Απόγευμα Δευτέρας και στη λεωφόρο Βουλιαγμένης η κίνηση είναι αυξημένη. Δίπλα στο Πολιτιστικό Κέντρο του Ελληνικού στον χώρο της πρώην Αμερικανικής Βάσης θα αντικρίσεις ένα λιτό κτίριο με την επιγραφή «Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού». Χιλιάδες ασθενείς, εκ των οποίων πολλά παιδιά, 300 εθελοντές και 90 γιατροί συναποτελούν αυτό τον εθελοντικό φάρο στα νότια προάστια. Μέχρι τον Ιούνιο του 2015 είχε δεχτεί συνολικά, όλα τα χρόνια λειτουργίας του 41.000 επισκέψεις και κατά μέσο δέχεται πάνω από 1.000 επισκέψεις τον μήνα. Μιλάμε για ένα ιατρείο που στηρίζεται στο εξής τρίπτυχο: δεν δέχεται χρηματικές δωρεές από κανέναν, δεν επιτρέπει την παραμικρή κομματική εμπλοκή εντός της λειτουργίας του ή στις δραστηριότητές του και δεν διαφημίζει κανέναν για την όποια δωρεά κάνει. «Οι υπηρεσίες προσφέρονται αφιλοκερδώς και λειτουργεί αποκλειστικά χάρη στην εθελοντική εργασία» θα πουν επανειλημμένως.
Στο προαύλιο, κάποιοι από τους ασθενείς έχουν βγει για τσιγάρο μέχρι να έρθει η σειρά τους, ενώ στις καρέκλες θα δεις ανθρώπους με νάιλον σακούλες στα χέρια αλλά και άλλες παρόμοιες εικόνες που σίγουρα θα σου θυμίσουν τις ουρές του ΙΚΑ. Για να γλυκάνουν την αναμονή, οι εθελοντές μοιράζουν μελομακάρονα. Οι χώροι είναι ασφυκτικά γεμάτοι από δωρεές, όπως πάνες, γάλατα και κρέμες. Με ξεναγούν στις αίθουσες, μιλούν με περηφάνια και τονίζουν ότι αν θες να προσφέρεις, κάν' το πρακτικά, όχι χρηματικά. «Υπήρχε γυναίκα που ήθελε να μας κάνει δωρεά 6.000 ευρώ, αλλά, επειδή δεν δεχόμαστε χρήματα, της προτείναμε να μας αγοράσει κάτι με αυτό το ποσό. Έτσι, η καρέκλα του οδοντιατρείου μας αποκτήθηκε χάρη στη δωρεά αυτής της γυναίκας. Είναι βασικός κανόνας το ότι δεν δεχόμαστε χρήματα, διότι δεν θέλουμε να πλανάται καμιά υποψία περί κακοδιαχείρισης αλλά και για να αισθανθούν καλύτερα και οι ίδιοι την αλληλεγγύη. Άλλο ο απρόσωπος λογαριασμός μιας τράπεζας, άλλο να φέρεις φάρμακα ή να αγοράσεις πράγματα μόνος σου» θα πει ο εθελοντής Κωνσταντίνος Θεοφιλόπουλος.
Στη συνέχεια συναντώ τον άνθρωπο που είχε την ιδέα της δημιουργίας του Κοινωνικού Ιατρείου Ελληνικού, τον καρδιολόγο Γιώργο Βήχα. Από τότε που θυμάται τον εαυτό του, πάντα ήθελε να γίνει γιατρός. Δεν είχε κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα, αλλά αυτό που θυμάται έντονα είναι τότε που η μητέρα του τον πήγαινε στην παιδίατρο και ενώ όλα τα παιδάκια έκλαιγαν, ο ίδιος περιεργαζόταν τα ιατρικά εργαλεία. «Μπορώ να περιγράψω με κάθε λεπτομέρεια το σπίτι της παιδιάτρου, τη στιγμή που δεν θυμάμαι τίποτα ούτε από το δικό μου. Μυρωδιές και ήχοι με εκστασίαζαν» θα πει. «Ως ιδέα, το Κοινωνικό Ιατρείο του Ελληνικού ξεκίνησε τον Μάιο του 2011, όταν κάποιοι γιατροί από το Δημόσιο Σύστημα Υγείας βλέπαμε συμπολίτες μας να μην μπορούν να μας επισκέπτονται, επειδή δεν είχαν πλέον ασφάλεια. Όταν, λοιπόν, ένας ασθενής ήρθε σε κατάσταση πνευμονικού οιδήματος, συνειδητοποίησα, αφού τον συνέφερα, ότι είχε να πάρει τα φάρμακά του κοντά έξι μήνες και αυτό συνέβη επειδή είχε μείνει άνεργος, άρα και ανασφάλιστος. Εκεί σκέφτηκα ότι είναι ένα θέμα που θα οξυνθεί, με αποτέλεσμα να χαθούν ανθρώπινες ζωές. Ότι ήταν ανάγκη, με κάποιον τρόπο, αυτοί οι άνθρωποι να αποκτήσουν πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Έτσι, μια μέρα, ο Μίκης Θεοδωράκης, χωρίς να το γνωρίζει, βοήθησε να δημιουργηθεί το ιατρείο, καθώς έδινε μια συναυλία στον χώρο του παλιού αεροδρομίου με την ορχήστρα του και κάποια στιγμή μου είπε: "Eσείς οι γιατροί πρέπει να κάνετε τα πάντα, ώστε κανείς να μη μείνει χωρίς γιατρό και φάρμακα". Εγώ το είχα σκεφτεί ήδη και, όπως γυρίζω και βλέπω τα κτίρια όπου είμαστε τώρα και τότε ήταν άδεια, λέω: "να, εδώ θα γίνει". Ταυτόχρονα, για να είμαι ειλικρινής, το δημιουργήσαμε εδώ ώστε να αποτελέσει μια κοινωνική δομή και έναν επιπλέον τρόπο με τον οποίο θα αντιστεκόμασταν στο ξεπούλημα του παλιού αεροδρομίου» τονίζει ο κ. Βήχας.
Οι υπηρεσίες που προσφέρουμε είναι δωρεάν ιατροφαρμακευτική κάλυψη σε άνεργους, άπορους και ανασφάλιστους. Στην πορεία, προσθέσαμε και μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων που είναι χαμηλοσυνταξιούχοι ή μισθωτοί με ελάχιστο εισόδημα, ώστε να βοηθάμε και αυτούς.
Ποιες υπηρεσίες προσφέρει το ιατρείο; «Οι υπηρεσίες που προσφέρουμε είναι δωρεάν ιατροφαρμακευτική κάλυψη σε άνεργους, άπορους και ανασφάλιστους. Στην πορεία, προσθέσαμε και μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων που είναι χαμηλοσυνταξιούχοι ή μισθωτοί με ελάχιστο εισόδημα, ώστε να βοηθάμε και αυτούς. Για να αντιληφθείτε την κατάσταση, σκεφτείτε ότι το ποσοστό συμμετοχής στην αγορά φαρμάκων είναι πολύ μεγάλο. Φανταστείτε, λοιπόν, ένα ανδρόγυνο συνταξιούχων, που παίρνουν και οι δύο φάρμακα και η σύνταξή τους είναι 500 ευρώ. Τι θα κάνουν αυτοί οι άνθρωποι; Γι' αυτό, πολλές φορές, μας έλεγαν οι συνταξιούχοι ότι προβληματίζονταν για το αν θα φάνε ή θα πάρουν τα φάρμακά τους. Επομένως, αυτή είναι η βασική προσφορά του ιατρείου, αλλά παλεύουμε και για δωρεάν νοσηλείες ή χημειοθεραπείες σε καρκινοπαθείς. Συνολικά, πάντως, υπάρχουν 300 εθελοντές, εκ των οποίων οι 90 είναι γιατροί. Να επισημάνουμε ότι στόχος του ιατρείου είναι να υπηρετεί τον άνθρωπο και μόνο» υποστηρίζει.
Πριν από λίγο καιρό είχε κάνει αίσθηση στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη το γεγονός ότι το Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού είχε αρνηθεί να παραλάβει το βραβείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Γιατί δεν το δέχτηκαν, ρωτώ τον κ. Βήχα. «Θεωρήσαμε ότι ήταν μια υποκριτική στάση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου απέναντι στη χώρα μας, γιατί όλα αυτά τα χρόνια δεν έχει αναλάβει καμία πρωτοβουλία ώστε να αλλάξουν οι πολιτικές λιτότητας. Δεν έχει καταδικάσει καν όλες τις ενέργειες που έχουν γίνει. Άρα, εμείς δεν θέλαμε να εκφραστεί αυτή η υποκρισία με το δικό μας πρόσωπο και μέσα από εμάς να φαίνονται αυτοί οι καλοί. Γι' αυτό και αντιδράσαμε, διότι είναι οξύμωρο να μας βραβεύουν σαν να μας επικροτούν που υπάρχουμε, ενώ θα έπρεπε να κινούνται σε κατευθύνσεις τέτοιες που θα έκαναν τη δράση μας περιττή. Είναι εξαιρετικά δυσάρεστο ότι ελάχιστοι γνωρίζουν πως έχουμε αύξηση της παιδικής θνησιμότητας, ειδικά στην περίπτωση των παιδιών που πεθαίνουν τον πρώτο χρόνο της ζωής τους. Έχει μεγάλη σημασία, όχι μόνο γιατί μιλάμε για παιδιά αλλά και γιατί είναι η πρώτη φορά που αυξάνεται το ποσοστό σε ευρωπαϊκή χώρα σε περίοδο ειρήνης. Μιλάμε για γενοκτονία βάσει του ορισμού του ΟΗΕ που αναφέρεται σε τρεις δείκτες: πρώτον στην αύξηση του θανάτου των παιδιών, δεύτερον στην αύξηση γενικά των θανάτων σε μικρό χρονικό διάστημα, χωρίς να βρίσκεται σε πόλεμο η χώρα, και τρίτον στην ύπαρξη περισσότερων θανάτων από γεννήσεις. Από επίσημες έρευνες, μέσα στην κρίση έχουμε χάσει μια πόλη με πληθυσμό αντίστοιχο με αυτόν της Κέρκυρας» επισημαίνει.
Τι ιστορίες έχει να θυμάται από τα χρόνια του ιατρείου; «Υπάρχουν πρόσωπα που δεν θα ξεχάσω ποτέ, όπως αυτό του πρώτου υποσιτισμένου παιδιού που ήρθε εδώ και ήταν περίπου έξι μηνών. Δεν ήταν τόσο η έλλειψη του βάρους όσο το ότι είχε ανεβάσει πυρετό και του δώσαμε το αντιβιοτικό με μπιμπερό. Η στιγμή που το παιδί άρπαξε το μπιμπερό και έπινε με βουλιμία το αντιβιοτικό σαν να είναι γάλα είναι κάτι που σίγουρα δεν θα φύγει ποτέ από το μυαλό μου. Επίσης, το μεγαλείο της αλληλεγγύης, που πολλές φορές ξεπερνάει κάθε όριο. Θυμάμαι να έρχεται μια γιαγιά κλαίγοντας και να μου πετάει στο γραφείο ένα μάτσο χαρτιά, λέγοντας ότι ο εγγονός της έχει λευχαιμία και αν σε πέντε μέρες δεν πάρει τα φάρμακά του, θα πεθάνει. Το παιδί είχε μείνει άνεργο και ήταν ανασφάλιστο. Εκείνη τη στιγμή λειτούργησα περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά κι έστειλα μήνυμα στο υπουργείο Υγείας αλλά έγραψα και κάτι στο facebook, αναφερόμενος σε αυτή την ιστορία. Μέσα σε 24 ώρες δεχόμουν στην προσωπική μου σελίδα μηνύματα από άλλους ασθενείς που είχαν λευχαιμία και με ρωτούσαν πού μπορούσαν να στείλουν φάρμακα. Κόβανε από τη δική τους θεραπεία για να δώσουν στο παιδί. Άνθρωποι απίστευτοι, όπως μια κυρία από τα Κύθηρα, που μου είπε ότι θα βγάλει περίπου είκοσι χάπια από τη θεραπεία της και όταν την ενημέρωσα πόσο επικίνδυνο ήταν, μου είπε "εγώ είμαι 60 ετών, ο άλλος 29, ας πεθάνω εγώ παρά αυτός". Τελικά, ευτυχώς τα καταφέραμε και βγάλαμε βιβλιάριο πρόνοιας στο παιδί» λέει συγκινημένος.
Γέννησε εθελοντικό κύμα η κρίση; «Η κρίση ανέπτυξε σε καθημερινή βάση εθελοντικά κύματα αλληλεγγύης και, ξέρετε, στην Ελλάδα δεν ήταν τόσο διαδεδομένος όσο τα τελευταία χρόνια. Αυτό το κύμα αλληλεγγύης που αναπτύσσεται ραγδαία στη χώρα μας παραμένει η μόνη μου ελπίδα σήμερα» αναφέρει.
Ο Κωνσταντίνος Θεοφιλόπουλος είναι 34 ετών και ανήκει στους εθελοντές του Κοινωνικού Ιατρείου. Ασκεί το επάγγελμα του ψυχολόγου και η προηγούμενη εργασία του ήταν στο Ίδρυμα Αστέγων του Δήμου Αθηναίων, μια απασχόληση που τον ευαισθητοποίησε σε μεγάλο βαθμό. «Έχω πάρει συνεντεύξεις από όλους τους άστεγους» λέει. «Πρέπει να αντισταθούμε και να προσπαθήσουμε πάρα πολύ, δεν υπάρχει λεπτό για χάσιμο, αλλά ούτε και περισσεύει κανείς. Στο Ιατρείο ήρθα γιατί έτσι αποκτά νόημα ο εθελοντισμός. Πριν από την κρίση είχαμε συνηθίσει τον εθελοντισμό του lifestyle με πολλά ταρατατζούμ. Τώρα το κάνουμε για να σώσουμε τον εαυτό μας, δεν ξέρει κανείς πού μπορεί να βρεθεί αύριο. Δεν έχουμε την ψευδαίσθηση ότι θα υποκαταστήσουμε το κράτος, αλλά εμείς αυτό ζητάμε, να σταματήσουμε να υπάρχουμε. Σήμερα είναι επιτακτική ανάγκη να βοηθάμε, είναι φορές που νιώθουμε τύψεις αν δεν κάνουμε κάτι. Δεν καλύπτουμε απλώς τον ελεύθερο χρόνο μας. Έχω πολλά να θυμάμαι από εδώ, αλλά σίγουρα θα ξεχωρίσω τη χαρά που παίρνουν οι άνθρωποι και την αυτοπεποίθησή τους, που τονίζεται, όταν παίρνουν τα φάρμακά τους. Δεν είναι ωραίο να συμπεριφέρεσαι στον άλλο σαν σε άψυχο σώμα ή απρόσωπο αριθμό. Εμείς μιλάμε, γινόμαστε φίλοι και συζητάμε τα πάντα. Έχω πειστεί ότι ζούμε σε μια χώρα όπου αν κάτι άλλαξε, αυτό είναι ότι αυξήθηκαν τα θετικά παραδείγματα, που βέβαια δεν είναι ποτέ αρκετά» λέει ο Κωνσταντίνος.
Λίγο πριν φύγω, παρατηρώ έναν ηλικιωμένο κύριο με σκουφί και αθλητική ενδυμασία να κάθεται σε μια καρέκλα. Μου κεντρίζει την προσοχή γιατί, ενώ όλοι οι υπόλοιποι κοιτούν αδιάφορα μέχρι να έρθει η σειρά τους, ο συγκεκριμένος κύριος διαβάζει επίμονα ένα βιβλίο του Τόλκιν. Του ζητώ να μας πει την ιστορία του και γιατί επισκέπτεται το Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού. «Λέγομαι Σταύρος Σκαρμούτσος, αλλά το παρατσούκλι μου είναι Μάο-Μάο, γιατί είχα πνεύμα ανεξαρτησίας αντίστοιχο με του Μάο» θα πει. Είναι ένας άνθρωπος που γεννήθηκε και μεγάλωσε στου Ψυρρή και η ζωή του κυμάνθηκε ανάμεσα σε μαγαζιά με ρούχα, επιχειρήσεις ανακύκλωσης αναψυκτικών, καταστήματα στο κέντρο και νυχτερινά κέντρα σε νησιά. Έχει να σου πει αμέτρητες ξεχωριστές ιστορίες για όλες τις δουλειές που έχει κάνει, μέχρι που μια μέρα, ύστερα από ένα ατύχημα –την ώρα που οδηγούσε έπαθε εγκεφαλικό–, αναγκάστηκε να μείνει για πολύ καιρό άνεργος. Αργότερα, δεν τον προσλάμβανε κανείς, τα χρέη μεγάλωναν, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τα ξεπληρώσει και η φυλακή να είναι μονόδρομος. Έκανε ένα χρονικό διάστημα στις φυλακές Γρεβενών, αλλά την υπόλοιπη ποινή την εξέτισε με κοινωνική εργασία. Του ανατέθηκε να καθαρίζει στο Λαγονήσι τη Γαλάζια Ακτή και μια υπόγεια διάβαση. «Μου έδωσαν έναν μικρό χώρο για να αφήνω τα πράγματα της καθαριότητας, σαν μια κλειστή στάση λεωφορείου, τον οποίο και έκανα σπίτι μου» λέει. «Είμαι ο πιο προνομιούχος άστεγος της Αθήνας, διότι μπορεί να είμαι άστεγος, αλλά έχω την πολυτέλεια να μένω δίπλα στη θάλασσα. Αν εξαιρέσεις την υγρασία και ότι δεν μπορώ να δουλεύω, δεν με ενδιαφέρει ούτε ποια μέρα, ούτε ποια ώρα ούτε ποιον μήνα έχουμε. Πλέον, έχω ησυχάσει, γιατί δεν δίνω σε κανέναν και δεν παίρνω κάτι από κανέναν. Επιβιώνω από μεροκάματα στην περιοχή και την υπόγεια διάβαση που καθαρίζω. Τα καλοκαίρια τη μετατρέπω σε μαγαζί και κρεμάω τα ρούχα που μου έχουν μείνει».
Κάποιοι θα πουν ότι ο εθελοντισμός είναι η βασική ανάγκη της εποχής. Το σίγουρο είναι πως αποτελεί το μόνο ουσιαστικό μήνυμα για ένα καλύτερο αύριο, με πιο πολλή αγάπη και αισιοδοξία. Μια στάση ζωής για περισσότερα χαμόγελα και λιγότερα σκυμμένα πρόσωπα. «Όλοι μας μπορούμε να γίνουμε εθελοντές, γιατί όλοι μας μπορούμε να αγαπήσουμε» θα μου πουν πριν ευχηθούν «καλές γιορτές».
σχόλια