Είναι 13.30 το μεσημέρι στη Νορβηγία. Η Νίλα και ο Αρίων φτάνουν στο σπίτι μετά από το σχολείο. Μπαίνουν στο σπίτι, φτιάχνουν λίγο φαγητό, μετά κάθονται για να κάνουν τα μαθήματά τους ή εξασκούνται στο πιάνο ή κάνουν τις δουλειές του σπιτιού που τους ζητήθηκε να κάνουν.
Οι γονείς τους δεν θα είναι σπίτι για λίγες ώρες ακόμα. Τα παιδιά μερικές φορές βγαίνουν με φίλους για να παίξουν στο δρόμο ή να πάνε βόλτα. Ο μόνος πραγματικός κανόνας είναι «καθόλου χρόνος μπροστά από οθόνη» μέχρι να τελειώσουν οι υποχρεώσεις. Όλα καλά μέχρι εδώ, ίσως, εκτός από το ότι η Νίλα είναι 10 και ο Αρίων είναι 8 ετών και ζουν αυτό το είδος της μίνι-ενήλικης ζωής χωρίς επίβλεψη εδώ και χρόνια.
Ζουν στο Στάβανγκερ, στη νοτιοδυτική ακτή της Νορβηγίας. Όπως όλοι οι φίλοι τους, πηγαινοέρχονταν μόνοι τους από το σχολείο από τότε που πήγαν για πρώτη φορά στην ηλικία των έξι ετών. Αμέσως μετά τους δόθηκε το δικό τους σετ κλειδιών του σπιτιού. Αυτός είναι ο τρόπος γονικής μέριμνας στη Νορβηγία - είναι αναμφισβήτητα ελεύθερος, με έμφαση στην ανεξαρτησία, την αυτοδιάθεση και την υπευθυνότητα.
Δημοσιογράφος του Guardian που επιμελείται το συγκεκριμένο άρθρο στην εφημερίδα, παρατηρεί τα παιδιά και γράφει ότι θαυμάζει «τον χώρο και την ελευθερία που τους δίνεται» και συνεχώς συγκρίνει «την ανατροφή τους με τον τρόπο που μεγάλωσα εγώ και εκατομμύρια άλλοι Βρετανοί. Αν και δεν ήταν ακριβώς κατασταλτική ή περιοριστική, η βρετανική ανατροφή των παιδιών της δεκαετίας του '80 δεν εκτιμούσε την αυτονομία με τον ίδιο τρόπο. Σίγουρα δεν πήρα το δικό μου μαχαίρι για τα όγδοα γενέθλιά μου, όπως έκανε η Νίλα πριν από μερικά χρόνια. Το χρησιμοποιεί σωστά. Είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για το μαγείρεμα του δείπνου για την οικογένεια μια νύχτα την εβδομάδα».
Φυσικά, η γονική μέριμνα αυτού του στιλ ταιριάζει μάλλον με τις αντιλήψεις που έχουν συχνά οι ξένοι για τους Σκανδιναβούς. Σε αυτό το στερεότυπο προστίθεται φυσικά το υψηλό βιοτικό τους επίπεδο, τα χαμηλά ποσοστά εγκληματικότητας, τα αξιοζήλευτα δικαιώματα μητρότητας και πατρότητας. Η Νορβηγία είναι πράγματι έβδομη στην Έκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας. Έχει επίσης το 10ο υψηλότερο ΑΕΠ στον κόσμο, μαζί με το μεγαλύτερο επενδυτικό ταμείο στον κόσμο και ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά εγκληματικότητας στον κόσμο. Αλλά αυτή είναι μια φιλοσοφία που πάει βαθύτερα από τις τσέπες της Νορβηγίας και υπάρχουν πολλά περισσότερα από τις καλά χρηματοδοτούμενες δημόσιες υπηρεσίες της χώρας.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα παιδιά των Βίκινγκ ήδη από τον ένατο αιώνα ανατρέφονταν με σχετικά παρόμοιο τρόπο: αντιμετωπίζονταν ως ενήλικες και αναμενόταν να συμμετάσχουν σε ό,τι δουλειά χρειαζόταν να γίνει. Είναι ένας τρόπος ζωής, βαθιά ριζωμένος σε σημείο που οι περισσότεροι Νορβηγοί με τους οποίους έχω μιλήσει δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί κάποιος θα δρούσε διαφορετικά, γράφει ο ο αρθρογράφος του Guardian.
Αυτή η πιο εκλεπτυσμένη σύγχρονη αντίληψη - περισσότερες συζητήσεις για συναισθήματα - αναδείχθηκε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, λέει ο Willy-Tore Mørch, ομότιμος καθηγητής στην ψυχική υγεία των παιδιών στο Πανεπιστήμιο του Tromsø. Μεγάλο μέρος των υποδομών της χώρας είχε καταστραφεί από τα χρόνια της ναζιστικής κατοχής. Αντιμετωπίζοντας την πρόκληση, η νεοσυσταθείσα Εργατική κυβέρνηση πίστευε ότι όλοι οι Νορβηγοί θα πρέπει να συμβάλουν στην ανοικοδόμηση – συμπεριλαμβανομένων των παιδιών.
Η ανεξαρτησία και η εμπιστοσύνη στη Νορβηγία
«Τα παιδιά έπρεπε να είναι δυνατά και σκληρά και να εκπαιδεύονται για να είναι ανεξάρτητα και πιστά», λέει ο Mørch. «Ίσως οι περισσότεροι γονείς σήμερα να μην έχουν επίγνωση αυτής της ιστορίας, αλλά η οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ γονέων και παιδιών παραμένει βασική ποιότητα σχέσεων στη σύγχρονη Νορβηγική ανατροφή παιδιών».
Υπάρχει επίσης ένας άλλος, πιο πρακτικός λόγος που υποστηρίζεται αυτό το στυλ ανατροφής. «Οι περισσότερες γυναίκες εδώ εργάζονται», λέει η Mette Tveit, επιμελήτρια και ιστορικός στο Μουσείο Stavanger. Η Νορβηγία έχει ένα από τα πιο ίσα εργατικά δυναμικά μεταξύ των φύλων, με περίπου 73% όλων των ανδρών σε ηλικία εργασίας σε απασχόληση και περίπου 67% των γυναικών. Η παιδική φροντίδα είναι επίσης ευρέως διαθέσιμη και πολύ προσιτή, πράγμα που σημαίνει ότι η έξοδος στη δουλειά αξίζει οικονομικά. Για παράδειγμα, τα δίδακτρα νηπιαγωγείου για 10 ώρες την ημέρα, πέντε ημέρες την εβδομάδα, περιορίζονται σε 2.000 NOK (178 ευρώ) το μήνα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το μέσο κόστος για παιδιά κάτω των δύο ετών σε πλήρη απασχόληση είναι 350 ευρώ την εβδομάδα.
Η Tveit προσθέτει ότι τα παιδιά της Νορβηγίας είναι, σύμφωνα με την εμπειρία της, τόσο ανεξάρτητα που οργανώνουν τα δικά τους παιχνίδια με συνομηλίκους.
Όπως γράφει ο αθρογράφος του Guardian «η εμπιστοσύνη είναι κάτι που προκύπτει όταν μιλάω στους γονείς για την ανατροφή τους και για το πόσο σημαντικός είναι ο αμοιβαίος σεβασμός. Στις σχολικές διακοπές, για παράδειγμα, χαίρονται που η Νίλα και ο Αρίων είναι έξω όλη μέρα, αρκεί να ξέρουν περίπου τι ώρα θα επιστρέψουν – και τα παιδιά συμμορφώνονται. Η Λένα λέει ότι έτσι μεγάλωσαν η μητέρα και η γιαγιά της και θυμάται με αγάπη να πήγαινε στο σχολείο ως εξάχρονη με ένα κλειδί της εξώπορτας γύρω από το λαιμό της σε ένα κομμάτι σπάγκο».
Ο ρόλος της αποτυχίας στη Νορβηγία
«Μπορείτε να αποκτήσετε ρολόγια GPS για παιδιά, όπου μπορείτε να τα παρακολουθείτε και ούτω καθεξής», λέει. «[Αλλά] είναι πολύ σημαντικό για μένα ότι δεν είναι μια ψεύτικη αίσθηση ελευθερίας που δίνουμε στα παιδιά. Υπήρχε μια φορά που πιστεύαμε ότι η Νίλα είχε εξαφανιστεί, και παρόλο που ξέρω ότι αν είχε ένα από αυτά τα ρολόγια, θα μπορούσαμε απλώς να ελέγξουμε για να δούμε πού ήταν και να μην ανησυχούμε, δεν είναι αυτό το θέμα», λέει ο πατέρας της. Αποδεικνύεται ότι η Νίλα έπαιζε με μια φίλη της όταν ο παππούς και η γιαγιά της φίλης τους κάλεσε στο σπίτι για ένα ποτό και ένα κουλούρι και απλά είχε χάσει την αίσθηση του χρόνου. «Ήταν σημαντικό για εκείνη να δει ότι ανησυχούσαμε και δεν το έχει ξανακάνει», λέει η μητέρα της.
Η αποτυχία φαίνεται πως είναι ένα μεγάλο μέρος της νορβηγικής ανατροφής των παιδιών - απολαύστε την ελευθερία να κάνετε λάθη, αλλά μάθετε από αυτά. Υπάρχει μια σιωπηρή κατανόηση ότι ναι, μπορείς να σκαρφαλώσεις σε αυτό το δέντρο, αλλά μπορεί να πέσεις και να τραυματιστείς. Ή μήπως η πτώση θα σας κάνει καλύτερο ορειβάτη στο μέλλον;
Όπως λέει ο πατέρας των παιδιών δεν χρειάστηκε ποτέ να βάλουν πόρτα ασφαλείας στη σκάλα, απλώς είπαν στη δύο παιδιά να μην κατεβαίνουν στο υπόγειο. Όπως απλώς τους είπαν να μην αγγίζουν τον καυστήρα. Και αυτό, συμπληρώνει ο αρθρογράφος του Guardian είναι σύνηθες στη Νορβηγία.
Η αλλαγή φιλοσοφίας στη Νορβηγία
Ο Mørch λέει ότι το νορβηγικό στυλ γονικής μέριμνας δεν μπορεί να γίνει κατανοητό χωρίς να εκτιμηθεί η επίδραση της ψυχολόγου Åse Gruda Skard. Η Skard ήταν μια διάσημη φιγούρα στη μεταπολεμική Νορβηγία, εμφανιζόταν σε ραδιοφωνικά προγράμματα και σε εφημερίδες για να διαδώσει τις πρωτοποριακές της ιδέες για τη «δωρεάν ανατροφή των παιδιών» ως απάντηση στον αυταρχισμό που παρατηρήθηκε πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου.
«Οι ΗΠΑ είχαν τον Benjamin Spock και εμείς τη Skard», λέει ο Mørch. «Αντιτίθετο σθεναρά σε ένα στυλ ανατροφής προσανατολισμένο στην τιμωρία, διδάσκοντας τους γονείς να βλέπουν τα πράγματα από την οπτική γωνία του παιδιού, να ρωτούν: τι βιώνει το παιδί σε αυτή την κατάσταση; Τι καταλαβαίνει τώρα το παιδί; Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί να καταλάβει τι συμβαίνει; Πώς μπορώ να υποστηρίξω το παιδί σε αυτή την κατάσταση;». προσθέτει.
Οι δυσκολίες εφαρμογής του μοντέλου της Νορβηγίας
Όμως όπως συμπληρώνει ο αρθρογράφος του Guardian «όσο κι αν είμαι υπέρ του να έχω ένα σκληροτράχηλο, μαθημένο στην ύπαιθρο παιδί που να μπορεί να μαγειρεύει, δεν είμαι τόσο σίγουρος για το μελλοντικό μου πεντάχρονο που θα επιστρέψει σπίτι για να μου πει ότι εξάσκησε τις δεξιότητές του στο μαχαίρι στο νηπιαγωγείο του Λονδίνου – όπως κάνουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας εδώ στο Στάβανγκερ».
Σύμφωνα με τη Justine Roberts, τον Διευθύνουσα Σύμβουλο της Mumsnet: «Γενικά, στους χρήστες αρέσει η ελευθερία που έχουν τα παιδιά στον σκανδιναβικό τρόπο να κάνουν πράγματα και το γεγονός ότι όλα μπορούν να συμβάλουν σε έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής με περισσότερο εξωτερικό παιχνίδι. Υπάρχει επίσης η αίσθηση ότι τα παιδιά ενσωματώνονται περισσότερο στην κοινωνία», λέει και συμπληρώνει: «Αλλά νομίζω ότι, με τα χρόνια, η κοινωνία του Ηνωμένου Βασιλείου έχει γίνει πιο απεχθής στον κίνδυνο. Αν κοιτάξετε απλώς τον τρόπο με τον οποίο οι συμπεριφορές στο εξωτερικό παιχνίδι έχουν αλλάξει κατά την τελευταία γενιά, είναι πολύ σαφές ότι οι γονείς είναι πιο απρόθυμοι να αναλάβουν ακόμη και τον μικρότερο κίνδυνο».
Η Roberts πιστεύει ότι οι Βρετανοί γονείς φοβήθηκαν περισσότερο το παιχνίδι χωρίς επίβλεψη σε εξωτερικούς χώρους κάπου στις αρχές της δεκαετίας του '90 και επιρρίπτει την ευθύνη στην κάλυψη από τα ΜΜΕ της δεκαετίας για τις απειλές που θέτουν οι παιδόφιλοι, το βίαιο έγκλημα και τα τροχαία ατυχήματα. «Το ποσοστό εγκληματικότητας είναι σίγουρα ένας παράγοντας», λέει. «Οι περισσότερες μαμάδες συμφωνούν ότι απλά δεν θα ήταν δυνατό να είσαι τέτοιου είδους γονιός εδώ. Είναι κρίμα γιατί το να δίνουμε στα παιδιά ελευθερία να τρέχουν με τους φίλους τους έξω φαίνεται να έχει πολλά πλεονεκτήματα – και για τα παιδιά και για τους γονείς τους».
Για τους περισσότερους Νορβηγούς, ωστόσο, αυτός είναι ένας τρόπος ζωής, αν και υπάρχουν αρνητές.
«Αυτό το στυλ ανατροφής έχει υποστει κριτική τα τελευταία 10 με 15 χρόνια», λέει ο καθηγητής Mørch. «Όπως αμφισβητήθηκαν οι γονείς που διώχνουν κάθε εμπόδιο για το παιδί, οι γονείς που παρακολουθούν το παιδί τους όλη την ώρα και οι γονείς που υπερπροστατεύουν το παιδί τους για να αποτρέψουν οποιοδήποτε ατύχημα». Οι επικριτές της γονικής μέριμνας αυτού του είδους ελευθερίας, λέει, έχουν ζητήσει μεγαλύτερο καθορισμό ορίων, αλλά διαφωνεί κάθετα, υποστηρίζοντας ότι τα παιδιά θα μάθουν ό,τι χρειάζονται για τον κόσμο χωρίς περιττή παρέμβαση. «Δεν χρειάζεται οι γονείς να οργανώσουν τα προβλήματά τους».
Με πληροφορίες από Guardian
