Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί παγκοσμίως η συζήτηση γύρω από τα κοινά και τη διαχείρισή τους σε τοπικό επίπεδο, μια συζήτηση που μπορεί να εκτείνεται από τα παρθένα δάση του Αμαζονίου και τους Ινδιάνους Καγιαπό που αρνούνται να φύγουν από τη γη τους ως τις ταράτσες των Εξαρχείων. Είναι μια συζήτηση με ξεκάθαρη πολιτική χροιά, καθώς οι περισσότεροι που συμμετέχουν σε αυτήν στέκονται ως έναν βαθμό κριτικά απέναντι στις δυνάμεις της αγοράς και υποστηρίζουν ότι στις μέρες μας ζούμε μια νέα εποχή περιφράξεων, όπως εκείνη στις απαρχές της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης, όταν οι ευγενείς της Αγγλίας περιέφραξαν τεράστιες εκτάσεις κοινοτικής γης, μετατρέποντάς την σε ιδιωτική.
Ως κοινά ορίζονται τα αγαθά από των οποίων τη χρήση δεν μπορεί να αποκλειστεί κανείς, που μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν ταυτόχρονα πολλοί, να τα μοιραστούν με άλλους. Χωρίζονται σε φυσικά κοινά (νερό, αέρας, δάση, ποτάμια, σπόροι, άγρια ζωή, ενεργειακοί πόροι κ.λπ.) και ανθρωπογενή (γλώσσα, παράδοση, λαϊκή τέχνη, πληροφορίες κ.λπ.). Η κριτική απέναντι στην υπεράσπιση της ελεύθερης χρήσης των κοινών συνοψίζεται στο θεώρημα της «τραγωδίας των κοινών», που με λίγα λόγια υποστηρίζει ότι από τη στιγμή που ο άνθρωπος είναι φύση ιδιοτελής, αν τα αγαθά δεν είναι ιδιωτικά αλλά ελεύθερα και κοινά, τότε καταστρέφονται, γιατί τα άτομα, ορθολογικώς σκεπτόμενα, επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν το ατομικό τους συμφέρον. Το συνηθισμένο παράδειγμα που χρησιμοποιείται για να τεκμηριωθεί η παραπάνω αφήγηση είναι οι βοσκότοποι. Ένας βοσκός, στην προσπάθειά του να μεγιστοποιήσει τα οφέλη του, θα υπερβοσκήσει το κομμάτι γης και θα το καταστρέψει. Ως απάντηση σε αυτή την κριτική προωθείται η διαχείριση των κοινών με κανόνες που θεσπίζονται με συνεργατικές και αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες από τους χρήστες και τις κοινότητες, με στόχο να αποθαρρύνεται η επιδίωξη της αύξησης του ατομικού οφέλους και να μεγεθύνεται το κοινωνικό-συλλογικό όφελος, αποφεύγοντας το κοινωνικό κόστος, δηλαδή την υπερεκμετάλλευση των πόρων.
Το «Εγχείρημα Πουλιά» γεννήθηκε πριν από έναν χρόνο σε μια ταράτσα των Εξαρχείων, βλέποντας και βιώνοντας το ηλιοβασίλεμα της πόλης και τα πουλιά. Εκεί ψηλά ήρθε η ιδέα να γεμίσουν οι ταράτσες με τα όνειρα των κατοίκων για τη γειτονιά τους.
Το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε η Συμμαχία των Κοινών, μια ομάδα που λειτουργεί ως σημείο συνάντησης προσώπων και συλλογικοτήτων που ασχολούνται με τα κοινά αγαθά και την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, διοργάνωσε στη Σχολή Καλών Τεχνών ένα φεστιβάλ με 9 εκδηλώσεις και στρογγυλά τραπέζια, 29 παρουσιάσεις, 7 συμπράξεις, 13 workshops και πολλά ακόμα. Στόχος ήταν να αποτυπωθεί ο υπαρκτός κόσμος των κοινών στη χώρα μας αλλά και να εντοπιστούν οι δυνατότητες, οι προκλήσεις και οι πρακτικοί τρόποι αντιμετώπισής τους. Για παράδειγμα, στη συζήτηση με τίτλο «Πόλη – Δήμος – Κοινά: Εξεγερμένες πόλεις την εποχή της κρίσης» και διεθνείς ομιλητές, όπως ο Steven Forti από τη συμμετοχική πλατφόρμα «Barcelona en Comύ», η οποία κέρδισε τις τελευταίες δημοτικές εκλογές στη Βαρκελώνη, αναδείχθηκαν μορφώματα και ιδέες που αναδεικνύουν την πόλη, την κοινότητα και τη γειτονιά ως προνομιακούς χώρους άσκησης και ανάπτυξης της δημοκρατίας.
Ένα πολύ ενδιαφέρον πρότζεκτ που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του φεστιβάλ ήταν και το «Εγχείρημα Πουλιά». Ζήτησα να μάθω λίγο περισσότερα γι' αυτό από το μέλος της ομάδας Πάρι Λεγάκη. «Το "Εγχείρημα Πουλιά" γεννήθηκε πριν από έναν χρόνο σε μια ταράτσα των Εξαρχείων, βλέποντας και βιώνοντας το ηλιοβασίλεμα της πόλης και τα πουλιά. Εκεί ψηλά ήρθε η ιδέα να γεμίσουν οι ταράτσες με τα όνειρα των κατοίκων για τη γειτονιά τους. Στον άδειο χώρο των ταρατσών, σε ένα άλλο επίπεδο της πόλης, που ξεχνάμε πως υπάρχει, να συναντηθούν οι κάτοικοι και να εκφραστούν. Πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό έργο που ξεκίνησε με τη σύσταση μιας διεπιστημονικής ομάδας που ερευνά τις έννοιες του χώρου, της μνήμης, της φαντασίας, της ελευθερίας και των ορίων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Μέσα από τη συζήτηση και το μοίρασμα η ομάδα επιδιώκει να εντοπίσει τους λόγους που μπορούν να κάνουν κάποιον από τους δρόμους της γειτονιάς ν' ανέβει. Συνυπάρχουν η τάση για κυριαρχία, φυγή και αναλογισμό. Οι ταράτσες αποτελούν ενδιάμεσα (liminal) σημεία της πόλης, τα οποία μέχρι στιγμής λειτουργούν ως χώροι και όχι ως τόποι. Αυτό που διαχωρίζει την έννοια του χώρου από αυτήν του τόπου είναι κυρίως η αίσθηση της οικειότητας. Έτσι, επιθυμούμε να μεταμορφώσουμε την ταράτσα από χώρο σε τόπο, από rooftop σε roof-topo. Χρησιμοποιώντας ως εργαλείο την τέχνη, σκοπός είναι να κινητοποιήσουμε τους ανθρώπους της γειτονιάς και να διευρύνουμε τα όρια της οικειότητας και της ατομικής έκφρασης. Οραματιζόμαστε όλη αυτή η αναζήτηση να οδηγήσει σε ένα συμμετοχικό βίωμα που θα γεμίσει τους άδειους χώρους των ταρατσών με προσωπικές αφηγήσεις, ομαδικά τραγούδια, συλλογικές φυτέψεις και όνειρα. Που θα ενδυναμώσει τη συλλογική μνήμη και το κοινωνικό φαντασιακό. Καλούμε όσους μένουν στα Εξάρχεια αλλά και όσους τα αγαπούν να αγκαλιάσουν το εγχείρημα αλλά και να συμμετάσχουν ενεργά σε αυτό. Μπορούν να μας βρουν στο Facebook "Εγχείρημα Πουλιά - Birds Project"».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
σχόλια