Με τίτλο «η Ρωσία είναι μια Ποτέμκιν υπερδύναμη» ο νομπελίστας οικονομολόγος, Πολ Κρούγκμαν αναλύει σε κείμενό του στους New York Times τις εξελίξεις που πυροδοτεί η εισβολή στην Ουκρανία.
Η αναφορά του Κρούγκμαν στο θωρηκτό Ποτέμκιν αποπειράται να παρομοιάσει τη σύγχρονη Ρωσία με τα γεγονότα της ανταρσίας του πληρώματος του πολεμικού πλοίου κατά τα γεγονότα της αποτυχημένης ρωσικής επανάστασης του 1905. Οι κοινωνικές διαμάχες, ωστόσο, συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια με τη χώρα να οδηγείται στην Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 και την έλευση των Μπολσεβίκων στην εξουσία.
Ο Κρούγκμαν στην ανάλυσή του μιλά για τα όρια της ρωσικής ισχύος στον σύγχρονο κόσμο και εκφράζει τις εκτιμήσεις του για το αν η Μόσχα θα βγει τελικά κερδισμένη από αυτόν τον πόλεμο:
Πρόσεχε, Βλαντιμίρ Πούτιν: Η άνοιξη έρχεται. Και όταν συμβεί αυτό, θα χάσεις μεγάλο μέρος των μοχλών πίεσης που έχεις.
Πριν εισβάλει ο Πούτιν στην Ουκρανία, θα μπορούσα να περιέγραφα τη Ρωσική Ομοσπονδία ως μια μεσαίου μεγέθους δύναμη που ξεπερνά τα όριά της εν μέρει εκμεταλλευόμενη τις δυτικές διαιρέσεις και τη διαφθορά και εν μέρει διατηρώντας έναν ισχυρό στρατό. Από τότε, όμως, δύο πράγματα έχουν ξεκαθαρίσει. Πρώτον, ο Πούτιν έχει αυταπάτες μεγαλείου. Δεύτερον, η Ρωσία είναι πιο αδύναμη σε σχέση με όσα νόμιζαν οι περισσότεροι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένου και εμένα.
Είναι προφανές εδώ και καιρό ότι ο Πούτιν θέλει απεγνωσμένα να αποκαταστήσει το καθεστώς της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης. Η ήδη διαβόητη ομιλία του περί μη ύπαρξης της Ουκρανίας, κατά την οποία καταδίκασε τον Λένιν (!) επειδή έδωσε στον γείτονά του αυτό που ο Πούτιν θεωρεί ψεύτικη αίσθηση εθνικής ταυτότητας, κατέστησε σαφές ότι οι στόχοι του ξεπερνούν την αναδημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης. Προφανώς θέλει να αναδημιουργήσει την τσαρική αυτοκρατορία. Και προφανώς σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να κάνει ένα μεγάλο βήμα προς αυτόν τον στόχο με έναν σύντομο, νικηφόρο πόλεμο.
Μέχρι στιγμής, δεν έχει λειτουργήσει όπως είχε προγραμματιστεί. Η ουκρανική αντίσταση υπήρξε σκληρή. Ο στρατός της Ρωσίας ήταν λιγότερο αποτελεσματικός από ό,τι διαφημίζεται. Με έχουν εντυπωσιάσει ιδιαίτερα οι αναφορές ότι τις πρώτες μέρες της εισβολής παρεμποδίζονταν από σοβαρά υλικοτεχνικά προβλήματα — δηλαδή, οι εισβολείς δυσκολεύτηκαν να παράσχουν στις δυνάμεις τους τα βασικά στοιχεία του σύγχρονου πολέμου, και πάνω απ' όλα καύσιμα. Είναι αλήθεια ότι τα προβλήματα εφοδιασμού είναι κοινά στον πόλεμο. Ωστόσο, τα logistics είναι ένα πράγμα στο οποίο τα προηγμένα έθνη υποτίθεται ότι τα πάνε πολύ καλά.
Όμως η Ρωσία μοιάζει όλο και λιγότερο με ένα προηγμένο έθνος. Η αλήθεια είναι ότι ήμουν γενναιόδωρος περιγράφοντας τη Ρωσία ως μια μεσαίου μεγέθους δύναμη. Η Βρετανία και η Γαλλία είναι μεσαίου μεγέθους δυνάμεις. Φαινόταν αξιοσημείωτο ότι ένα τόσο οικονομικά λιποβαρές κράτος μπορούσε να υποστηρίξει έναν παγκόσμιας κλάσης, εξαιρετικά εξελιγμένο στρατό, όμως ίσως τελικά δεν μπορεί.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η δύναμη που έχει εισβάλει στην Ουκρανία δεν έχει τεράστια ισχύ και δεν μπορεί κάλλιστα να πάρει το Κίεβο. Αλλά δεν θα εκπλαγώ αν οι «νεκροψίες» για τον πόλεμο της Ουκρανίας δείξουν τελικά ότι υπήρχε πολύ περισσότερη σήψη στην καρδιά του στρατού του Πούτιν από ό,τι κατάλαβε κανείς.
Η Ρωσία αρχίζει να φαίνεται ακόμη πιο αδύναμη οικονομικά από ό,τι πριν ξεκινήσει τον πόλεμο. Ο Πούτιν δεν είναι ο πρώτος βάναυσος δικτάτορας που έγινε διεθνής παρία. Από όσο μπορώ να πω, ωστόσο, είναι ο πρώτος που το έκανε ενώ προεδρεύει μιας οικονομίας βαθιά εξαρτημένης από το διεθνές εμπόριο — και με μια πολιτική ελίτ συνηθισμένη, λίγο-πολύ κυριολεκτικά, να αντιμετωπίζει τις δυτικές δημοκρατίες ως παιδική χαρά.
Η Ρωσία δεν είναι μια ερμητική τυραννία όπως η Βόρεια Κορέα ή, εν προκειμένω, η παλιά Σοβιετική Ένωση. Το βιοτικό της επίπεδο συντηρείται από μεγάλες εισαγωγές βιομηχανικών αγαθών, που πληρώνονται κυρίως μέσω εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αυτό αφήνει τη ρωσική οικονομία εξαιρετικά ευάλωτη σε κυρώσεις που μπορεί να διαταράξουν αυτό το εμπόριο, μια πραγματικότητα που αντικατοπτρίζεται στην απότομη βουτιά της αξίας του ρουβλιού παρά την τεράστια αύξηση των εγχώριων επιτοκίων και τις προσπάθειες περιορισμού της φυγής κεφαλαίων.
Πριν από την εισβολή, ήταν συνηθισμένο να μιλάμε για το πώς ο Πούτιν είχε δημιουργήσει το "φρούριο Ρωσία", μια οικονομία απρόσβλητη από οικονομικές κυρώσεις, συσσωρεύοντας ένα τεράστιο πολεμικό σεντούκι αποθεμάτων ξένου συναλλάγματος. Τώρα, όμως, μια τέτοια συζήτηση φαίνεται αφελής. Τι είναι τελικά τα συναλλαγματικά αποθέματα; Δεν είναι σακούλες με μετρητά. Ως επί το πλείστον, αποτελούνται από καταθέσεις σε τράπεζες του εξωτερικού και κατοχή χρέους άλλων κυβερνήσεων, δηλαδή, περιουσιακά στοιχεία που μπορούν να δεσμευτούν εάν το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου ενωθεί ενάντια στη στρατιωτική επιθετικότητα μιας κυβέρνησης.
Είναι αλήθεια ότι η Ρωσία διαθέτει επίσης σημαντική ποσότητα χρυσού στη χώρα. Αλλά πόσο χρήσιμος είναι αυτός ο χρυσός ως τρόπος πληρωμής για πράγματα που χρειάζεται το καθεστώς Πούτιν; Μπορείτε πραγματικά να δημιουργήσετε σύγχρονες επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας με πλινθώματα;
Τέλος, όπως σημείωσα την περασμένη εβδομάδα, οι ολιγάρχες της Ρωσίας έχουν κρύψει τα περισσότερα από τα περιουσιακά τους στοιχεία στο εξωτερικό, καθιστώντας τα αντικείμενο δέσμευσης ή κατάσχεσης, εάν οι δημοκρατικές κυβερνήσεις το θελήσουν. Θα μπορούσατε να πείτε ότι η Ρωσία δεν χρειάζεται αυτά τα περιουσιακά στοιχεία, πράγμα που είναι αλήθεια. Αλλά όλα όσα έχει κάνει ο Πούτιν στην εξουσία υποδηλώνουν ότι θεωρεί απαραίτητο να έχει την υποστήριξη των ολιγαρχών, επομένως η ευπάθειά τους είναι η ευάλωτη θέση του.
Παρεμπιπτόντως, ένας μύθος σχετικά με την εικόνα ισχύος της Ρωσίας πριν από την Ουκρανία, ήταν πώς ένα κλεπτοκρατικό καθεστώς κατάφερε να έχει έναν αποτελεσματικό στρατό. Ίσως όχι. Ωστόσο, ο Πούτιν έχει έναν ακόμα άσο: Οι απερίσκεπτες πολιτικές έχουν κάνει την Ευρώπη βαθιά εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο, αναστέλλοντας ενδεχομένως την απάντηση της Δύσης στην επιθετικότητά του.
Η Ευρώπη καίει κυρίως φυσικό αέριο για θερμότητα. Η κατανάλωση φυσικού αερίου είναι 2,5 φορές μεγαλύτερη το χειμώνα από ό,τι το καλοκαίρι. Λοιπόν, ο χειμώνας θα τελειώσει σύντομα και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χρόνο να προετοιμαστεί για τον επόμενο χωρίς ρωσικό αέριο, εάν είναι πρόθυμη να κάνει κάποιες δύσκολες επιλογές.
Όπως είπα, ο Πούτιν μπορεί κάλλιστα να πάρει το Κίεβο. Αλλά ακόμα κι αν το κάνει, θα έχει κάνει τον εαυτό του πιο αδύναμο, όχι πιο δυνατό. Η Ρωσία αποκαλύπτεται πλέον ως "υπερδύναμη Ποτέμκιν", με πολύ λιγότερη πραγματική δύναμη από ό,τι φαίνεται.
