«Γαρδένια», μου συστήνεται, και παίρνει θέση πίσω από το μαγνητόφωνο. Στεκόμαστε ακριβώς μπροστά απ' το πορτρέτο της, όπου εκείνη ποζάρει μέσα σε ένα τροχόσπιτο, κοιτώντας ευθεία στον φακό. Αυτή είναι η ζωή της τους τελευταίους μήνες. Τους έξι μήνες που μετράει ως ελεύθερη. Το βλέμμα της είναι σοβαρό. Τα μάτια της εκφραστικά. Όταν γυρίζω, τη βλέπω να τρίβει αμήχανα το τατουάζ στο δεξί της χέρι. Είναι ψηλή και ντυμένη στην τρίχα. Αφού μου συστήσει τα παιδιά της με καμάρι, είναι έτοιμη να μου μιλήσει.
Η Γαρδένια είναι μία από τις φυλακόβιες που κάθισαν στα θρανία του 3ου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Kράτησης Θεσσαλονίκης (Διαβατών), εκεί όπου καλλιτέχνες και εκπαιδευόμενοι βρήκαν έναν κοινό κώδικα. Μαζί τους πρώην ή νυν κρατούμενοι, έγκλειστοι, μαθητές του 3ου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Θεσσαλονίκης. Γύρω μας, στην Αποθήκη Β1, στο λιμάνι Θεσσαλονίκης, υπάρχουν κείμενα και έργα των εκπαιδευόμενων του σχολείου, καθώς και έργα των καλλιτεχνών που έχουν μπει και δουλέψει στις φυλακές.
Λίγο πριν ξεκινήσει την αφήγησή της σταματάμε. Στρέφει το κεφάλι της προς τον τοίχο. Πρόκειται για τις φωνές από την απάντηση ελεύθερων πλέον μαθητών στην ερώτηση που τους έγινε «Πώς είναι να είσαι ελεύθερος;». Ακούγονται μέσα από ένα ζευγάρι ακουστικά, το οποίο κρέμεται λίγο παραπέρα. Για μια στιγμή γελάει, μετά γυρνάει προς το μέρος μου και ξεκινάει.
Είναι πολύ ευχάριστο να έρχεσαι σε επαφή με δασκάλους, εδικά με καλλιτέχνες. Έρχονται κοντά σου, μαθαίνεις πράγματα και έρχεσαι κι εσύ κοντά τους. Εγώ πήρα πάρα πολλά και τους ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου.
Γαρδένια
«Μένω σε ένα τροχόσπιτο, έχω τέσσερα παιδάκια. Ένα είναι 16, τα δίδυμα 15 και ο μικρός μου 8. Εγώ είμαι 29. Κανονικά μένω στη Δράμα, αλλά μου βάλανε απαγορευτικό, να μην πάω, να μείνω εδώ, στα Διαβατά. Ο σύζυγός μου είναι ακόμα μέσα. Ήμασταν μαζί, εγώ έβγαλα τρία χρόνια: μπήκα, βγήκα, έγινε πιο γρήγορα η θητεία.
Ήταν πολύ δύσκολα στη φυλακή. Μια κόλαση. Ειδικά όταν είσαι με τον σύζυγο και την αδερφή σου μέσα και τα παιδιά είναι έξω, είναι χειρότερα. Γιατί η δική μου περίπτωση ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Δεν είναι να πεις "εντάξει, μπήκα φυλακή, έχω κάπου ν' αφήσω τα παιδιά". H αδερφή μου, ο γαμπρός μου, εγώ, ήμασταν μέσα. Τα παιδιά ήταν έξω, στους δρόμους. Τα δύο τα πρόσεχε η πεθερά μου, τα άλλα δύο η μαμά μου. Αλλά δεν είναι όπως όταν τα φροντίζουν ο μπαμπάς και η μαμά. Δεν ήταν και λίγα τρία χρόνια. Ήταν πάρα πολύ δύσκολα.
Πάνε 6,5 μήνες που βγήκα από τη φυλακή. Είναι πάρα πολύ δύσκολα όταν βγαίνεις, όταν δεν έχεις σημαντικούς ανθρώπους να σε στηρίζουν και όταν είναι και ο σύζυγος μέσα. Βγαίνεις, στη συνέχεια μαζεύεις τα τέσσερα παιδιά σου και μένεις σε ένα τροχόσπιτο που στάζει. Είναι δύσκολο να μην έχεις οικονομική δυνατότητα, να βγαίνεις για δουλειά και όταν ακούν ότι ήσουν στη φυλακή, να μην μπορείς να βρεις τίποτα. Αναγκαστικά, ξαναπέφτεις στην παρανομία.
Αλλά μετά το σκέφτομαι, λέω "όχι, έχω τέσσερα παιδιά, δεν θέλω να το ξανακάνω αυτό το βήμα". Βλέπω τα παιδιά μου και σταματάω εκεί. Λέω "θα περάσω δύσκολα, αρκεί να είμαι μαζί τους".
Τώρα πιστεύω ότι είναι πολύ δύσκολα. Επειδή δεν έχω δουλειά, μένω στο σπίτι της αδερφής μου. Δεν μπορώ να πάω στο σπίτι μου, στη Δράμα. Δεν έχω οικονομική άνεση. Όλα μας τα λεφτά έφυγαν στα δικαστήρια. Προσπαθώ, λέω ότι ο Θεός είναι μεγάλος, ότι όλα θα πάνε καλά. Βλέπω τα παιδιά μου και συνεχίζω».
«Όσο μαθαίνεις, ομορφαίνεις»
«Παντρεύτηκα στα 13 μου. Δεν είχα πάει σχολείο. Όταν άκουσα, λοιπόν, ότι μπορούσα να πάω σχολείο, ήταν το καλύτερό μου. Ήθελα να μάθω πάρα πολλά. Και μου έδωσαν πολλά για να μάθω. Ακόμα προσπαθώ να έχω επικοινωνία με αυτούς τους ανθρώπους, με τους δασκάλους, γιατί, όσο μαθαίνεις, ομορφαίνεις.
Είναι πολύ ευχάριστο να έρχεσαι σε επαφή με δασκάλους, εδικά με καλλιτέχνες. Έρχονται κοντά σου, μαθαίνεις πράγματα και έρχεσαι κι εσύ κοντά τους. Εγώ πήρα πάρα πολλά και τους ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου. Έδωσα κι εγώ πράγματα σε αυτούς, π.χ. πώς είναι μια φυλακισμένη μαμά που είναι μόνη, που πρέπει να τη στηρίζει το κράτος, να στηρίζουν τα παιδιά της. Ειδικά όταν είναι και ο μπαμπάς μέσα και τα παιδιά είναι έξω.
Δεν γίνεται να πάρουν τα παιδιά και να τα βάλουν σε ίδρυμα, αυτό δεν είναι λύση. Αυτό θέλω να περάσω ως μήνυμα και το φωνάζω. Έγιναν πάρα πολλά τέτοια σκηνικά. Τα παιδιά μου ήταν να τα πάρουν ξανά τα ιδρύματα και είχα πολλά μπερδέματα με αυτούς, αλλά, εντάξει, τελικά τα κράτησα, τα κατάφερα.
Από τότε που βγήκα από τη φυλακή είπα ότι ο Θεός είναι μεγάλος, βάζω τραγούδια και χορεύω. Με κάνει να νιώθω όμορφα και να βλέπω πιο πολύ την ουσία στα πράγματα. Ευτυχία είναι να είμαι με την οικογένειά μου όπως ήμασταν, ξανά. Με τα παιδιά μου και, πάνω απ' όλα, με τον άντρα μου. Γιατί χωρίς τον άντρα μου είμαι μισή».
Besnik
Ο Besnik είναι κλειστός άνθρωπος. Χρειάζεται πρώτα λίγες στιγμές μαζί σου για να νιώσει άνετα. Στο πορτρέτο του ποζάρει καπνίζοντας μέσα στο σπίτι του ως ελεύθερος. Ο ίδιος έχει κάνει δεκατρία χρόνια φυλακή και είναι ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε τον τίτλο της έκθεσης. Οι «Τίμιοι Παράνομοι» είναι δυο λέξεις που, όπως ο ίδιος μου είπε, συνδέονται με το παρελθόν του.
«Το παρελθόν; Πολλή αδικία. Γι' αυτό είπα και τον τίτλο "Τίμιος Παράνομος" και μετά συμφώνησα και το κάναμε στον πληθυντικό, "Τίμιοι Παράνομοι". Γιατί εγώ ήμουν ένας τοξικομανής. Όλα τα αδικήματά μου ήταν για ναρκωτικά, έναν χρόνο που έβγαλα ήταν για κλοπή καρφωτή και τα υπόλοιπα δώδεκα χρόνια για ναρκωτικά.
Ήμουν πάντα τοξικομανής και όταν είσαι τοξικομανής δεν μπορείς να λέγεσαι "έμπορας ναρκωτικών". Τι έμπορας; Γιατί; Όταν είσαι τοξικομανής, θα πάρεις, θα πουλήσεις μια ποσότητα, θα σου μείνει και μια ποσότητα για χρήση. Και ο άλλος που θα πάρει το ίδιο θα κάνει, θα κρατήσει μια ποσότητα για τη δική του χρήση και θα δώσει σε κάποιον για να βγάλει τη δόση του κι αυτό πάει έτσι, αλυσίδα. Εντάξει, εγώ δεν έχω δώσει ποτέ σε ανήλικο. Δεν ήταν ο σκοπός μου τα λεφτά, να πουλήσω για να βγάλω κάποιο κέρδος, μόνο η χρήση».
«Μιλάς και μπορείς να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους. Δεν είσαι άγριος, σαν ζώο»
«Σημασία έχει αυτό που κάνουν. Το ότι έρχονται σε μια φυλακή και δεν τους νοιάζει τι αδίκημα έχει κάνει καθένας. Αυτό είναι πολύ συγκινητικό. Εγώ είχα καλή σχέση με όλους» μου λέει όταν τον ρωτάω για το σχολείο.
«Ήμουν ενάμιση χρόνο στο σχολείο. Ήταν η τρίτη φορά που ήμουν στη φυλακή. Είχα κλείσει ήδη δέκα χρόνια. Ήταν η πρώτη φορά που είδα να γίνεται κάτι τέτοιο εκεί. Όλα αυτά τα χρόνια δεν είχαμε σχολεία και τέτοια. Επέλεξα να πάω γιατί βαρέθηκα. Εκεί είναι οι δάσκαλοι, οι καλλιτέχνες έρχονται προς το τέλος του σχολείου.
Είναι πάρα πολύ δύσκολο για κάποιον να ανοιχτεί στην αρχή. Ανάλογα και με την ψυχολογία του. Και ένας δημοσιογράφος να ήταν, μπορεί να τον έπαιρνε από κάτω και να πάθαινε καμιά κατάθλιψη, να μην ανοιγόταν και να μη μιλούσε. Με τον καιρό γίνεσαι κοινωνικός άνθρωπος. Μιλάς και μπορείς να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους. Δεν είσαι άγριος, σαν ζώο».
Προτού με αφήσει για να πάει με τους άλλους εκπαιδευόμενους τον ρώτησα πώς νιώθει ως ελεύθερος και τι είναι αυτό που τον κάνει ευτυχισμένο.
«Η ελευθερία είναι μια φαντασία. Η ελευθερία υπάρχει παντού, οπουδήποτε και να είσαι, αν τα βρίσκεις με τον εαυτό σου. Ευτυχία για μένα είναι η κόρη μου. Έχω μια κόρη 14 χρονών. Το καλοκαίρι ήμασταν μαζί. Μόνο αυτό θυμάμαι ως ευτυχισμένος».
Gjin
Με προσέγγισε μόνος του, αφού με είδε να μιλάω με τους υπόλοιπους. Ο Gjin είναι από τους παλιούς μαθητές. Δείχνει ώριμος, η φωνή του είναι γεμάτη ηρεμία και σταθερότητα. Από την πρώτη στιγμή που θα σου μιλήσει μπορείς να καταλάβεις ότι έχει ανάγκη να μοιραστεί.
«Είμαι από την Αλβανία. Εδώ έχω 22 χρόνια, από το '98, ήρθα 14 χρονών. Στην ουσία μεγάλωσα εδώ, με την ελληνική νοοτροπία. Οι γονείς μάς πρόσεχαν, αλλά εμείς δεν προσέχαμε τη ζωή μας. Από το παρελθόν θέλω να ξεχάσω τα πάντα, ό,τι έκανα, είτε λίγα είτε πολλά. Γιατί έχω κακές αναμνήσεις από την οικογένειά μου. Γιατί φερόμουν παράξενα.
Ο κυριότερος λόγος που δεν θέλω να θυμάμαι το παρελθόν είναι το παιδί μου, που όταν μπήκα στη φυλακή ήταν 10 μηνών. Μπήκα το 2013 και για πολύ καιρό δεν το 'παιρνα απόφαση να αλλάξω. Το ένα πράγμα που με άλλαξε είναι το παιδί και το άλλο ο πατέρας μου, όταν ήρθε στο επισκεπτήριο. Μια ζωή τον πατέρα μου τον έχω σαν άντρα στο μυαλό μου κι εκείνο το επισκεπτήριο με λύγισε, γονάτισα. Τον είδα κουρασμένο. Αλλιώς τον είχα στο μυαλό μου και αλλιώς τον είδα. Και αυτή μπορεί να ήταν η κατάλληλη στιγμή για να αλλάξω».
«Είναι ζωή, είναι ανάσα το σχολείο στη φυλακή»
«Όταν πήγα στο σχολείο, ένιωθα όπως ένα παιδάκι όταν πηγαίνει Α' Δημοτικού. Αυτό ακριβώς. Δεν μπορώ να το περιγράψω. Xαίρομαι και "μπράβο" σε αυτόν που είχε την ιδέα να ανοίξουν σχολεία μέσα στις φυλακές. Είναι τελείως διαφορετικός κόσμος. Εγώ μιλάω για εμένα, βάζω τον εαυτό μου μπροστά, γιατί άλλος άνθρωπος ήμουν μέσα και άλλος άνθρωπος γινόμουν όταν πήγαινα στο σχολείο. Καμία σχέση. Ήμουν ήρεμος, η ψυχολογία ήταν τέλεια.
Τέτοια αγάπη όπως αυτήν που πήρα από τους καθηγητές δεν παίρνεις συχνά. Στον έξω κόσμο δεν σε γνωρίζουν, ενώ εκεί είναι μικρή η κοινωνία. Σε γνωρίζουν, τους γνωρίζεις. Τους βαθμολογούν όλους και τους δίνουν την αγάπη που αξίζουν και με το παραπάνω στην προσπάθειά τους. Είναι ζωή, είναι ανάσα το σχολείο στη φυλακή.
Είμαι ελεύθερος από τον Νοέμβριο του 2016. Αν σου πω ότι δεν θέλω να πάω στη φυλακή, αλλά θέλω να πάω στο συγκεκριμένο σχολείο ξανά, ως επισκέπτης; Θέλω να ζήσω στιγμές από κει όχι ως κρατούμενος. Μπορεί να νιώθω σαν κρατούμενος, αλλά στο σχολείο θα νιώθω σαν μαθητής. Θα μου θυμίζει δύο χρόνια χαράς. Μου έχει λείψει πραγματικά. Με άλλαξε πάρα πολύ και με βοήθησε πάρα πολύ στη ζωή μου. Το να έχεις ένα απολυτήριο στο χέρι σου σήμερα σού δίνει αξία. Και όποιος πάει εκεί έχει αξίες, αλλάζει και μόνο κερδίζει, δεν χάνει τίποτα».
Οι παραπάνω φυλακόβιοι κάθισαν πολλές φορές στα θρανία. Ανάμεσά τους, δάσκαλοι και καλλιτέχνες. Στην έκθεση «Τίμιοι Παράνομοι. Πρόσωπο. Ελευθερία. Σιωπή» στο MOMus - Πειραματικό Κέντρο Τεχνών μπορεί κανείς να βρει έργα, φωτογραφίες, κείμενα, δημιουργίες και όλα όσα «χτίστηκαν» μέσα από τρία χρόνια μαθημάτων στο 3ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Θεσσαλονίκης.
Oι καλλιτέχνες κλήθηκαν στο πλαίσιο αρχικά του θερινού σχολείου που οργανώνει, κάθε χρόνο από το 2017, η διευθύντρια του σχολείου και συντονίστρια εκπαίδευσης της φυλακής Μαίρη Γκρίζου. Στη συνέχεια, σε συνεργασία με τη Σοφία Ελίζα Μπουράτση που επιμελείται το project και την έκθεση, και το MOMus, διοργανώθηκαν εργαστήρια οκτώ ακόμη καλλιτεχνών κατά τη διάρκεια του 2019.
Όπως είπαν δύο από τους εννιά καλλιτέχνες που προσκλήθηκαν να ετοιμάσουν και να υλοποιήσουν ο καθένας ένα εργαστήριο σε σύνολο περίπου 110 εκπαιδευόμενων, μέρα με τη μέρα, μάθημα με το μάθημα, η σχέση τους πήγαινε ένα βήμα πιο πέρα.
Δημήτρης Αμελαδιώτης - Καλλιτέχνης
Το εικαστικό εργαστήρι που πραγματοποίησε ονομάζεται «Ο Κύκλος εις τον Κύβον». Κάθε φορά που ο Δημήτρης περνούσε την πόρτα του Σχολείου Φυλακών, ο ίδιος και οι έγκλειστοι πραγματεύονταν έννοιες σχετικές με την καθημερινότητα και τις συνήθεις σκέψεις τους. Οι έννοιες αυτές περιέχονταν στη σημασία των λέξεων «κύκλος», «κουβάρι», «κύβος», «φωλιά», «ήλιος» κ.ά.
Οι μαθητές του, λοιπόν, ζωγράφιζαν με χρωματιστά κραγιόνια όπως ήθελαν, ένιωθαν ή μπορούσαν κάποιο από τα παραπάνω σχήματα σε ένα μπλε τετράδιο. Όσο μου μιλούσε τα έβλεπα πίσω του, παρατεταγμένα διαδοχικά.
«Με είχαν καλέσει να οργανώσω ένα δημιουργικό εργαστήρι στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας των Φυλακών Διαβατών για δύο εβδομάδες. Ένα για τις γυναίκες και ένα για τους άντρες. Τότε υπήρχε μια μικρή γυναίκεια πτέρυγα, τώρα έχει καταργηθεί» μου λέει εξηγώντας τα πρακτικά ζητήματα του εργαστηρίου του.
«Πολλά υλικά που χρησιμοποιώ για τη δουλειά μου δεν επιτρέπεται να μπουν στις φυλακές μήπως γίνουν διάφορα πράγματα. Ακόμη και τα σχοινιά για τα πανιά. Έτσι, έδειξα φωτογραφίες κάποιων έργων μου, όπως ένα κουβάρι, και μοίρασα στους μαθητές, στις γυναίκες και στους άντρες, μπλε τετράδια, από αυτά που έχουμε στο σχολείο. Οι σελίδες δεν είχαν γραμμές, ήταν λευκά φύλλα.
Δείχνοντας το κουβάρι και τον κύβο, καθένας άρχισε να ζωγραφίζει με έναν βιωματικό τρόπο όπως ένιωθε ή μπορούσε. Στην αρχή αναπαρήγαν το κουβάρι ή τον κύβο, και μάλιστα προσπαθούσαν να το ερμηνεύσουν σε σχέση με τα βιώματά τους. Μετά, σιγά-σιγά, νιώθοντας τόσο οι ίδιοι πιο εξοικειωμένοι μαζί μου όσο και εγώ μ' εκείνους, άρχισε να απελευθερώνονται το πλαίσιο και η θεματική του εργαστηρίου και να εκφράζονται με πιο ελεύθερο τρόπο πιο αφηρημένα πράγματα μέσα από τα τετράδια. Ταυτόχρονα, μιλούσαμε ή ο ένας έδειχνε τη δουλειά που έκανε στον άλλον».
«Το φιλότιμο μετράει πάρα πολύ μέσα στη φυλακή»
«Δεν ήταν πάντα εύκολο αυτό, στην αρχή και από δική μου αδυναμία, που δεν γνώριζα το "κουμπί". Ήταν κάπως επιφυλακτικοί απέναντί μου, κάποιοι δεν ήθελαν να με παρακολουθήσουν. Τους έλεγα: "Αν θες, μπορείς να βγεις έξω, να κάνεις το τσιγάρο σου, με την υπόσχεση όμως ότι θα ξαναγυρίσεις". Έτσι, τους έπιανα στο φιλότιμο.
Tο φιλότιμο μετράει πάρα πολύ μέσα στη φυλακή. Κατάλαβα γρήγορα ότι υπάρχουν τέτοιοι όροι τιμής και ότι κάπως έτσι πρέπει να παίξει ένας άνθρωπος που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή μαζί τους. Να προσπαθήσει να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους και αυτοί τη δική του.
Αρχικά, θεώρησα ότι δεν με ενδιέφερε ο λόγος για τον οποίον ήταν στη φυλακή. Πήγαιναν να μου τον πουν, χαιρόμουν, γιατί ένιωθα ότι με εμπιστεύονται, αλλά ένιωθα ότι δεν ήθελα να μάθω. Θα τους απομυθοποιούσα, γιατί είχα φτιάξει μια πολύ ενδιαφέρουσα ατμόσφαιρα μαζί τους. Ήθελα να τους έχω έτσι στο μυαλό μου, κι επίσης δεν με ενδιαφέρει, δεν με αφορά.
Εγώ πήγα εκεί ως καλλιτέχνης για να τους βοηθήσω να καταλάβουν ότι τα πράγματα μπορούμε να τα βλέπουμε και διαφορετικά, όχι με τρόπους ευθείς, που έχουν εφαρμόσει και οι ίδιοι στη ζωή τους για να λύσουν τις διαφορές τους. Πολλές φορές θέλει άλλη πολιτική. Οι πιο πολλοί από λάθος απόφαση βρέθηκαν εκεί μέσα, επειδή δεν ήξεραν να διαχειριστούν τα πράγματα αλλιώς.
Κάποια στιγμή είδα ότι υπήρχε απόλυτη ησυχία. Όλοι ήταν αφοσιωμένοι στα τετράδιά τους και εκεί ένιωσα ότι το είχαμε κερδίσει το στοίχημα. Μετά την ησυχία υπήρχε ένας ενθουσιασμός γιατί ένιωθαν ότι μπορούν να μιλήσουν για κάτι που μάλλον δεν το εκτιμούσαν οι ίδιοι στην αρχή.
Έλεγαν: "Τι είναι αυτά που μας βάζει τώρα, τι θα κάνουμε εδώ, παιχνίδια;". Μετά, όμως, κατάλαβαν ότι και μόνο που μπήκαν στη διαδικασία να ερμηνεύσουν πράγματα, έννοιες και να πάει η συζήτηση παραπέρα ζούσαν κάτι που δεν το είχαν βιώσει μάλλον στο πλαίσιο του κανονικού σχολείου.
Νομίζω ότι μιλάμε για ανθρώπους που είναι πολύ περιορισμένοι, που πρέπει να πας εκεί και να τους κάνεις να νιώσουν ότι μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα, να γράψουν ελεύθερα, χωρίς να φοβούνται ότι θα κάνουν ορθογραφικά λάθη, να ζωγραφίσουν όπως θέλουν. Δεν πάμε εκεί για να δώσουμε βραβεία αλλά για να δούμε άλλα πράγματα που δεν τα έχουμε φανταστεί, τόσο εμείς που οργανώνουμε το εργαστήριο όσο και αυτοί που συμμετέχουν σε αυτό.
Νομίζω ότι είναι αμφίδρομη η σχέση. Έτσι κι αλλιώς, επηρεάστηκα από αυτούς. Είχα φτιάξει το δικό μου τετράδιο, επηρεασμένος από τις δικές τους αφηγήσεις και τις δικές τους ζωγραφιές».
Αλέξανδρος Πλωμαρίτης – Περφόρμερ
Όταν έμπαινε στο σχολείο, οι έγκλειστοι τον φώναζαν «αλάνι». Σιγά-σιγά, το όνομα πέρασε και στους εκπαιδευόμενους κι έτσι, μέσα από το σεμινάριο περφόρμανς του, ο Αλέξανδρος και τα «αλάνια» του από το 3ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης στο Γενικό Κατάστημα Κράτησης Θεσσαλονίκης ήρθαν κοντά.
Σε δύο εβδομάδες οι σωματικές και βιωματικές ασκήσεις εμπιστοσύνης αλλά και η κοινωνικοπολιτική ανάλυση της παρούσας κατάστασης κάποιων χωρών μέσω της περφόρμανς οδήγησαν τον Αλέξανδρο και την ομάδα του στο να δημιουργήσουν ένα κλίμα παραπάνω από ζεστό. Οι εννιά μαθητές που είχε την πρώτη μέρα σύντομα έγιναν δεκαπέντε και μετά τριάντα πέντε.
«Η πρώτη μου επαφή έγινε το 2016, όταν μπήκα με το ΜΕΣΑ, ένα πρόγραμμα της Νιόβης Ζαραμπούκα. Τα αποτελέσματα του εργαστηρίου τότε τα δείξαμε στο ΕΜΣΤ, κάτω στην Αθήνα, και εκεί ήταν η πρώτη επαφή, το μεγάλο σοκ. Μετά ξαναμπήκα άλλες δύο φορές ύστερα από πρόσκληση της Μαίρης Γρίζου, της διευθύντριας του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας. Εκεί συνειδητοποιήσαμε με τη Σοφία Ελίζα Μπουράτση, την curator, με την οποία είμαστε φίλοι, ότι αυτή η δουλειά πρέπει να βγει προς τα έξω. Να γίνει ένα πολύ μεγάλο πρότζεκτ. Έτσι πήρε τα ηνία και κάλεσε άλλους οκτώ καλλιτέχνες, μπήκαμε μέσα και έγινε αυτό το πράγμα που βλέπουμε σήμερα».
«Έπαιξε η ισότητα μέσα στη φυλακή. Γιατί, όπως και έξω, έτσι και μέσα, παίζει κάπως μια ιεραρχία»
«Το δικό μου εργαστήριο ήταν περφόρμανς. Ήταν από τις καλύτερες που έχω δει. Οι ίδιοι οι κρατούμενοι έκαναν περφόρμανς μετά τη δεύτερη εβδομάδα με βιωματικές ασκήσεις και ασκήσεις εμπιστοσύνης. "Έπαιξα" πάρα πολύ με περφόρμερ από τις χώρες τους. Τους έδειξα παραδείγματα από τις δικές τους περφόρμανς. Όλες όμως ήταν πολιτικές.
Έπαιξε η ισότητα μέσα στη φυλακή. Γιατί, όπως και έξω, έτσι και μέσα, παίζει κάπως μια ιεραρχία. Αυτό ήταν κάτι που λειτούργησε πάρα πολύ θετικά σ' εμένα, έτσι κύλησε και το εργαστήριο ομαλά.
Ήταν πάρα πολύ δύσκολο γιατί έχω κάνει σεμινάριο και στο πανεπιστήμιο και σε σχολές. Εκεί υπάρχει μεγάλη διαφορά, γιατί έχεις να κάνεις με έγκλειστο κόσμο. Στην αρχή είναι ξενερωμένοι, στραβωμένοι. "Ποιος είσαι; Τι θέλεις και τι θα πεις;" Την πρώτη μέρα είχα εννιά άτομα, τη δεύτερη δεκαπέντε, μετά τριάντα πέντε. Έφευγαν από άλλα εργαστήρια κι ερχόντουσαν σε μένα. Τους έκοψα, μείναμε είκοσι πέντε και με αυτούς δούλεψα.
Το θετικό είναι ότι εκφράζονται και αυτοί μεταξύ τους πιο άμεσα και πιο απελευθερωτικά. Γιατί βλέπεις ότι η φυλακή έχει κάποιες κλίκες, όπως έχουμε κι εμείς τις παρέες μας. Εκεί, όμως, αυτό το πράγμα, μέσω των εργαστηρίων, έγινε ένα. Μια "βόμβα" η οποία κατέληξε εδώ. Γίναμε μια παρέα, μια φαμίλια και καταλήξαμε να είμαστε τα "αλάνια". Έμπαινα στη φυλακή και άκουγα: "Οπ, ήρθε το αλάνι"».
Η ώρα πέρασε και οι τελευταίοι επισκέπτες της έκθεσης βγαίνουν από τον χώρο. Μαζί τους κι εμείς.
«Πώς σε άλλαξε;» τον ρωτάω κλείνοντας την κουβέντα μας έξω από την Αποθήκη.
«Με γείωσε. Γιατί φεύγοντας από τις φυλακές έλεγα στον εαυτό μου: "Είσαι ελεύθερος, γουστάρεις, σταμάτα να γκρινιάζεις". Παράλληλα, συνειδητοποίησα πόσο εύκολο είναι και για μένα να βρεθώ σε αυτήν τη θέση. Μπορεί κάλλιστα να αλλάξει κάτι, να γίνει μια βλακεία και να τύχει να βρεθείς εσύ στη φυλακή».
Αφού τους ευχαρίστησα, αρχίσαμε να περπατάμε προς την έξοδο. Διασχίσαμε το λιμάνι. Δίπλα μας, τα «αλάνια» περπατούσαν κι αυτά, όσο απομακρυνόμασταν από τον χώρο. Ο αέρας της θάλασσας τους χτυπούσε στο πρόσωπο. Καλλιτέχνες και φυλακόβιους. Μαζί. Όπως τότε που βρίσκονταν στα θρανία. Τότε που δημιουργούσαν και εκφράζονταν. Με μία διαφορά. Τώρα περπατούν καμαρωτά, με το πρόσωπό τους καθαρό. Ελεύθεροι.
*Η έκθεση «Τίμιοι Παράνομοι. Πρόσωπο. Ελευθερία. Σιωπή» συνεχίζεται στο MOMus - Πειραματικό Κέντρο Τεχνών της Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Β1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης) μέχρι τις 26 Απριλίου.
Ωράριο: Τρίτη έως Κυριακή 10.00-18.00, Πέμπτη 10:00-22:00
Στην έκθεση συμμετέχουν:
Οι εκπαιδευόμενες και οι εκπαιδευόμενοι (2017-2020) του 3ου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Θεσσαλονίκης (Διαβατά), οι καλλιτέχνες Δημήτρης Αμελαδιώτης, Γιώργος Γεροντίδης, Μαίρη Ζυγούρη, Μαρία Κρεμέτη, Βιργινία Μαστρογιαννάκη, Ριάνον Μόργκαν, Αλέξανδρος Πλωμαρίτης, Τάκης Σπυρόπουλος, Δημήτρης Φραγκάκης, o Β. Α. και το 3ο ΣΔΕ Θεσσαλονίκης με 3 projects.
Επιμέλεια: Σοφία Ελίζα Μπουράτση
