Πριν από μερικές εβδομάδες ασχοληθήκαμε με το διατηρητέο βιομηχανικό συγκρότημα του Ατμοηλεκτρικού Σταθμού Φαλήρου που άνοιξε τις πόρτες του για μια παράσταση του Φεστιβάλ Αθηνών. Ένας φίλος της στήλης επέστησε την προσοχή μας σε ένα άλλο ιστορικό εργοστάσιο της ευρύτερης περιοχής, αυτό των λιπασμάτων, που επίσης υποδέχτηκε φέτος, μετά από πολλά χρόνια, αρκετό κόσμο με αφορμή πλήθος συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων με γνωστούς καλλιτέχνες.
Ο δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας καθάρισε και διαμόρφωσε τον χώρο γύρω από την εμβληματική, πανύψηλη καμινάδα και δημιούργησε μια σκηνή που έφτανε σχεδόν στη θάλασσα. Η εικόνα του εργοστασίου αυτές τις ημέρες, κατά τη διάρκεια του «Λιπάσματα 2017 - Φεστιβάλ στη θάλασσα», ήταν πολύ διαφορετική από εκείνη που είχε συναντήσει ο συνάδελφος από τη LiFO, M. Hulot, σε ρεπορτάζ του πριν από καιρό: «Διασχίζουμε τα πυκνά χορτάρια και τη φρέσκια ρόκα –που βάφει με πρασινίλα τα παπούτσια μας, σκορπίζοντας στον αέρα μια πιπεράτη μυρωδιά– και
φτάνουμε σε δύο κτίρια διαλυμένα και ρημαγμένα απ' οτιδήποτε μπορεί να πουληθεί. Είναι εντυπωσιακά, ακόμα και μέσα στην παρακμή, στο πλιάτσικο και στο χαμένο μεγαλείο τους. Είναι τόσο γκρεμισμένα, που δύσκολα μπορείς να φανταστείς τι ακριβώς γινόταν μέσα στο καθένα την εποχή της "δόξας" τους. Στο μικρότερο, αυτό με την αρ ντεκό αισθητική, που φαίνεται ότι κάποτε φιλοξενούσε γραφεία, τα δωμάτια σήμερα είναι γεμάτα μπάζα, ξύλινους σκελετούς από συρταριέρες και ντουλάπες, πατώματα με τρύπες που αποκαλύπτουν καταπακτές και υπόγεια, και βιβλία με "σημειώσεις βάρδιας" που έχουν λιώσει η υγρασία και η βροχή. Η περιπλάνηση κάτω από λαμαρίνες που τρίζουν σε κάθε φύσημα του αέρα και ανάμεσα από απρόσμενα κενά που χάσκουν στο κενό είναι μάλλον επικίνδυνη. [...] Το δεύτερο και μεγαλύτερο κτίριο είναι σε χειρότερη κατάσταση. Καμίνια, ντουβάρια, ξεχαρβαλωμένα έπιπλα, σπασμένα πλακάκια, τρία φωτιστικά –που μοιάζουν με installation– κρέμονται από τον κεντρικό σιδερένιο δοκό που συγκρατεί το ταβάνι. Η Ψυττάλεια και η Σαλαμίνα φαίνονται μέσα από τις τρύπες που κάποτε ήταν παράθυρα. Τώρα έχουν χάσει ακόμα και τον σκελετό τους και μοιάζουν με στόματα ορθάνοιχτα από οδύνη. Η βροχή έχει αφήσει παντού μικρές λίμνες που καθρεφτίζουν τα θρύψαλα. Στο κάτω επίπεδο το τοπίο είναι σαν βομβαρδισμένο. Στο κέντρο, το πάτωμα του ισογείου έχει υποχωρήσει, αφήνοντας κενό στον ουρανό, και το γκράφιτι με τα δύο χέρια που ακουμπάνε τα δάχτυλά τους, σαν τον πίνακα του Μιχαήλ Άγγελου με τον Θεό και τον Αδάμ, κάνει το σκηνικό σχεδόν μεταφυσικό. Βλέπεις μπροστά σου μια σκηνή από διαστημική ταινία καταστροφής και το μέρος ξαφνικά γίνεται αποπνικτικό. Προσέχεις τη μούχλα, τη σαπίλα, τα λερωμένα στρώματα και τα πεταμένα ρούχα και συνειδητοποιείς ότι εκεί μέσα ζουν κάποιοι άνθρωποι, έστω και περιστασιακά».
Το Εργοστάσιο των Λιπασμάτων, με έτος ίδρυσης το 1909, σημάδεψε την ιστορία ολόκληρης της περιοχής για 90 χρόνια. Έδωσε στους κατοίκους της δουλειά σε εποχές μεγάλες φτώχειας και μετά το 1922, οπότε έφτασαν οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι εργάτες του δημιούργησαν γύρω του έναν οικισμό από παράγκες που έγινε τελικά η Δραπετσώνα. Αυτά όμως ανήκουν στο παρελθόν. Από το 1999 που έκλεισε το εργοστάσιο το μέρος παραμένει εγκαταλελειμμένο.
Το Εργοστάσιο των Λιπασμάτων, με έτος ίδρυσης το 1909, σημάδεψε την ιστορία ολόκληρης της περιοχής για 90 χρόνια. Έδωσε στους κατοίκους της δουλειά σε εποχές μεγάλες φτώχειας και μετά το 1922, οπότε έφτασαν οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι εργάτες του δημιούργησαν γύρω του έναν οικισμό από παράγκες που έγινε τελικά η Δραπετσώνα. Αυτά όμως ανήκουν στο παρελθόν. Από το 1999 που έκλεισε το εργοστάσιο το μέρος παραμένει εγκαταλελειμμένο. Ο αντιπεριφερειάρχης Πειραιά Γ. Γαβρίλης μας μίλησε για τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών που ολοκληρώθηκε πρόσφατα και το μέλλον του χώρου. «Οι προτάσεις που κατατέθηκαν συγκροτούν την επιστημονική βάση για να διαχειριστεί η αυτοδιοίκηση μια παρέμβαση υπερτοπικού χαρακτήρα που θα αλλάξει το περιβαλλοντικό ισοζύγιο της ευρύτερης περιοχής και θα αποτελέσει ένα νέο παράδειγμα στη διαχείριση του δημόσιου, κοινόχρηστου χώρου. Οι προτάσεις αυτές συνιστούν ένα εργαλείο, ώστε οι παρεμβάσεις να έχουν τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα τις καταστήσουν βιώσιμες και λειτουργικές σε βάθος χρόνου».
Η κ. Ιωάννα-Ηρώ Καρύδη, αντιπροσωπεύοντας τη διεπιστημονική ομάδα που κέρδισε το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού, είπε σχετικά την ημέρα της βράβευσης: «Ιστοδόμηση, γραμμικές αναπτύξεις και ήπιες αναπτύξεις του αστικού ιστού στους δρόμους μέσα στην περιοχή μελέτης είναι το πρώτο εργαλείο που αξιοποιούμε για να έχουμε αυτήν τη συνεχή διείσδυση και συνέχεια μέσα στο οικόπεδο. Το μωσαϊκό προγραμματικών θεματικών συνιστά μια ποικιλία προγράμματος, η οποία αντιπαρέρχεται το οποιοδήποτε zoning. Μικρασιατική κουλτούρα, αναψυχή και πολιτισμός, υγεία, πρόνοια, εκπαίδευση και έρευνα συνθέτουν την ατζέντα από στοιχεία τα οποία θα βρούμε και θα ξαναβρούμε στον χώρο. Και οι ενότητες του τοπίου, το περιαστικό πράσινο, υγρότοποι, δασώνες, αγρός, αμμοθίνες και βραχώδες τοπίο, αποτελούν στοιχεία τα οποία μας έδωσε η ίδια γεωγραφική ιδιαιτερότητα του τόπου, τον οποίον περπατήσαμε εξαντλητικά και εξονυχιστικά για να καταλάβουμε τις δυνατότητές του. Και, φυσικά, αυτή η οργάνωση των προγραμματικών θεματικών που ανέφερα έρχεται, σαν μια στιβάδα, να οργανώσει βαδιστικές συνέχειες. Για παράδειγμα, το Μουσείο Βιομηχανικής Ιστορίας που προτάθηκε δεν θα υπάρξει σε ένα κτίριο αλλά θα είναι μια πορεία, ένα συνεχές μέσα-έξω, μια διαδοχή, και θα μπορώ να το βρω σε ένα κτίριο, μετά να περπατήσω εξωτερικά, να το ξαναβρώ σε ένα επόμενο, και ούτω καθεξής, για τις διαφορετικές θεματικές που προτείναμε. [...] Μερικά στοιχεία που θα ήθελα να τονίσω, τα οποία έρχονται να μπουν στον χώρο: παιδιατρικό νοσοκομείο, μουσείο βυθού, χώρος για το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), ναυταθλητικό κέντρο, πολυχώροι πολιτισμού, κέντρο θαλασσοθεραπείας, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Και το πιο σημαντικό, ίσως, σε αυτή την ιστορία της ιστοδόμησης και των γραμμικών αναπτύξεων μέσα στην περιοχή μελέτης, ένα στοιχείο προσανατολισμού, ήταν και η αξιοποίηση της μνήμης της μικρασιατικής ιστορίας, ονοματίζοντας και θεματοποιώντας διαδρομές όπως αυτές της Μάκρης, της Κυλικείας και της Ραιδεστού».
