O κορωνοϊός δοκίμασε για τα καλά τα όρια της ανθρωπότητας και την επάρκεια των κυβερνήσεων. Ωστόσο, τα πράγματα ήταν διπλά δύσκολα στην περίπτωση ηγεσιών που έπρεπε αρχικά να πειστούν για τη σοβαρότητα, ίσως ακόμα και για την ύπαρξη της Covid-19, ώστε να κινητοποιηθούν για την αντιμετώπισή της.
Μία τέτοια περίπτωση είναι και η Βραζιλία που μέσα σε λίγους μήνες άρνησης και ολιγωρίας, είδε τους θανάτους να εκτοξεύονται πάνω από τις 85.000 και τα κρούσματά της να ξεπερνούν τα δύο εκατομμύρια.
Στις αρχές Ιουνίου, η κυβέρνηση απομάκρυνε από την επίσημη ιστοσελίδα του υπουργείου Υγείας τα στοιχεία για τους θανάτους και τις μολύνσεις με το πρόσχημα πως οι κρατικοί αξιωματούχοι εμφάνιζαν «παραφουσκωμένα» τα νούμερα ώστε να εξασφαλίσουν μεγαλύτερα κονδύλια. Και παρότι, λίγες ημέρες μετά αναγκάστηκε να αποκαταστήσει το σχετικό πίνακα, μετά από εντολή του Ανώτατου Δικαστηρίου, η κίνηση αυτή λογίζεται από πολλούς ως ενδεικτική μιας ευρύτερης απόπειρας της κυβέρνησης να αποκρύψει τα πραγματικά νούμερα, υποβαθμίζοντας την κατάσταση.
Ο ίδιος ο πρόεδρος Μπολσονάρο ανακοινώθηκε πως διαγνώστηκε θετικός στην Covid-19 στις 7 Ιουλίου κι έκτοτε άλλα δύο τεστ -με το τελευταίο προ τριών ημερών- έχουν βγει θετικά. Παρόλα αυτά, εξακολουθεί να κυκλοφορεί συχνά χωρίς μάσκα μέσα σε κόσμο και να ανταλλάσσει χειραψίες, διατρανώνοντας πόσο καλά είναι. Έχει, άλλωστε, χαρακτηρίσει στο παρελθόν την ασθένεια «γριπούλα» προσθέτοντας πως «όλοι μια μέρα θα πεθάνουμε».
Όμως, η συνολικότερη εικόνα φαίνεται να μαρτυρά το αντίθετο από αυτό που η κυβέρνηση επιχειρεί να παρουσιάσει: Το σύστημα Υγείας πασχίζει να ανταποκριθεί στις μαζικές εισαγωγές ασθενών και τις αυξημένες ανάγκες. Τα νεκροταφεία έχουν φτάσει στα όριά τους. Εργαζόμενοι σε εργοστάσια φερέτρων, κρεματόρια, γραφεία κηδειών και κοιμητήρια δουλεύουν υπερωρίες εδώ και μήνες για να καλύψουν τις ανάγκες. Η ήδη εύθραυστη οικονομία της χώρας (που το 2019 σημείωσε ανάπτυξη 1,1%, τη χαμηλότερη τριετίας) κλονίζεται σοβαρά ενώ εκατομμύρια άνθρωποι που είτε σταμάτησαν να δουλεύουν, είτε συνεχίζουν αναγκαστικά σε μη ευνοϊκές εργασιακές σχέσεις, έχουν «γονατίσει» οικονομικά. Ο ιός εξαπλώνεται ραγδαία όλο και πιο βαθιά στη Βραζιλία, πλήττοντας πληθυσμούς από καιρό ευάλωτους. Η διαχείριση της κρίσης έχει στρέψει ακόμα και παραδοσιακούς συμμάχους του 65χρονου προέδρου εναντίον του.
Η Livia Salles, από το τμήμα προγραμμάτων και συνηγορίας της ActionAid Βραζιλίας μιλά στo LiFO.gr για τα όσα συμβαίνουν στην κρίσιμη αυτή συγκυρία στη χώρα της.
Ποια είναι η κατάσταση τώρα στη Βραζιλία;
Η κατάσταση είναι φρικτή. Η επίμονη άρνηση της πανδημίας από την κεντρική κυβέρνηση και η έλλειψη κεντρικού συντονισμού της κυβερνητικής ανταπόκρισης από τη στιγμή του ξεσπάσματος, έχουν οδηγήσει στο να γίνουμε η δεύτερη χώρα στον κόσμο σε αριθμό θανάτων από την Covid-19.
Αρχικά, η πανδημία έπληττε περισσότερο τις ανώτερες τάξεις των μεγάλων πόλεων. Ωστόσο, πολύ σύντομα, η διασταυρούμενη επιμόλυνση του ιού προκάλεσε τη διασπορά του σε συνοικίες χαμηλών εισοδημάτων, φαβέλες και προάστια μεγαλουπόλεων. Τώρα, φτάνει στο εσωτερικό της Βραζιλίας και ολοένα και περισσότερο πλήττει τους μικροκτηματίες και τους ιθαγενείς πληθυσμούς. Μέλη συνεργαζόμενων οργανώσεων με την ActionAid που επιχειρούν εκτός αστικών κέντρων, έχουν εκφράσει την ανησυχία τους πως ο ιός και οι επιπτώσεις του έχουν πλησιάσει τα εδάφη τους.
Δεδομένα που έχουν συγκεντρώσει ανεξάρτητες πλατφόρμες με αξιόπιστη πληροφόρηση καταδεικνύουν πως, παρότι η πόλη του Σάο Πάολο μετρά τον μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων, άλλες πρωτεύουσες πολιτειών, το Ρίο ντε Τζανέιρο νοτιοανατολικά, η Φορταλέζα, η Ρεσίφ βορειοανατολικά και η Μπελέμ βόρεια έχουν τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας μαζί με τις πολύ μικρές πόλεις της πολιτείας Σεαρά (της οποίας είναι πρωτεύουσα η Φορταλέζα) και περιοχές του Αμαζονίου.
Αυτή η υψηλή θνησιμότητα δείχνει τα τραγικά αποτελέσματα της κυβερνητικής ανεπάρκειας σε σχέση με την πρόσβαση στις υγειονομικές υπηρεσίες (που είναι δυσανάλογη σε νότο και βορρά) και αδιαφορία στα μέτρα απομόνωσης. Το Σάο Πάολο έχει τα περισσότερα κρούσματα καθώς είναι μητρόπολη, ωστόσο από την άλλη έχει και τις καλύτερες δομές υγείας της χώρας.
Επίσης, σε πόλεις στα νότια της Βραζιλίας όπου η πανδημία ήταν πιο ελεγχόμενη, τώρα τα κρούσματα αυξάνονται ραγδαία καθώς αποφασίστηκε η χαλάρωση των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης.
Πέραν της έλλειψης πολιτικής βούλησης, υπάρχουν πόροι, δομές και μέσα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας;
Η Βραζιλία διαθέτει το Ενοποιημένο Σύστημα Υγείας (Unified Health System), διεθνώς αναγνωρισμένο για τη δυνατότητα εξυπηρέτησης του πληθυσμού της. Λόγω των αυστηρών προϋπολογιστικών περιορισμών των τελευταίων χρόνων, οι υπηρεσίες του συστήματος αυτού έχουν εξασθενίσει. Η κάλυψη σε ΜΕΘ και ενδιάμεσες δομές υγείας είναι ανεπαρκείς και κατανεμημένες άνισα στη χώρα. Επίσης, αναπνευστήρες, επιδημιολογικά τεστ και τεστ για Covid-19 είναι λιγοστά και όταν είναι απαραίτητα, χρειάζεται πολύς χρόνος για να διανεμηθούν στους έχοντες ανάγκη. Η Βραζιλία είναι μια από τις χώρες με τη μεγαλύτερη ανισότητα και η πανδημία αναδεικνύει αυτήν την ανισότητα με κραυγαλέο τρόπο.
Έχουν αντιδράσει σε κάποιο βαθμό πολίτες, οργανώσεις ή θεσμοί στη διαχείριση της κατάστασης από τον πρόεδρο Μπολσονάρο; Κι αν ναι, έχουν καταφέρει κάτι;
Ναι, έχουν αντιδράσει. Μέχρι στιγμής το βασικό επίτευγμα των κινητοποιημένων κοινωνιών είναι η έγκριση ενός έκτακτου βασικού εισοδήματος για πληθυσμούς ευάλωτους. Η ActionAid είναι μέρος αυτής της εκστρατείας για την παράτασης της χρονικής περιόδου της οικονομικής αυτής βοήθειας. Σε συνεργασία με 163 οργανώσεις, ανοίγουμε τη συζήτηση για ένα μόνιμο βασικό εισόδημα στη Βραζιλία.
Οι περισσότερες οργανώσεις πολιτών και τα κοινωνικά κινήματα συμφωνούν υπέρ της διατήρησης των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης και προστασίας. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση κωφεύει στις εισηγήσεις αυτές, όμως πρέπει να απαντήσει στο κοινοβούλιο ή το Ανώτατο Δικαστήριο που ενέκριναν κάποια σημαντικά μέτρα – όπως το έκτακτο εισόδημα που προαναφέρθηκε. Ωστόσο, το κύριο αίσθημα είναι πως οι ευάλωτοι πληθυσμοί στηρίζονται ως επί το πλείστον στην κοινωνία των πολιτών για να ξεπεράσουν τη δυσχερή αυτή συγκυρία. Η χαλαρή διαχείριση της διαδικασίας επιτείνει τη χρονική διάρκεια της πανδημίας, κάτι που προκαλεί περαιτέρω πίεση από τον επιχειρηματικό κόσμο για «άνοιγμα» των οικονομικών δραστηριοτήτων και χαλάρωση της καραντίνας.
Είναι σημαντικό να εξηγήσουμε πως η Βραζιλία είναι μια ομοσπονδιακή δημοκρατία με τρία επίπεδα διακυβέρνησης: Το ομοσπονδιακό, το πολιτειακό και το δημοτικό, το καθένα από τα οποία διαθέτει διαφορετικούς βαθμούς αυτονομίας, που καθορίζουν τα όρια δράσης της κάθε κυβέρνησης. Η ομοσπονδία αποτελείται από 26 πολιτείες, την Ομοσπονδιακή Περιφέρεια και 5,570 δήμους. Παρά τις αυτονομίες κάθε βαθμίδας εξουσίας, η σχέση μεταξύ της ομοσπονδιακής εκτελεστικής εξουσίας, των πολιτειών και των δήμων είναι εξαιρετικά έντονη κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ομοίως, η ένταση είναι επίσης μετάλη με το Εθνικό Κογκρέσο και με το μεγαλύτερο μέρος των μέσων ενημέρωσης που αξιώνουν από την κυβέρνηση συνεργασία και ταχύτητα.
Πολλοί κυβερνήτες και δήμαρχοι που πήραν αποστάσεις από τον πρόεδρο, υιοθέτησαν μέτρα που συνέστησε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Ωστόσο, η συμμόρφωση σε αυτά είναι σχετικά περιορισμένη για διάφορους λόγους. Ένας από αυτούς είναι πως από τη στιγμή του ξεσπάσματός της η πανδημία χρησιμοποιήθηκε πολιτικά από τον πρόεδρο και κάποιοι υποστηρικτές του ακολούθησαν τη ρητορική του στενά, αρνούμενοι την σοβαρότητα της ασθένειας. Άλλοι δεν είναι σε θέση να ακολουθήσουν τις συστάσεις κοινωνικής απομόνωσης καθώς είναι υποχρεωμένοι να δουλέψουν ώστε να διασφαλίσουν ένα εισόδημα. Πιο πρόσφατα, ένας μεγάλος αριθμός πόλεων άρχισε να μειώνει τα μέτρα προστασίας και να «ξανανοίγει» τις τοπικές οικονομίες, κίνηση αμφιλεγόμενη. Δεν υπάρχουν στοιχεία πως η καμπύλη μετάδοσης έχει μειωθεί σε ασφαλές επίπεδο.
Τι γίνεται με τις παραγκουπόλεις του Ρίο ντε Τζανέιρο και άλλων μεγαλουπόλεων;
Οι φαβέλες στο Ρίο και το Σάο Πάολο έχουν πληγεί σοβαρά. Οι συνεργαζόμενες οργανώσεις μας εργάζονται σκληρά για να περιορίσουν τις επιπτώσεις, είτε βασιζόμενες στην αλληλεγγύη της κοινωνίας είτε ζητώντας μέτρα από τις κυβερνήσεις. Όμως, οι φαβέλες είναι περιοχές με πολύ και πυκνό πληθυσμό. Οι συνθήκες στέγασης και αστικού περιβάλλοντος μπορούν να ευνοήσουν την εξάπλωση του ιού. Ο συνδυασμός ανεπαρκούς στέγασης και περιορισμένης πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες όπως αποκομιδή απορριμμάτων, καθαρό νερό ή ακόμα και υγειονομική περίθαλψη, προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία για τις περιοχές αυτές. Επιπλέον, υπάρχει ένας πληθυσμός υποαπασχολούμενος ή σε άτυπη εργασία χωρίς κοινωνική προστασία που πρέπει να δουλέψει για να βγάλει τα προς το ζην. Ειδικά στο Ρίο ντε Τζανέιρο, εξακολουθούν οι βίαιες αστυνομικές επιδρομές που καταλήγουν σε πυροβολισμούς και θανάτους.
Υπάρχουν μέτρα ή κάποιου είδους πρόνοιας για ανθρώπους που δεν μπορούν να εργαστούν κατά τη διάρκεια της πανδημίας ή έχασαν τη δουλειά τους εξαιτίας της; Τι γίνεται με τους φτωχούς, τους ανέργους ή τους ηλικιωμένους;
Όπως αναφέρθηκε, μετά από την πίεση της κοινωνίας των πολιτών και της αντιπολίτευσης, η βουλή ενέκρινε ένα έκτακτο μίνιμουμ εισόδημα των 100 δολαρίων μηνιαίως για τους ανθρώπους στην άτυπη εργασία και άλλες ευπαθείς ομάδες. Το επίδομα είχε αρχικά διάρκεια τριών μηνών και προσφάτως ανανεώθηκε για άλλους δύο μήνες. Λόγω της έλλειψης βούλησης και αποσάρθρωσης της κοινωνικής πολιτικής, το βασικό αυτό επίδομα συνάντησε δυσκολίες και πολλοί δικαιούχοι είχαν πρόβλημα στο να το διεκδικήσουν.
Πόσο εκτεθειμένοι στον ιό είναι οι κοινότητες αυτοχθόνων;
Ο πληθυσμός αυτοχθόνων έχει επίσης πληγεί σοβαρά, κυρίως λόγω της χαλάρωσης των περιβαλλοντικών μέτρων που έχει οδηγήσει τους χρυσοθήρες και τους υλοτόμους να μπουν στη γη τους και, ως εκ τούτου, να τους μεταφέρουν τον ιό. Αυτό επιδεινώνεται από την έλλειψη δομών που θα επέτρεπε μεγαλύτερη απομόνωση στους αυτόχθονες. Τον Ιούνιο του 2020, 117 γηγενείς πέθαναν και πάνω από 7.000 μολύνθηκαν. Η κυβέρνηση έχει ασκήσει βέτο σε πολλά μέτρα στήριξης των αυτοχθόνων. Όσο η κυβέρνηση στηρίζει το αίτημα της αγροτικής οικονομίας για κατάληψη και χρήση των εδαφών των γηγενών πληθυσμών, δεν προτίθεται να τους βοηθήσει. Αξίζει να θυμηθούμε πως ακόμα και στο παρελθόν, οι ιοί προκάλεσαν γενοκτονίες πολλών ιθαγενών πληθυσμών, κάτι που τώρα επαναλαμβάνεται. Οι αυτόχθονες της Βραζιλίας είναι ο στόχος διαδοχικών προσπαθειών αποδεκατισμού και σήμερα απειλούνται σοβαρά.
Δεδομένου του ότι η Βραζιλία είναι η δεύτερη χειρότερα πληγείσα χώρα στον κόσμο, τι αναμένεται για το μέλλον, όσον αφορά τις επιπτώσεις της κρίσης – σε θέματα όπως η οικονομία, η κοινωνική ισότητα, η υγεία, η φτώχεια, η εργασία, ο τρόπος ζωής...
Η Βραζιλία διαθέτει μεγάλο όγκο πόρων και οικονομικών προοπτικών και έναν ενεργό πληθυσμό, διαθέσιμο για την αγορά εργασίας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια χειμάζεται από πολιτική κρίση που επιτείνεται από τα έσοδα μιας νεοφιλελεύθερης οικονομίας που δεν συναντάται σε άλλα μέρη του κόσμου – όπως η μείωση επένδυσης στο κοινωνικό κράτος που θεωρείται έξοδο κι όχι επένδυση, η μείωση πόρων για την παιδεία, την υγεία, την κοινωνική πρόνοια. Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας είναι σοβαρές. Το πρώτο βήμα της οικονομικής επανεκκίνησης τον περασμένο μήνα έγινε σε βάρος της ανάπτυξης της άτυπης αγοράς εργασίας, την αύξηση των ανισοτήτων και της φτώχειας. Μόνο τον Ιούνιο αυτού του έτους, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Εργασίας, υποβλήθηκαν 653.000 αιτήσεις για επίδομα ανεργίας, αριθμός περίπου 30% μεγαλύτερος σε σύγκριση με τον αντίστοιχο του Μαΐου.
Η ActionAid είναι μια από τις οργανώσεις που προειδοποιούν για την επιτάχυνση της αύξησης της ακραίας φτώχειας και της συνέχισης της πείνας. Η αύξηση της φτώχειας και της ακραίας φτώχειας καθορίζεται από διάφορους παράγοντες, από τους οποίους ξεχωρίζει η άνοδος της ανεργίας που φτάνει το 11,6% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ή τα 12,3 εκατ. Ανέργους. Επίσης, άλλος ένας σοβαρός παράγοντας ήταν η έγκριση νομοθεσίας που χαλάρωνε τα εργασιακά δικαιώματα και ενίσχυε τη μαύρη εργασία. Η πτώση του εισοδήματος των φτωχότερων στρωμάτων και η αποσάθρωση των κοινωνικών πολιτικών. Και η πανδημία τα επιδεινώνει.
Η κυβέρνηση βοηθά ή βάζει εμπόδια στην προσπάθεια της ActionAid;
Η κυβερνητική δράση είναι διαφορετική ανά πεδία. Σε κρατικό και περιφερειακό επίπεδο για παράδειγμα, υπάρχουν δράσεις που έρχονται σε αντίθεση με προτάσεις από την ActionAid και άλλες οργανώσεις πολιτών. Ωστόσο, η ActionAid εργάζεται στενά με συνεργάτες σε αγροτικές και αστικές περιοχές ώστε να αντιμετωπίζονται οι βασικές δυσκολίες. Στηρίζει 16 οργανώσεις σε 10 πολιτείες στη δράση τους για την εξυπηρέτηση τουλάχιστον 12 χιλιάδων οικογενειών.
Και μια προσωπική ερώτηση για το τέλος. Τι φοβάστε περισσότερο στην κατάσταση;
Λόγω του ανεύθυνου τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζει το πρόβλημα η κυβέρνηση, που αρνείται την ίδια την ύπαρξη της πανδημίας, δεν υπάρχει μια κορύφωση ή ένα τέλος στην περίοδο της πανδημίας. Ο ιός αναμένεται να είναι παρών και τους επόμενους μήνες, επηρεάζοντας τον πληθυσμό εντελώς άνισα. Αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο βαθμό ανασφάλειας και ενισχύει την ανάγκη διατήρησης των πρωτοβουλιών και του πνεύματος κοινωνικής αλληλεγγύης κόντρα στην ανικανότητα της κυβέρνησης και την αναλγησία της αγοράς.
