Ήταν μια εκλογική αναμέτρηση για γερά νεύρα, σε συνθήκες ακραίας πόλωσης, που κρίθηκε κυριολεκτικά στο νήμα, και στην οποία 120 εκ. Βραζιλιάνοι ψήφισαν τόσο για τον επόμενο Πρόεδρο της απέραντης αυτής χώρας όσο και για τους κυβερνήτες των 27 της Πολιτειών.
Νικητής αναδείχθηκε ο 77χρονος σήμερα Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, μια εμβληματική αν και κάπως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που συνέβαλε στην «αναγέννηση» της βραζιλιάνικης και γενικότερα της λατινοαμερικανικής Αριστεράς στον 21ο αιώνα, με άλλες δύο επιτυχημένες προεδρίες στο ενεργητικό του αλλά και μια «γερή» εμπλοκή –πολιτικά κατευθυνόμενη, καθώς φάνηκε– σε σκάνδαλο διαφθοράς για την οποία καταδικάστηκε το 2018 και φυλακίστηκε, για να απελευθερωθεί εντέλει όταν οι κατηγορίες κατέρρευσαν.
Αντίπαλός του ήταν ο υπερσυντηρητικός Ζαΐρ Μπολσονάρο, ο επιλεγόμενος και «Λατινοαμερικάνος Τραμπ» στον οποίο καταλογίζονται μια κάκιστη διαχείριση της πανδημίας, καθώς επίσης πολιτικές που αύξησαν τις κοινωνικές ανισότητες και τις διακρίσεις και ήταν επίσης καταστροφικές για την Αμαζονία, μια «σωστή τραγωδία».
Η επανεκλογή Λούλα, ο οποίος στηρίχθηκε από ένα ευρύ πολιτικό φάσμα, χαιρετίστηκε ως βαθιά ανάσα τόσο για τους μη προνομιούχους Βραζιλιάνους που αποτελούν την κύρια εκλογική του βάση, όσο και για τον «πνεύμονα» του πλανήτη.
Όμως οι προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει είναι σήμερα πολύ μεγαλύτερες. Κάτι που ισχύει και για τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής όπου η Αριστερά επανήλθε στην εξουσία – «μπορεί η ελπίδα να επέστρεψε, θα είναι όμως αναμφίβολα μια δύσκολη δοκιμασία για τον Λούλα», όπως σημειώνει ο συνομιλητής μου.
Ερευνητής στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Νέου Πανεπιστημίου Λισαβώνας, ο Αρτούρο Ζόφμαν Ροντρίγκεζ βρίσκεται τον τελευταίο καιρό στη Βραζιλία, στο πλαίσιο ανταλλαγής εκπαιδευτικών προγραμμάτων όπου διδάσκει ρωσική ιστορία στο Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Αλαγόας (UFAL), κι έτσι έζησε από κοντά όλο το εκλογικό κλίμα.
Ο ίδιος είναι ισπανικής καταγωγής αλλά ζει χρόνια τώρα στην Πορτογαλία, ενώ έχει επίσης ταξιδέψει αρκετά στη Λατινική Αμερική όπως και στην Ελλάδα, την οποία λατρεύει – τα ελληνικά είναι μια από τις 6-7 γλώσσες που μιλά άψογα και σε αυτά έγινε η διαδικτυακή μας συνομιλία.
Μέχρι οδοφράγματα έστησαν σε κάποιες πόλεις οι «μπολσοναρικοί» καθώς θεωρούν ότι αδικήθηκαν – άλλωστε η διαφορά ανάμεσα στους δύο υποψηφίους ήταν πολύ μικρή, 50,84% έναντι 49,16%. Καθώς μάλιστα ο Μπολσονάρο διαθέτει πολλές συμπάθειες στον στρατό, στα σώματα ασφαλείας αλλά και στο δικαστικό σώμα, αρκετοί οπαδοί του θα καλόβλεπαν ένα πραξικόπημα, παρότι δεν φαίνεται να επιδιώκει κάτι τέτοιο
— Μια πρώτη αποτίμηση του εκλογικού αποτελέσματος στη Βραζιλία;
Να πούμε καταρχάς ότι στη χώρα υπάρχει τρομερή πολιτική πόλωση. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο εκεί βέβαια, το βλέπουμε επίσης στις ΗΠΑ και σε αρκετές χώρες, όμως η κατάσταση εδώ έχει εκτραχυνθεί.
Η κοινωνία είναι χωρισμένη σε δύο «στρατόπεδα» που τα χωρίζει ένα βαθύ χάσμα, παρότι το Εργατικό Κόμμα (PDL) του Λούλα ειδικά στηρίζεται από ένα ευρύτερο πολιτικό μέτωπο που περιλαμβάνει από αριστερούς διαφόρων σχημάτων μέχρι κεντρώους και φιλελεύθερους δεξιούς – ο ίδιος ο νέος αντιπρόεδρος Τζεράλντο Αλκμίν, μάλιστα, είναι κεντροδεξιός και πρώην πολιτικός του αντίπαλος!
Τα πιο συντηρητικά κομμάτια της κοινωνίας κι ένα μεγάλο μέρος της άρχουσας τάξης, οι προτεστάντες επίσης που σήμερα συνιστούν ένα 30% του πληθυσμού, στήριξαν τον Μπολσονάρο. Αντίθετα, τα πιο προοδευτικά τμήματα, ένα μεγάλο κομμάτι των μη προνομιούχων, η διανόηση αλλά και η καθολική Εκκλησία εν πολλοίς ψήφισαν τον Λούλα. Τον οποίο κιόλας προτίμησε κι ένα κομμάτι των συντηρητικών ψηφοφόρων – υπέρ του Λούλα εκφράστηκαν άλλωστε ενόψει του β’ γύρου και οι άλλοι δύο υποψήφιοι για την προεδρία, οι οποίοι είναι φιλελεύθεροι κεντροδεξιοί.
— Νομίζω ότι γενικότερα οι πιο μετριοπαθείς συντηρητικοί αρχίζουν πλέον να κρατούν αποστάσεις από τους ακραίους, τους συνωμοσιολόγους και τη λεγόμενη alt-right.
Έτσι ακριβώς. Θα λέγαμε ότι δεν χρειάζεται να έχει κανείς τίποτα σούπερ ανατρεπτικές αριστερές ιδέες για να στηρίζει τον Λούλα σε αυτή τη συγκυρία, αρκεί να είναι προοδευτικός, δημοκράτης και να διαθέτει κοινωνικές, δικαιωματικές και περιβαλλοντικές ευαισθησίες.
Το κλίμα που επικρατεί στη Βραζιλία, οπότε, είναι χαρά και ενθουσιασμός βεβαίως μεταξύ των οπαδών και των υποστηρικτών του PDL, στην απέναντι «όχθη» όμως υπάρχει όχι απλώς στενοχώρια, αλλά αγανάκτηση και μίσος.
— Είδαμε πράγματι την επομένη των εκλογών μεγάλους πανηγυρισμούς από τη μία πλευρά, οργή και επιθετικότητα από την άλλη.
Όντως, μέχρι οδοφράγματα έστησαν σε κάποιες πόλεις οι «μπολσοναρικοί» καθώς θεωρούν ότι αδικήθηκαν – άλλωστε η διαφορά ανάμεσα στους δύο υποψηφίους ήταν πολύ μικρή, 50,84% έναντι 49,16%.
Καθώς μάλιστα ο Μπολσονάρο διαθέτει πολλές συμπάθειες στον στρατό, στα σώματα ασφαλείας αλλά και στο δικαστικό σώμα, αρκετοί οπαδοί του θα καλόβλεπαν ένα πραξικόπημα, παρότι δεν φαίνεται να επιδιώκει κάτι τέτοιο – δήλωσε άλλωστε ότι ναι μεν οι εκλογές δεν ήταν «απολύτως καθαρές», ο ίδιος σέβεται όμως το Σύνταγμα και κάλεσε τους οπαδούς του να δείξουν αυτοσυγκράτηση.
Σε αντίθεση με τον ομοϊδεάτη του, τον Ντόναλντ Τραμπ, εκείνος απέφυγε να ρίξει «λάδι στη φωτιά», σκεπτόμενος ίσως κιόλας ότι έτσι θα αποκομίσει περισσότερα πολιτικά οφέλη.
— Η δικαιοσύνη δεν είναι όμως ένας ανεξάρτητος υποτίθεται θεσμός;
Η δικαστική εξουσία στη Βραζιλία είναι, ξέρετε, πολύ πολιτικοποιημένη, συχνά δεν κρατά ούτε τα προσχήματα. Οι δικαστές ουσιαστικά έδιωξαν το 2016 την Ντίλμα Ρουσέφ από την εξουσία, εμπλέκοντάς τη στο λεγόμενο σκάνδαλο της Petrobras (της κρατικής εταιρίας πετρελαίου).
Ανάλογο «βρόμικο» παιχνίδι έπαιξαν και με τον Λούλα που τη διαδέχθηκε στην ηγεσία των Εργατικών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Σέρτζιο Μόρο, ο δικαστής που ερευνούσε την υπόθεση Ρουσέφ, υπουργοποιήθηκε στη συνέχεια από τον Μπολσονάρο.
Η δίωξη που ασκήθηκε στον Λούλα για διαφθορά σχετιζόταν με την παράνομη χρηματοδότηση της ανακαίνισης μιας αγροικίας με την οποία όμως ο ίδιος δεν είχε καμία σχέση, απλώς ανήκε στην πρώην σύζυγό του, ήταν δηλαδή μια καθαρά πολιτική ενέργεια (σ.σ. και εδώ φερόταν «ανακατεμένη» η Petrobras).
Γι’ αυτό άλλωστε οι κατηγορίες κατέρρευσαν στο Ανώτατο Δικαστήριο και ο ίδιος αφέθηκε ελεύθερος ύστερα από σχεδόν ενάμιση χρόνο στη φυλακή, ανέκτησε επίσης τα πολιτικά του δικαιώματα.
— Δεν μιλάμε πάντως σε καμία περίπτωση για συντριβή του Μπολσονάρο και της «μαύρης» συντήρησης.
Όχι, παρότι οι δημοσκοπήσεις προϊδέαζαν για μεγαλύτερη διαφορά. Εξάλλου το Φιλελεύθερο Κόμμα (LP) του πρώην Πρόεδρου παραμένει ισχυρό στο Κογκρέσο, στη Γερουσία αλλά και σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Έχει επιπρόσθετα κερδίσει τρεις Πολιτείες-«κλειδιά», το Ρίο, το Σάο Πάολο και τη Μίνας Ζεράις.
— Από όσο ξέρω στις δύο πρώτες τουλάχιστον πολύς κόσμος ζει στα όρια της ανέχειας, ψήφισαν κι αυτοί δεξιόστροφα;
Υπάρχουν πράγματι πολλοί φτωχοί εκεί, υπάρχει όμως ταυτόχρονα μια εύρωστη μεσαία τάξη που ιδεολογικά κλίνει περισσότερο στον Μπολσονάρο.
Εδώ στον Βορρά όπου βρίσκομαι εγώ και ο οποίος έδωσε καταρχήν τη νίκη στον Λούλα και την Αριστερά που εκφράζει, η κυρίαρχη τάξη είναι μια πάμπλουτη ολιγαρχία ενώ η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού βρίσκεται στον αντίποδα. Ένας πληθυσμός που αποτελείται σε μεγαλύτερο ποσοστό, συγκριτικά με τον Νότο, από απόγονους μαύρων σκλάβων και ιθαγενών.
— Πού οφείλεται πιστεύεις η ανθεκτικότητα του Μπολσονάρο, παρά τις πολιτικές αποτυχίες που έχει να επιδείξει;
Σε διάφορους λόγους, ένας βασικός εκ των οποίων είναι ότι η προεκλογική εκστρατεία του Εργατικού Κόμματος δεν ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητική, ενώ το πρόγραμμά του παραμένει κατά γενική ομολογία θολό.
Διάβαζα πρόσφατα στους Financial Times ένα άρθρο που έλεγε ότι δεν μπορούμε να κρίνουμε τα οικονομικά μέτρα που θα πάρει ο Λούλα γιατί απλώς δεν πολυμιλάει γι΄αυτά!
Η πολιτική αντιπαράθεση επικεντρώθηκε σε ζητήματα αρχών – ο Λούλα στηρίζει τα δικαιώματα των γυναικών όπως αυτό της έκτρωσης, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, των ιθαγενών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ενώ ο Μπολσονάρο προβάλλει τις «παραδοσιακές» αξίες, όπως επίσης και στη διαφθορά.
Εντούτοις η ύφεση, η ακρίβεια, η καλπάζουσα φτωχοποίηση ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού, τα εργασιακά κ.λπ. πέρασαν σε δεύτερη μοίρα, παρότι αυτό είναι το ισχυρό «χαρτί» του Λούλα και ένα κατ’ εξοχήν πεδίο της Αριστεράς. Η μεγάλη κοινωνική και ανθρωπιστική κρίση που βιώνει σήμερα η Βραζιλία παρέμεινε κάτι σαν τον «ελέφαντα στο δωμάτιο».
Κι όμως, μιλάμε για μια χώρα 217 εκ. κατοίκων από τους οποίους τα 33 εκ. ζουν κάτω έως πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας, υποσιτίζονται κανονικά δηλαδή, ενώ δεκάδες εκατομμύρια ακόμα άνθρωποι με δυσκολία βιοπορίζονται.
— Εμφανίστηκε δηλαδή ο Λούλα, σαν να λέμε, πιο μετριοπαθής, πιο «σοβαρός».
Ναι, και αυτό σχετίζεται με τις ετερόκλητες, όπως είπαμε, πολιτικές συμμαχίες που σύναψε σε ομοσπονδιακό και πολιτειακό επίπεδο προκειμένου να κερδίσει τις εκλογές, συμμαχίες που βέβαια δημιουργούν δεσμεύσεις και δεν επιτρέπουν «επιπολαιότητες».
Ο Λούλα δίνει μεν έμφαση στην κοινωνική πολιτική αλλά δεν έχει ξεκαθαρίσει το πώς αυτή θα χρηματοδοτηθεί, έχει επίσης πάρει αποστάσεις από παλιότερες, πιο ριζοσπαστικές διακηρύξεις του όπως η στάση πληρωμών του εξωτερικού χρέους. Τώρα δηλώνει ότι θα σεβαστεί απόλυτα τις οικονομικές δεσμεύσεις της χώρας, είπε δηλαδή στο ΔΝΤ και τις αγορές να μην ανησυχούν.
Βέβαια στην αρχική θητεία του στην προεδρία, το οικονομικό κλίμα ήταν πολύ καλύτερο, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς. Στη διάρκεια της δεύτερης, μάλιστα, η Βραζιλία εισήλθε στους G20 και έγινε μέλος των BRICKS. Πλέον έχει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες μια μακρόχρονης κρίσης αλλά και της πανδημίας που έπληξε σφοδρά τη Βραζιλία εξαιτίας της κάκιστης διαχείρησής της από τον Μπολσονάρο αφενός, η οποία προκάλεσε εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους, και αφετέρου το αυξημένο δημόσιο χρέος (περί το 80% του ΑΕΠ) και τον υψηλό πληθωρισμό .
Προγραμματικά, δηλαδή, δεν ήταν τόσο μεγάλες οι αποκλίσεις των δύο υποψηφίων στο οικονομικό κομμάτι, οι πολίτες ψήφισαν κυρίως με βάση τις αρχές τους.
Θα χρειαστεί όμως σύντομα να ξεκαθαρίσει αν θα δώσει προτεραιότητα στην αποπληρωμή του χρέους ή στο πώς θα συνδράμει τα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα που αποτελούν και την κύρια εκλογική βάση του, τι σκοπεύει να κάνει με τη φορολογία, τις επενδύσεις κ.λπ.
— Ένα άλλο φλέγον ζήτημα είναι η αποψίλωση του παρθένου δάσους στον Αμαζόνιο που επί Μπολσονάρο φαίνεται ότι έλαβε «επικές» διαστάσεις.
Αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στον Αμαζόνιο είναι κανονική τραγωδία. Η συστηματική αποψίλωση που αποσκοπεί στη δημιουργία βοσκότοπων, καλλιεργειών και την εξαγωγή ξυλείας και μεταλλευμάτων έσπασε ρεκόρ ξεφεύγοντας από κάθε έλεγχο, με ό,τι σημαίνει αυτό για τη Βραζιλία και για τον πλανήτη ολόκληρο.
Ο Λούλα, που είχε παλιότερα καταβάλλει ως πρόεδρος σημαντικές προσπάθειες να προστατεύσει το δάσος και τους ιθαγενείς πληθυσμούς, υποσχέθηκε να βάλει ένα φρένο στην ασυδοσία των μεγάλων εταιρειών που βλέπουν τη λεκάνη του Αμαζονίου ως ένα νέο Ελ Ντοράντο, ως μια «Άγρια Δύση» της Ν. Αμερικής και νομίζω ότι αυτό τουλάχιστον θα το πράξει.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ενόψει της διαφαινόμενης εκλογικής επικράτησης του συνασπισμού του Εργατικού Κόμματος, πολλές εταιρίες έσπευσαν να ιδιοποιηθούν είτε νόμιμα είτε παράνομα μεγάλες εκτάσεις γης, γνωρίζοντας ότι αυτό στο εξής δεν θα είναι τόσο εύκολο.
Δεν είναι έπειτα μόνο η εμπορική εκμετάλλευση, το οργανωμένο έγκλημα και η πειρατεία επίσης γνωρίζουν έξαρση στην περιοχή.
— Μετά και από την επικράτηση του Λούλα, οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν ξανά αριστερές κυβερνήσεις. Πόσο αισιόδοξο ακούγεται αυτό;
Αυτό που συμβαίνει βασικά είναι ότι υπάρχουν «κύματα» που εναλλάσσονται στην πολιτική σκηνή. Στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα είχαμε ένα πολύ ισχυρό αριστερό «κύμα» στη Λατινική Αμερική – αναφορικά με τη Βραζιλία, στην πρώτη θητεία του Λούλα οι κοινωνικές ανισότητες αμβλύνθηκαν και το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε αισθητά.
Την πορεία αυτή ανέκοψε η παγκόσμια κρίση και η μεγάλη ύφεση που ακολούθησε μετά το 2014. Το χρήμα ακρίβυνε, το μοντέλο της εφαρμογής κοινωνικών πολιτικών μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού και της νέο-φιλελεύθερης αγοράς δεν «δούλευε» πια και η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην πτώση αρκετών προοδευτικών κυβερνήσεων είτε με εκλογές, όπως στη Βραζιλία και την Αργεντινή, είτε με κανονικά πραξικοπήματα όπως στη Βολιβία.
Ούτε όμως οι συντηρητικοί κατάφεραν να διαχειριστούν την κρίση, η πτώση τους ήταν μάλιστα πιο θορυβώδης, πιο καταστροφική από εκείνη των προκατόχων τους!
Το ζητούμενο τώρα είναι αν η Αριστερά και γενικότερα οι προοδευτικές δυνάμεις θα καταφέρουν να αξιοποιήσουν αυτή την καινούργια ευκαιρία σε συνθήκες σαφώς πιο αντίξοες.
