Ιστορίες από το ημερολόγιο της Σανάνθης
Πριν από μερικές μέρες γιόρτασαν οι Βραζιλιάνοι το περίφημο καρναβάλι τους για μία ακόμη χρονιά μέσα σε ένα μαγικό κλίμα ενθουσιώδους προσμονής, διονυσιακής ατμόσφαιρας και μουσικής μυσταγωγίας.
Έχοντας ζήσει στο εξωτικό αυτό μέρος (συγκεκριμένα στο Σάο Πάολο) από το 2006 έως το 2010, δεν σας κρύβω ότι ένιωσα μια τρομερή νοσταλγία για το γλυκύτατο αυτό λαό και την έμφυτη λατρεία του για το χορό και το τραγούδι.
Οι μέρες του Καρναβαλιού στην «ωραία Βραζιλία» διακρίνονται για το απροσποίητο κέφι, την αυθόρμητη ζωντάνια και τη μεταδοτική θετική τους ενέργεια που, σε συνδυασμό με τη φιλόξενη ιδιοσυγκρασία του λαού της, προσφέρουν ένα αξέχαστο υπερθέαμα – πρόκληση σε όλες τις αισθήσεις. Τα μάτια του απλού θεατή θαμπώνονται από τη φαντασμαγορία των χρωμάτων και τη σχεδόν γλυπτική τελειότητα των σωμάτων, είναι γνωστό, άλλωστε, ότι οι πλαστικοί χειρουργοί κάνουν «χρυσές δουλειές» στη Βραζιλία. Τα μάτια σου ανοίγουν μάλιστα διάπλατα από απορία, όταν τελικά συνειδητοποιείς ότι το κορμί σου λικνίζεται ακούσια και ασυναίσθητα σχεδόν, στον ξέφρενο ρυθμό της σάμπα.
Το σκεπτικό της συμμετοχής σου στη μεγάλη αυτή γιορτή, σύμφωνα πάντα με τη βραζιλιάνικη νοοτροπία, συνοψίζεται στο εξής:
Αν ξέρεις να περπατάς, ξέρεις και να χορεύεις, δικαιολογίες του τύπου «μα, δεν ξέρω τα βήματα» δεν έχει!
Έζησα αυτό το θαύμα τέσσερις συνεχόμενες χρονιές και κάθε φορά η εμπειρία μου ήταν το ίδιο συγκλονιστική και εξουθενωτική με την προηγούμενη.
Το παρασκήνιο της μεγάλης γιορτής
Θεμελιώδες συστατικό του μαραθώνιου παραληρήματος, στο οποίο βυθίζεται όλη η χώρα για λίγες μέρες, είναι η σάμπα, ένας μουσικός ρυθμός που αίρει την καταγωγή του από τη μουσική κληρονομιά των σκλάβων της Δυτικής Αφρικής. Οι καραβιές των σκλάβων που έφτασαν στη γωνιά αυτή του Νέου Κόσμου την εποχή της πορτογαλικής αποικιοκρατίας, έφεραν μαζί τους, εκτός από αρχέγονες παραδόσεις και πνευματιστικές τελετουργίες (όπως το candomblé που μοιάζει με το βουντού της Καραϊβικής), και τον πρωτόγονο μουσικό ρυθμό των τυμπάνων, ο οποίος σιγά σιγά μετεξελίχθηκε με τη συνοδεία και άλλων μουσικών οργάνων (πνευστών και εγχόρδων) στο ρυθμό που γνωρίζουμε σήμερα ως σάμπα.
Ο χορός της σάμπα απαιτεί δεξιοτεχνία, χάρη και φυσική αντοχή, δες εδώ τα βασικά βήματα:
και για πιο τολμηρούς, εδώ:
Τα κοστούμια, οι τίτλοι «Βασίλισσα» και «πριγκίπισσες» όπως και ο θεσμός των mestre-sala και porta-bandeira (ο διευθυντής της «σάλας» και η σημαιοφόρος της σχολής, ζεύγος χορευτών που «ανοίγουν το πρόγραμμα» στην παρουσίαση κάθε σχολής σάμπα) ανάγουν τις ρίζες τους στην εποχή που η πορτογαλική αριστοκρατία του Rio de Janeiro, μιμούμενη την αντίστοιχη γαλλική τής εποχής (19ος αι.), διοργάνωνε χορευτικές βραδιές με πληθωρικά ενδύματα και πομπώδη αυταρέσκεια.
Όσον αφορά τις προκλητικές στολές των ημίγυμνων χορευτριών (passistas), αυτές αποδίδονται στη ζέστη (ω, ναι), στον ερωτισμό της εν λόγω γιορτής και στην ελευθεριότητα, γενικά, των Βραζιλιάνων. «The Cult of the Βody Βeautiful»: η αποθέωση της σάρκας βρήκε εδώ ναό και πιστούς. Η βραζιλιάνικη κοινωνία έχει απεκδυθεί, άλλωστε, εδώ και πολλά χρόνια όλων των προκαταλήψεων που αφορούν τις σχέσεις των δύο φύλων και έχει ρίξει, αδιακρίτως και ανεπιστρεπτί, όλους τους περιορισμούς, μεταξύ άλλων και τους ενδυματολογικούς, στην πυρά της λήθης.
Κατά τ' άλλα, η Βραζιλία γιορτάζει το Καρναβάλι ακολουθώντας το ημερολόγιο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, δεδομένου ότι είναι η επικρατούσα θρησκεία. Ο κανόνας είναι ότι η γιορτή του Καρναβαλιού κορυφώνεται επτά Κυριακές πριν την Κυριακή του ρωμαιοκαθολικού Πάσχα. Τα πάντα παραλύουν από την Παρασκευή μέχρι και την Τετάρτη της επόμενης εβδομάδας, την Quarta-feira de Cinzas (την αντίστοιχη δική μας Καθαρά Δευτέρα, μόνο που πέφτει Τετάρτη, να το πω απλά).
Οι δημόσιες υπηρεσίες κλείνουν, τα μαγαζιά δουλεύουν υπερωρίες, ο κόσμος βρίσκεται αγκαλιασμένος στο δρόμο νυχθημερόν, χορεύοντας, τραγουδώντας, πίνοντας τοπική μπύρα και κασάσα (Cachaça: το εθνικό ποτό της Βραζιλίας από ζαχαροκάλαμο, βασικό συστατικό του διάσημου βραζιλιάνικου κοκτέιλ «καϊπιρίνια», caipirinha).
Εκατομμύρια τουρίστες συρρέουν από όλα τα μήκη και πλάτη της γης για να συμμετάσχουν είτε ως θεατές, είτε ως καρναβαλιστές, στα μεγάλα καρναβάλια του Ρίο, του Σάο Πάολο, του Σαλβαδόρ.
Τις μέρες αυτές τα καρτέλ των ναρκωτικών, της εγκληματικότητας και της μαφίας κάνουν άτυπη συμφωνία ανακωχής με την τοπική αστυνομία, αφού άλλωστε είναι κοινό μυστικό ότι οι προαναφερθέντες είναι, παράλληλα, βασικοί χορηγοί των σχολών της σάμπα. Πίσω από το τρελό ολιγοήμερο γλέντι κρύβονται τεράστια επιχειρηματικά συμφέροντα, οι δε σχολές προέρχονται στη μεγάλη τους πλειοψηφία από τις εξαθλιωμένες φαβέλες και χρησιμεύουν ως ιδανικές βιτρίνες ξεπλύματος βρώμικου χρήματος. Το τερπνόν μετά του ωφελίμου: το διάλειμμα από τη μιζέρια τυχαίνει να είναι απίστευτα κερδοφόρο. Μόλις τελειώσει το καρναβάλι, οι σχολές της σάμπα ετοιμάζονται πυρετωδώς για το επόμενο. Υπολογίζεται ότι, μόνο στο Ρίο ντε Ζανέιρο, 300.000 θέσεις εργασίας συντηρούνται όλο το χρόνο από αυτό και μόνο το γεγονός της φιέστας των πέντε ημερών (ράφτες κοστουμιών, κατασκευαστές αρμάτων κλπ).
Περιττό δε να αναφερθεί ότι τα κέρδη της εγχώριας τουριστικής βιομηχανίας ανέρχονται σε εκατομμύρια ευρώ για μία υπόθεση λίγων εικοσιτετραώρων.
Μια νύχτα στο Sambódromo
Έτσι αποκαλούν οι Βραζιλιάνοι το σαμπαδρόμιο*, το οποίο κατασκευαστικά αποτελείται από δύο αντικριστές εξέδρες ποδοσφαιρικού τύπου για τους απλούς θεατές και μία σειρά ψηλών θεωρείων, προορισμένων για τους VIP's και τους δημοσιογράφους. Στη μέση αυτής της διαμπερούς κατασκευής (έχει ανοιχτή είσοδο και έξοδο) είναι η λεγόμενη Passarela do Samba, ο δρόμος όπου παρελαύνουν με διαδοχική σειρά οι σχολές της σάμπα.
*σωστότερη θα ήταν, ίσως, η ακριβής απόδοση του βραζιλιάνικου όρου, δηλ. σαμπόδρομος- κατά το «ιππόδρομος»
Escolas de samba
Κάθε σχολή υποχρεούται να παρουσιάσει κατά τη διάρκεια της παρέλασής της (μία ώρα και 5'-20') ένα μουσικοχορευτικό θέαμα με συγκεκριμένο περιεχόμενο: η χορογραφία, το συνοδευτικό τραγούδι αλλά και τα παρελαύνοντα άρματα (συνήθως 5-6 για κάθε σχολή) πρέπει να κινούνται νοηματικά στο πλαίσιο του θέματος που έχει επιλεγεί προς παρουσίαση. Η παρέλαση ξεκινάει αργά το βράδυ (κατά τις 23.00) και διαρκεί μέχρι τις έξι το πρωί. Την πρώτη βραδιά παρουσιάζονται, με τη σειρά κλήρωσής τους, οι πρώτες 6 ή 7 σχολές και την αμέσως επόμενη οι υπόλοιπες (κάθε χρονιά συμμετέχουν 12-14 σχολές).
Οι σχολές έχουν χαρούμενα και ευφάνταστα ονόματα όπως λ.χ. Beija-Flor (Κολιμπρί), Rosas de Ouro (Χρυσά Τριαντάφυλλα), Mocidade Alegre (Χαρούμενη Νεολαία), Águia de Ouro (Χρυσός Αετός) και απαριθμούν χιλιάδες μέλη. Η προετοιμασία του τραγουδιού, της χορογραφίας και της εκτέλεσης της Bateria (της ομάδας των κρουστών) ξεκινάει πολλούς μήνες πριν και οι πρόβες λαμβάνουν χώρα μέσα σε τεράστιες αποθήκες-ιδιοκτησία, συνήθως, κάποιου χορηγού της σχολής. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να παρακολουθήσει τις πρόβες, με την προϋπόθεση ότι θα φέρει μαζί του ένα κιλό σε τρόφιμα μακράς διαρκείας (π.χ. αλεύρι, ρύζι, μακαρόνια, κονσέρβες). Μεγάλη κούραση, αγωνία αλλά και πολύς παιδικός ενθουσιασμός κρύβονται πίσω από την τελική παρουσίαση «της μεγάλης βραδιάς»: η πρωτοτυπία και η ποιότητα κατασκευής των αρμάτων, η φαντασία και η αρτιότητα των κοστουμιών, η ταύτιση του τραγουδιού με το επιλεγέν θέμα σε συνδυασμό με το ρυθμό και την αρμονία της σάμπα, η άρτια εκτέλεση της χορογραφίας και το ακατάβλητο των χορευτών-καρναβαλιστών, καθώς και επιμέρους παράγοντες (όπως η ηχητική απόδοση και ο συντονισμός των κρουστών κατά την είσοδο της Bateria στην Passarela) λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στην τελική βαθμολογία των σχολών. Κάθε χρόνο, μία σχολή κερδίζει τον τίτλο της Πρωταθλήτριας και οι τελευταίες σε βαθμολογία δεν συμμετέχουν την επόμενη χρονιά, παραδίδοντας τη θέση στις αναπληρωματικές τους.
Carros alegóricos
Έτσι αποκαλούνται τα θεματικά άρματα («αλληγορίας»), τα οποία πλαισιώνουν τους χορευτές και είναι κατασκευασμένα από ελαφρύ υλικό (συνήθως, πεπιεσμένο χαρτί). Εντυπωσιακά σε ύψος και μέγεθος, τα άρματα κρίνονται και διακρίνονται για την πρωτοτυπία και τις μηχανικές λεπτομέρειες των αναπαραστάσεών τους (π.χ. γιγάντια φτερά που ανοίγουν, υπερμεγέθεις μορφές που κινούνται, τεράστια μάτια που ανοιγοκλείνουν). Επάνω στα άρματα και σε διάφορα επίπεδα χορεύουν δεκάδες καρναβαλιστές και συνήθως στα πιο ψηλά σημεία στέκονται, με ενδυμασία που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία, οι πιο όμορφες, ταλαντούχες, καλογυμνασμένες και ακαταπόνητες χορεύτριες κάθε σχολής (passistas). Οι passistas χορεύουν ακατάπαυστα για όσο διαρκεί η παρέλαση. Ειλικρινά μιλώντας, το μεγαλύτερο διάστημα που κατάφερα να χορέψω όπως αυτές, χωρίς να μου βγει η γλώσσα, είναι δέκα λεπτά με το ρολόι. Και χωρίς ψηλοτάκουνα!
Η Batucada είναι ένας τύπος της σάμπα που χορεύεται με τη συνοδεία κρουστών και είναι το σημείο της παρουσίασης κάθε escola de samba που συγκεντρώνει το περισσότερο ενδιαφέρον και ξεσηκώνει τους θεατές, καθώς συνδυάζει έντονα το βακχικό στοιχείο της καρναβαλικής γιορτής με τον αισθησιασμό και την πρωτόγονη αίσθηση από τα βάθη της Αφρικής (με τον ρυθμό των τυμπάνων να σε καλούν σε έναν ξέφρενο χορό). Tip: οι σφυρίχτρες και τα σφυρίγματα γενικότερα είναι must, ειδικά σ' αυτό το σημείο!
Για να καταλάβετε ακριβώς σε τι αναφέρομαι και ποιος είναι ο ρόλος της Rainha de Bateria (Ραΐνια ντε Μπατερία, Βασίλισσας των Κρουστών), δείτε αυτό:
(Batucada Mari Mari)
Αν θέλετε να εξασκηθείτε στο θερμιδοκτόνο άθλημα της batucada δοκιμάστε με τα ηχεία στο τέρμα (σημ.: βοηθά επίσης στην εκτόνωση του στρες και των νεύρων)!
Vamos curtir um pouco!*
(Batucada Brasileira)
(Batucada Percussion)
(Samba-Brasil-Batucadas-Carnaval)
bonus: ένα samba remix (με τον γνωστό και σε μας Μισέλ Τελό)
(Brazil Dance Mix 2012)
Το δικό μας Καρναβάλι αργεί ακόμη, οπότε έχετε άφθονο χρόνο μπροστά σας για εξάσκηση.
Καλή σας διασκέδαση!
Σημ: όλες οι φωτογραφίες του αφιερώματος είναι από το Καρναβάλι του Σάο Πάολο 2007, 2008 και 2009.
*ας απολαύσουμε λίγο!
σχόλια