βελιγράδι, ένα σχέδιο ανάπλασης της προκυμαίας στο ποταμό Sava, που προέβλεπε την κατασκευή χιλιάδων κατοικιών και του μεγαλύτερου εμπορικού κέντρου των Βαλκανίων, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Στο Παρίσι, μια πρωτοβουλία απλών κατοίκων του προαστίου Κολόμπ έχει καταφέρει να αναγεννήσει μια περιοχή πέντε στρεμμάτων, στην οποία παράγονται γεωργικά προϊόντα και διοργανώνονται διαφόρων ειδών δραστηριότητες για την κοινότητα.
Έπειτα από δεκαετίες εγκατάλειψης, ίσως λόγω της οικονομικής κρίσης που έχει περιορίσει τις κοστοβόρες εναλλακτικές, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού των πόλεων κοιτά ουσιαστικά γύρω του για πρώτη φορά ύστερα από μεγάλο διάστημα, θέλοντας να αξιοποιήσει αυτό που της ανήκει, όχι για το κέρδος ή κάποιο άλλο ανώτερο ιδανικό αλλά για να κάνει τη ζωή του λίγο καλύτερη.
Μπορούμε να μιλήσουμε για κάποια κοινά χαρακτηριστικά στις παραπάνω κινητοποιήσεις ή είναι απλές συμπτώσεις; Οι δημόσιοι χώροι –και παραδοσιακά, κυρίως οι πλατείες–, ιστορικά, πάντως, διαδραμάτιζαν παρόμοιο ρόλο σε όλη την Ευρώπη: τόποι συνάθροισης, διεκδίκησης, ανάμειξης, κόμβοι επικοινωνίας του πληθυσμού. Όμως, υποτίθεται ότι οι κλιματικοί παράγοντες, οι ιστορικές παραδόσεις και οι διαφορετικές πολιτισμικές αξίες αναπτύσσουν ιδιαιτερότητες που αντανακλώνται ξεκάθαρα και στη διαμόρφωση του δημόσιου αστικού χώρου.
Για παράδειγμα, τι κοινό μπορεί να έχουν οι πλατείες του Νότιγχαμ με αυτές της Λάρισας; Αρκετά, ισχυρίζεται η συγκριτική μελέτη του Χαράλαμπου Κυριακίδη. Ο υποψήφιος διδάκτορας του Μετσόβιου Πολυτεχνείου χρησιμοποίησε τις συγκεκριμένες πόλεις στη μελέτη του λόγω των πληθυσμιακών και μορφολογικών ομοιοτήτων που παρουσιάζουν και λόγω της γεωγραφικής τους θέσης – εννοείται, στη χώρα όπου ανήκει η καθεμία. Όπως έδειξε η έρευνά του, οι πλατείες στις δύο πόλεις έχουν παρόμοιες λειτουργίες που εξυπηρετούν ανθρώπινες ανάγκες οι οποίες δεν εξαρτώνται από γεωγραφικές, πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές παραμέτρους. Βρήκε, δηλαδή, αρκετά κοινά ανάμεσα στην πλατεία Σάπκα (Κεντρική Πλατεία), στην πλατεία Εθνάρχου Μακαρίου (πλατεία Ταχυδρομείου) και στην πλατεία Λαμπρούλη (πλατεία Φρουρίου) στη Λάρισα και στην πλατεία της Παλιάς Αγοράς, της Αγίας Τριάδος και του Αγίου Πέτρου στο Νότιγχαμ.
Και στις δύο πόλεις, δύο (από τις τρεις που επιλέχθηκαν για να μελετηθούν) πλατείες είναι περισσότερο ζωντανές κατά τη διάρκεια της ημέρας και μία κατά τις νυχτερινές ώρες. Και στις δύο πόλεις σημαντικότερο κίνητρο για τη χρήση του δημόσιου αστικού χώρου είναι τα κοινωνικά κριτήρια (κοινωνική συναναστροφή, κυρίως με συνομηλίκους, σεξουαλική κοινωνικοποίηση κ.λπ.). Και το τοπίο φαίνεται να αποτελεί έναν επίσης σημαντικό παράγοντα για την επίσκεψη των πλατειών. Η έκφραση «κεντρικότητας» είναι επίσης ένα κοινό στοιχείο. Η Old Market Sq. στο Νότιγχαμ και η Κεντρική Πλατεία της Λάρισας θεωρούνται τα κέντρα των πόλεων.
Ίσως να μην μπορούμε να μιλήσουμε για ένα πανευρωπαϊκό κίνημα, όμως μπορούμε να διακρίνουμε κάποια παρόμοια χαρακτηριστικά. Το πρόταγμα είναι διαφορετικό, φυσικά, στο αυτοδιαχειριζόμενο πάρκο π.χ. της οδού Κύπρου στα Πατήσια και σε κάποια ακροποταμιά του Τάμεση, όμως, όπως έδειξε και η έρευνα, δεν μας χωρίζουν και τόσο πολλά. Έπειτα από δεκαετίες εγκατάλειψης, ίσως λόγω της οικονομικής κρίσης που έχει περιορίσει τις κοστοβόρες εναλλακτικές, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού των πόλεων κοιτά ουσιαστικά γύρω του για πρώτη φορά ύστερα από μεγάλο διάστημα, θέλοντας να αξιοποιήσει αυτό που της ανήκει, όχι για το κέρδος ή κάποιο άλλο ανώτερο ιδανικό αλλά για να κάνει τη ζωή του λίγο καλύτερη. Είτε με ένα φεστιβάλ στο πάρκο, είτε απλώς με μια μπίρα στο παγκάκι. Όποιος και να είναι ο τρόπος, καλό είναι να ρίχνουμε και μια ματιά στο εξωτερικό, για να βλέπουμε τι γίνεται.
Το άρθρο είναι από την έντυπη έκδοση της LIFO.
