Στις 66 ημέρες που μετρά ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έγινε ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα πρόσωπα παγκοσμίως. Μιλά καθημερινά με ηγέτες, σε κοινοβούλια, δίνει συνεντεύξεις, δημοσιεύει βιντεοσκοπημένα μηνύματα. Όμως, το TIME αποκαλύπτει μια διαφορετική, άγνωστη, εικόνα: εκείνη του κόσμου του Ουκρανού προέδρου, από τη στιγμή που ξεκίνησε η ρωσική εισβολή.
Ο δημοσιογράφος Σάιμον Σούστερ πέρασε δύο εβδομάδες στο προεδρικό συγκρότημα, στο Κίεβο, αυτό τον μήνα. Δεν ήθελε απλά μια συνέντευξη του Ζελένσκι, αλλά να δει τον τρόπο που ο πρόεδρος και οι συνεργάτες του τον βιώνουν.
Μίλησε τόσο με τον ηγέτη της Ουκρανίας όσο και με περίπου δέκα συνεργάτες του. Οι περισσότεροι από αυτούς μπήκαν στον πόλεμο χωρίς καμία πραγματική προετοιμασία. Πολλοί, όπως ο ίδιος ο Ζελένσκι, προέρχονται από τον κόσμο της υποκριτικής και του θεάματος. Άλλοι ήταν γνωστοί στην Ουκρανία ως μπλόγκερ και δημοσιογράφοι πριν από τον πόλεμο.
Του μίλησαν για τις εφόδους που επιχείρησαν Ρώσοι στρατιώτες στο προεδρικό μέγαρο, για να αιχμαλωτίσουν ή να σκοτώσουν τον Ζελένσκι. Για τις πρώτες ώρες μετά την εισβολή και τις προσπάθειες οχύρωσης του συγκροτήματος, αλλά και για τις φορές που ο πρόεδρος βγήκε έξω, κάνοντας τους σωματοφύλακές του να ανησυχούν.
«Ο Ζελένσκι και οι συνεργάτες του έκαναν το μέρος να φαίνεται σχεδόν φυσιολογικό. Κάναμε αστεία, πίναμε καφέ, περιμέναμε να ξεκινήσουν ή να τελειώσουν συναντήσεις. Μόνο οι πάντα παροντες στρατιώτες αντιπροσώπευαν τον πόλεμο καθώς μας συνόδευαν, φωτίζοντας με φακούς σκοτεινούς διαδρόμους, περνώντας δωμάτια όπου κοιμούνταν στο πάτωμα», περιγράφει ο δημοσιογράφος.
Ο κόσμος βλέπει τον πόλεμο στο Instagram
Οι νύχτες είναι οι πιο δύσκολες, όταν ο Ζελένσκι ξαπλώνει στο ράντσο του, με τον ήχο των σειρήνων στα αυτιά του και το κινητό του να χτυπά δίπλα του. Διαβάζει τα μηνύματα που δεν είχε ευκαιρία να δει μέσα στην ημέρα. Κάποια από τη σύζυγο και τα παιδιά τους, πολλά από συμβούλους, λίγα από στρατιώτες, που είναι περικυκλωμένοι, που του ζητούν ξανά και ξανά περισσότερα όπλα για να σπάσουν τη ρωσική πολιορκία.
Κάνει την ίδια σκέψη ξανά και ξανά. «Άφησα τον εαυτό μου να κοιμηθεί, αλλά τώρα τι; Κάτι συμβαίνει αυτή τη στιγμή». Κάπου στην Ουκρανία, βόμβες ακόμη πέφτουν, άμαχοι είναι ακόμη παγιδευμένοι σε υπόγεια ή κάτω από συντρίμμια. Οι Ρώσοι ακόμη διαπράττουν εγκλήματα πολέμου, βιασμούς και βασανιστήρια. Οι βόμβες τους ισοπεδώνουν ολόκληρες πόλεις, γράφει ο Σούστερ.
Εν μέσω όλων αυτών, πρέπει να συνεχίσει να προσπαθεί να πείσει ξένους ηγέτες ότι η χώρα του χρειάζεται τη βοήθειά τους αυτή τη στιγμή, με κάθε κόστος.
Εκτός Ουκρανίας, λέει ο Ζελένσκι «οι άνθρωποι βλέπουν αυτό τον πόλεμο στο Instagram, στα social media. Όταν τον βαριούνται, σκρολάρουν». Είναι η ανθρώπινη φύση. «Είναι πολύ το αίμα. Πολλά τα συναισθήματα», λέει. Νιώθει ότι η προσοχή του κόσμου ελαττώνεται και αυτό τον προβληματίζει σχεδόν όσο οι ρωσικές βόμβες.
«Η εμπειρία έδειξε το πόσο έχει αλλάξει ο Ζελένσκι από τη στιγμή που συναντηθήκαμε για πρώτη φορά, πριν από τρία χρονια, στα παρασκήνια του σόου του στο Κίεβο, όταν ήταν ακόμη ένας ηθοποιός που ήταν υποψήφιος για πρόεδρος. Η αίσθηση του χιούμορ του παραμένει ανέπαφη», περιγράφει ο Σούστερ. «Είναι ένα μέσο επιβίωσης», λέει ο Ζελένσκι.
Αλλά οι δύο μήνες του πολέμου τον έκαναν πιο σκληρό, να θυμώνει πιο γρήγορα και πολύ πιο άνετο με το ρίρκο. Τα ρωσικά στρατεύματα έφτασαν λίγα λεπτά από το να βρουν τον ίδιο και την οικογένειά του τις πρώτες ώρες του πολέμου, οι πυροβολισμοί τους ακούγονταν από τους τοίχους του γραφείου του. Οι εικόνες νεκρών αμάχων τον στοιχειώνουν. Το ίδιο και οι καθημερινές εκκλήσεις των στρατιωτών του, από τους οποίους εκατοντάδες είναι παγιδευμένοι κάτω από την επιφάνεια της γης, ενώ τους τελειώνουν τα τρόφιμα, το νερό και τα πυρομαχικά.
Η «οχύρωση» του προεδρικού συγκροτήματος
Τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής, όταν το ρωσικό πυροβολικό ήταν σε απόσταση βολής από το Κίεβο, ο Ζελένσκι σπάνια περίμενε να ξημερώσει προτού τηλεφωνήσει στον κορυφαίο στρατηγό του για αναφορά. Συνήθως το πρώτο τηλεφώνημά τους γινόταν στις 05:00, προτού αρχίσει να μπαίνει το φως μέσα από τα σακιά με άμμο στα παράθυρα του προεδρικού συγκροτήματος. Στη συνέχεια μετέφεραν τη συζήτησή τους κατά 1-2 ώρες, αρκετός χρόνος προκειμένου ο Ζελένσκι να φάει πρωινό- απαραιτήτως αυγά- και να πάει στο προεδρικό γραφείο.
Αυτά τα δωμάτια άλλαξαν ελάχιστα μετά την εισβολή. Αλλά οι δρόμοι γύρω από το συγκρότημα μετατράπηκαν σε έναν λαβύρινθο σημείων ελέγχων και οδοφραγμάτων. Τα πολιτικά αυτοκίνητα δεν μπορούν να πλησιάσουν και οι στρατιώτες ζητούν από τους πεζούς να πουν τα μυστικά συνθήματα, που αλλάζουν καθημερινά, τα οποία συχνά είναι φράσεις που δεν βγάζουν νόημα.
Μετά από τα σημεία ελέγχου είναι η περιοχή των κυβερνητικών κτιρίων, γνωστή ως το τρίγωνο, το οποίο οι ρωσικές δυνάμεις προσπάθησαν να καταλάβουν στην αρχή της εισβολής. Όταν εκείνες οι πρώτες ώρες αναφέρονται στη συνέντευξη, ο Ζελένσκι προειδοποιεί ότι οι αναμνήσεις του είναι αποσπασματικές, ένα ασύνδετο σύνολο εικόνων και ήχων.
Ανάμεσα στις πιο έντονες μια πριν από τα ξημερώματα της 24ης Φεβρουαρίου, όταν ο ίδιος και η σύζυγός του, Ολένα Ζελένσκα, πήγαν για να πουν στα παιδιά τους ότι ξεκίνησε ο βομβαρδισμός και να τα προετοιμάσουν να εγκαταλείψουν το σπίτι τους. Η κόρη τους είναι 17 ετών και ο γιος 9, αμφότεροι αρκετά μεγάλοι για να καταλάβουν ότι ήταν σε κίνδυνο. «Τα ξυπνήσαμε. Είχε φασαρία. Υπήρχαν εκρήξεις», περιγράφει ο Ζελένσκι.
Σύντομα έγινε σαφές ότι το προεδρικό γραφείο δεν ήταν ένας ασφαλές μέρος. Ο στρατός ενημέρωσε τον Ζελένσκι ότι ρωσικές ομάδες είχαν πέσει με αλεξίπτωτα στο Κίεβο, προκειμένου να σκοτώσουν ή να αιχμαλωτίσουν τον ίδιο και την οικογένειά του. «Πριν από εκείνη την νύχτα, είχαμε δει τέτοια πράγματα μόνο στις ταινίες», λέει ο Αντρέι Γέρμακ, προσωπάρχης του Ουκρανού προέδρου.
Καθώς τα ουκρανικά στρατεύματα ήταν αντιμέτωπα με τους Ρώσους στους δρόμους, η προεδρική φρουρά προσπάθησε να σφραγίσει το συγκρότημα με οτιδήποτε μπορούσαν να βρουν. Μια πύλη στην πίσω έσοδο μπλοκαρίστηκε με μια στοίβα οδοφραγμάτων της αστυνομίας και κομμάτια κόντρα πλακέ, θυμίζοντας περισσότερο μάντρα με παλιοσίδερα παρά οχύρωση.
Φίλοι και σύμμαχοι έσπευσαν στο πλευρό του Ζελένσκι, κάποιες φορές κατά παραβίαση των πρωτοκόλλων ασφαλείας. Αρκετοί πήγαν τις οικογένειές τους στο συγκρότημα. Αν σκοτωνόταν ο πρόεδρος, η σειρά διαδοχής στην Ουκρανία προβλέπει ότι ο πρόεδρος της Βουλής αναλαμβάνει. Όμως, ο Ράσλαν Στέφαντσουκ, που είναι σε αυτή τη θέση, πήγε κατευθείαν στο συγκρότημα το πρωί της εισβολής, αντί να βρει καταφύγιο κάπου μακριά.
Ο Στέφαντσουκ ήταν από τους πρώτους που είδαν τον πρόεδρο στο γραφείο του εκείνη την ημέρα. «Δεν υπήρχε φόβος στο πρόσωπό του. Υπήρχε απορία. Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό;», λέει. Για μήνες, ο Ζελένσκι υποβάθμιζε τις προειδοποιήσεις της Ουάσινγκτον ότι η Ρωσία ήταν έτοιμη να εισβάλει. Πλέον, είχε αντιληφθεί το γεγονός ότι είχε ξεσπάσει πόλεμος, αλλά δεν μπορούσε ακόμη να συλλάβει τι σήμαινε αυτό συνολικά. «Ίσως αυτές οι λέξεις να ακούγονται ασαφείς ή πομπώδεις. Αλλά αισθανθήκαμε να καταρρέει η παγκόσμια τάξη», συμπληρώνει ο Στέφαντσουκ.
Γρήγορα, ο Στέφαντσουκ πήγε στο κοινοβούλιο και προέδρευσε ψηφοφορίας για την επιβολή στρατιωτικού νόμου στη χώρα. Ο Ζελένσκι υπέγραψε το διάταγμα το ίδιο απόγευμα.
Όπλα σε όλους, απόπειρες των Ρώσων για έφοδο
Καθώς έπεφτε η πρώτη νύχτα του πολέμου, πυροβολισμοί ξέσπασαν γύρω από την κυβερνητική περιοχή. Φρουροί μέσα στο συγκρότημα έκλεισαν τα φώτα και πήγαν αλεξίσφαιρα γιλέκα και αυτόματα τουφέκια στον Ζελένσκι και περίπου δέκα συνεργάτες του. Ελάχιστοι από αυτούς ήξεραν πώς να χειριστούν τα όπλα. Ένας από αυτούς ήταν ο Ολεξέι Αρέστοβιτς, βετεράνος της υπηρεσίας πληροφοριών του στρατού. «Ήταν ένα απόλυτο τρελοκομείο. Αυτόματα για όλους», δηλώνει. Οι Ρώσοι στρατιώτες, λέει, έκαναν δύο απόπειρες εφόδου στο συγκρότημα. Αργότερα, ο Ζελένσκι είπε στον δημοσιογράφο ότι η σύζυγος και τα παιδιά του ήταν ακόμη εκεί, όταν συνέβη αυτό.
Ακολούθησαν προσφορές να απομακρύνουν τον πρόεδρο και την ομάδα του αμερικανικές και βρετανικές δυνάμεις. Η ιδέα ήταν να τους βοηθήσουν να στήσουν μια κυβέρνηση στο εξωτερικό, πιθανότατα στην ανατολική Πολωνία. Κανένας από τους συμβούλους του Ζελένσκι δεν θυμάται να σκέφτηκε σοβαρά κάποια από αυτές τις προσφορές. Μιλώντας σε ασφαλή γραμμή με τους Αμερικανούς, απάντησε με μία ατάκα που έκανε τον γύρο του κόσμου. «Χρειάζομαι πυρομαχικά, όχι να με πάνε κάπου».
«Σκεφτήκαμε ότι αυτό ήταν γενναίο, αλλά πολύ ριψοκίνδυνο», λέει Αμερικανός αξιωματούχος. Οι σωματοφύλακες του Ζελένσκι είχαν την ίδια άποψη. Και αυτοί τον κάλεσαν να φύγει από το συγκρότημα αμέσως. Τα κτίριά του ειναι σε μια πυκνοκατοικημένη γειτονιά, περικυκλωμένη από σπίτια που θα μπορούσαν να γίνουν κρησφύγετο για ελεύθερος σκοπευτές του εχθρού. Κάποια σπίτια είναι αρκετά κοντά για να ρίξει κάποιος χειροβομβίδα μέσα από το παράθυρο, από την άλλη πλευρά του δρόμου. «Αυτό το μέρος ήταν ορθάνοιχτο. Δεν είχαμε καν τσιμεντόλιθους για να κλείσουμε τον δρόμο», λέει ο Αρέστοβιτς.
Κάπου εντός της πρωτεύουσας ένα ασφαλές καταφύγιο περίμενε τον πρόεδρο, εξοπλισμένο προκειμένου να αντέξει σε μακρά πολιορκία. Ο Ζελένσκι αρνήθηκε να πάει εκεί. Αντί για αυτό, τη δεύτερη νύχτα της εισβολής- ενώ οι ουκρανικές δυνάμεις μάχονταν με τους Ρώσους σε κοντινούς δρόμους- ο πρόεδρος αποφάσισε να βγει στην αυλή και να βιντεοσκοπήσει ένα μήνυμα με το κινητό του.
«Είμαστε όλοι εδώ», ανέφερε, δείχνοντας τους αξιωματούχους στο πλευρό του. Όλοι τους φορούσαν στρατιωτικά T-shirt και τζάκετ, που έγιναν η στολή τους κατά τη διάρκεια του πολέμου. «Υπερασπιζόμαστε την ανεξαρτησία μας, τη χώρα μας», συμπλήρωσε.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο Ζελένσκι είχε καταλάβει τον ρόλο του σε αυτό τον πόλεμο. Τα μάτια του λαού του και πολλών σε όλο τον κόσμο ήταν πάνω του. «Καταλαβαίνεις ότι παρακολουθούν. Είσαι ένα σύμβολο, πρέπει να δράσεις με τον τρόπο που θα δρούσε ο αρχηγός του κράτους», λέει.
Όταν ανάρτησε αυτό το βίντεο των 40 δευτερολέπτων στο Instagram, στις 25 Φεβρουαρίου, το αίσθημα ενότητας που πρόβαλε ήταν λίγο παραπλανητικό. Ο Ζελένσκι είχε προειδοποιηθεί για τους αξιωματούχους, ακόμη και στρατιωτικούς που είχαν διαφύγει. Δεν απάντησε με απειλές ή τελεσίγραφα. Αν χρειάζονταν λίγο χρόνο για να απομακρύνουν τις οικογένειές τους, το επέτρεψε. Μετά, τους ζήτησε να γυρίσουν στα πόστα τους. Οι περισσότεροι το έκαναν.
Άλλοι άνθρωποι προσφέρθηκαν να ζήσουν στα καταφύγια του προεδρικού συγκροτήματος. Ο Σερχέι Λεστσένκο, επιφανής δημοσιογράφος και βουλευτής, έφτασε λίγες ημέρες μετά την εισβολή για να βοηθήσει την ομάδα να αντιμετωπίσει τη ρωσική παραπληροφόρηση. Έπρεπε να υπογράψει συμφωνία τήρησης απορρήτου, η οποία του απαγορεύει να αποκαλύψει οποιαδήποτε λεπτομέρεια για το σχέδιο του καταφυγίου, την τοποθεσία ή τις υποδομές του. Όλοι όσοι διαμένουν εκεί δεσμεύονται από την ίδια μυστικότητα. Δεν τους επιτρέπεται καν να συζητούν για το φαγητό που τρώνε στο καταφύγιο.
Λόγω της απομόνωσης, η ομάδα του Ζελένσκι συχνά αναγκάστηκε να παρακολουθεί τον πόλεμο από τις οθόνες. Εικόνες από μάχες και επιθέσεις εμφανίζονταν στα social media προτού ο στρατός να μπορέσει να ενημερώσει τον Ζελένσκι για αυτά τα γεγονότα. Ήταν σύνηθες ο πρόεδρος και το επιτελείο του να μαζεύονται γύρω από ένα τηλέφωνο ή ένα laptop στο καταφύγιο, βρίζοντας για τις εικόνες καταστροφής ή πανηγυρίζοντας για μια επίθεση από drone σε ρωσικό τανκ.
Η κρυφή έξοδος και η βόλτα του μπορς
Γρήγορα, ο Ζελένσκι επέμεινε να πηγαίνει ο ίδιος στον τόπο της δράσης. Στια αρχές Μαρτίου, όταν οι Ρώσοι βομβάρδιζαν ακόμη το Κίεβο και προσπαθούσαν να περικυκλώσουν την πρωτεύουσα, βγήκε κρυφά από το συγκρότημα, συνοδεία δύο φίλων του και μιας μικρής ομάδας σωματοφυλάκων. Δεν υπήρχαν κάμερες μαζί τους. Κάποιοι από τους στενότερους συνεργάτες του προέδρου έμαθαν για αυτό σχεδόν δύο μήνες αργότερα, όταν αναφέρθηκε στη συνέντευξη.
Η ομάδα πήγε σε γέφυρα που είχε καταρρεύσει, που σηματοδοτούσε την πρώτη γραμμή στην άκρη της πόλης. Ήταν η πρώτη φορά που ο Ζελένσκι έβλεπε από τόσο κοντά τις συνέχειες της μάχης. Έμεινε έκπληκτος από το μέγεθος κρατήρα που είχε προκαλέσει έκρηξη στον δρόμο. Όταν σταματούσαν να μιλήσουν με στρατιώτες σε κάποιο σημείο ελέγχου, οι σωματοφύλακες του Ζελένσκι «τρελαίνονταν», λέει ο ίδιος. Ο πρόεδρος δεν είχε κανέναν πιεστικό λόγο να βρίσκεται τόσο κοντά στις ρωσικές θέσεις. Λέει ότι ήθελε να ρίξει μια ματιά και να μιλήσει με ανθρώπους στην πρώτη γραμμή.
Λίγες ημέρες αργότερα, ο Ζελένσκι έκανε τη «βόλτα του μπορς», όπως τη λένε οι συνεργάτες του. Σε ένα σημείο ελέγχου κοντά στην άκρη της πόλης, συνάντησε έναν άνδρα που πήγαινε φρέσκια σούπα μπορς στους στρατιώτες κάθε ημέρα. Έκατσαν εκεί, εντός εμβέλειας των ελεύθερων σκοπευτών και του πυροβολικού του εχθρού και έφαγαν ένα μπολ με σούπα μπορς με ψωμί, μιλώντας για τη Σοβιετική Ένωση και το πώς εξελίχθηκαν οι Ρώσοι μετά την κατάρρευση.
«Μου είπε πόσο μισούσε τους Ρώσους», θυμάται ο Ζελένσκι. Μετά ο μάγειρας πήγε στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου του και έβγαλε κάποια μετάλλια που είχε πάρει όσο υπηρετούσε στον σοβιετικό στρατό.
Τέτοιες έξοδοι ήταν σπάνιες. Αν και ενημερώνονταν τακτικά τους στρατηγούς του και τους έδινε γενικές οδηγίες, ο Ζελένσκι δεν υποδύονταν τον γνώστη της τακτικής. Ο υπουργός Άμυνάς του ήταν σπάνια στο πλευρό του. Ούτε υπήρχαν κορυφαίοι στριατωτικοί. «Αφήνει εκείνους να δίνουν τις μάχες», λέει ο Αρέστοβιτς, σύμβουλος του προέδρου για στρατιωτικά ζητήματα.
Οι ημέρες του περιεκλάμβαναν διαδοχικές δηλώσεις, συναντήσεις και συνεντεύξεις, συνήθως μέσω της οθόνης ενός laptop ή ενός τηλεφώνου. Πριν από το νυχτερινό διάγγελμά του στον λαό, μαζί με το επιτελείο του έθετε τα ζητήματα. «Πολύ συχνά ο κόσμος ρωτά ποιος είναι ο λογογράφος του Ζελένσκι. Ο βασικός είναι ο ίδιος. Δουλεύει κάθε ατάκα», λέει η Ντάσα Ζαρίβνα, σύμβουλος επικοινωνίας του προέδρου.
Η Μπούσα και το Κραματόρσκ
Στις αρχές Απριλίου η ομάδα άρχισε να βγαινει πιο συχνά από το καταφύγιο. Οι ουκρανικές δυνάμεις είχαν απωθήσει τον εχθρό από τα προάστια του Κιέβου και οι Ρώσοι μετακινούσαν τις δυνάμεις τους για τη μάχη στα ανατολικά. Την 40η ημέρα του πολέμου ο Ζελένσκι βγήκε ξανά από το συγκρότημα, αυτή τη φορά με κάμερες στο κατόπι του. Πήγε με κονβόι τεθωρακισμένων οχημάτων στη Μπούσα, εκεί όπου αποκαλύφθηκαν θηριωδίες σε βάρος αμάχων.
Καθώς ο Ζελένσκι και η ομάδα του έβλεπαν τις θηριωδίες από κοντά, η φρίκη γρήγορα μετατράπηκε σε οργή. «Θέλαμε να ματαιώσουμε όλες τις ειρηνευτικές συνομιλίες», λέει ο Νταβίντ Αρακάμια, τον οποίο ο Ζελένσκι είχε επιλέξει ως επικεφαλής για τις διαπραγματεύσεις με τους Ρώσους. «Μετά βίας μπορούσα να τους κοιτάξω στο πρόσωπο», συμπληρώνει.
Στις 8 Απριλίου, ενώ γίνονταν έρευνες για μαζικούς τάφους στην Μπούσα, οι ρωσικοί πύραυλοι έπληξαν σιδηροδρομικό σταθμό στο Κραματόρσκ της ανατολικής Ουκρανίας. Χιλιάδες γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι ήταν εκεί με τις αποσκευές και τα κατοικίδιά τους, ελπίζοντας να επιβιβαστούν σε ένα τρένο. Οι πύραυλοι σκότωσαν τουλάχιστον 50 και τραυμάτισαν πάνω από 100. Αρκετά παιδιά ακρωτηριάστηκαν.
Ο Ζελένσκι έμαθε για την επίθεση από φωτογραφίες που του έστειλαν εκείνο το πρωί. Χαράχτηκε στο μυαλό του εκείνη με μια γυναίκας που είχε αποκεφαλιστεί από την έκρηξη. Δεν μπορούσε να βγάλει την εικόνα από το μυαλό του εκείνο το απόγευμα, όταν έκανε μία από τις πιο σημαντικές συναντήσεις της καριέρας του.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είχε ταξιδέψει στο Κίεβο με τρένο, για να προσφέρει στην Ουκρανία fast track διαδικασία ένταξης στην ΕΕ. Η χώρα περίμενε αυτή την ευκαιρία για δεκαετίες, αλλά όταν ήρθε η ώρα, ο πρόεδρος δεν μπορούσε να σταματήσει να σκέφτεται την αποκεφαλισμένη γυναίκα στο έδαφος.
Στις κοινές δηλώσεις με την πρόεδρο της Κομισιόν, το ρητορικό χάρισμά του τον είχε εγκαταλείψει. Δεν μπορούσε καν να συγκεντρώσει το μυαλό του για να αναφέρει την πυραυλική επίθεση στις δηλώσεις του. «Ήταν από εκείνες της φορές που τα χέρια σου και τα πόδια σου κάνουν κάτι, αλλά το μυαλό σου δεν υπακούει. Επειδή το μυαλό σου είναι στον σταθμό και εσύ πρέπει να είσαι εδώ», εξηγεί.
Χωρίς smartphone, χωρίς φώτα στο ασανσέρ
Αυτή ήταν η πρώτη από μια σειρά επισκέψεων Ευρωπαίων ηγετών που ξεκίνησαν να φτάνουν στο Κίεβο. Τα smartphone δεν επιτρέπονταν εντός του συγκροτήματος σε αυτές τις επισκέψεις. Μια μεγάλη συρροή τηλεφωνικού σήματος, από το ίδιο σημείο, θα μπορούσε να επιτρέψει σε ένα εχθρικό drone παρακολούθησης να εντοπίσει το σημείο της συνάντησης. «Και μετά, μπουμ!», λέει ένας φρουρός.
Ο Ζελένσκι και η ομάδα του ακόμη περνούσαν τις περισσότερες νύχτες στα καταφύγια κάτω από το συγκρότημα, όπου έκαναν και κάποιες συναντήσεις. Όμως, η υποχώρηση των Ρώσων τους επέτρεψε να εργάζονται στους συνήθεις χώρους τους, που δεν άλλαξαν πολύ στον πόλεμο. Μια προφανής διαφορά ήταν το σκοτάδι.πολλά παράθυρα ήταν καλυμμένα με σακιά άμμου. Τα φώτα έκλειναν για να δυσκολεύουν περισσότερο τους εχθρικούς ελεύθερους σκοπευτές. Άλλα προληπτικά μέτρα δεν είχαν κάποιο προφανές νόημα. Οι φρουροί ξήλωσαν τα φώτα από ασανσέρ που οδηγεί στα γραφεία. Κανένας δεν θυμάται γιατί.
Τις ημέρες που έφτανα μόνος στο συγκρότημα, η διάθεση ήταν πιο χαλαρή, περιγράφει ο Σούστερ. Εργαζόμενοι ξεσκόνιζαν ντουλάπια και έβαζαν σακούλες σε καλάθια σκουπιδιών. «Την πρώτη φορά μου έκανε έκπληξη που είδα αποσυνδεδεμένο τον ανιχνευτή μετάλλων στην είσοδο, ενώ ένας επιστάτης σφουγγάριζε δίπλα. Αργότερα έγινε σύνηθες ένας κουρασμένος φρουρός να ριχνει μια ματιά στην τσάντα μου και να με αφήνει να περνάω», συμπληρώνει.
Κάποια πρόχειρα προληπτικά μέτρα- οδοφράγματα στις πύλες, αλεξίσφαιρα γιλέκα, φαίνονταν απαραίτητα στο πρώτο στάδιο του πολέου. Αργότερα, όταν δεν υπήρχε πλέον ο κίνδυνος Ρώσοι κομάντο να κάνουν έφοβο, η ομάδα του Ζελένσκι κατάλαβε ότι τέτοιες άμυνες είναι τελικά μάταιες. Αντιμετώπιζαν έναν εισβολέα που έχει πυρηνικό οπλοστάσιο. Αποφάσισαν να μην φύγουν. Ποιος ο λόγος να κρύβονται;
Πλέον, ο Ζελένσκι δουλεύει πολύ συχνά στην αίθουσα επιχειρήσεων του συγκροτήματος, που δεν είναι ούτε υπόγεια, ούτε οχυρωμένη. Είναι μία αίθουσα συνεδριάσεων χωρίς παράθυρα και με ένα διακοσμητικό. Μια τρίαινα, το κρατικό σύμβολο της Ουκρανίας, πίσω από τη θέση του Ζελένσκι.
Μεγάλες οθόνες υπάρχουν στους άλλους τοίχους και μια κάμερα είναι απέναντι από τον πρόεδρο, στο κέντρο του τραπεζιού. Περίπου στις 9 το πρωί της 19ης Απριλίου τα πρόσωπα των στρατηγών του και των επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών εμφανίστηκαν στις οθόνες απέναντί του. Τις προηγούμενες ώρες ο πρόεδρος είχε ανακοινώσει με βιντεοσκοπημένο μήνυμά του την έναρξη της μάχης στην ανατολική Ουκρανία. Τώρα, ήθελε να μάθει πού ήταν πιο σφοδρές οι μάχες, πού τα στρατεύματά του είχαν υποχωρήσει, ποιος είχε εγκαταλείψει, τι βοήθεια χρειάζονταν και πού είχαν καταφέρει να σημειώσουν πρόοδο. «Σε συγκεκριμένα σημεία στην ανατολή είναι απλά παρανοϊκό. Πραγματικά φριχτό σε όρους συχνότητας επιθέσεων, πόσο βαριά είναι τα πλήγματα του πυροβολικού και οι απώλειες», λέει την ίδια ημέρα, συνοψίζοντας την ενημέρωση από τους στρατηγούς.
Για πάνω από ένα μήνα αντάλλασσε μηνύματα με δύο διοικητές, τους τελευταίους υπερασπιστές της Μαριούπολης. Μία μικρή δύναμη κρατά ακόμη μέσα σε τεράστιο εργοστάσιο χαλυβουργίας. Ο ένας από τους επικεφαλής τους, ο στρατηγός Σερχέι Βολίνσκι της 36ης ταξιαρχίας πεζοναυτών ήταν σε επικοινωνία με τον Ζελένσκι για εβδομάδες. Τις περισσότερες ημέρες τηλεφωνούν ή στέλνουν μήνυμα ο ένας στον άλλον, κάποιες φορές μέσα στη νύχτα. «Ξέρουμε καλά ο ένας τον άλλον πλέον», λέει ο Ζελένσκι. Στις αρχές, ο στρατιωτικός του έστειλε μια selfie που είχαν βγάλει πολύ καιρό πριν από την εισβολή. «Αγκαλιαζόμασταν, σαν φίλοι», λέει ο πρόεδρος.
Ο ηθοποιός που υποδύεται τον πρόεδρο
Σχεδόν σε κάθε συζήτηση με ξένους ηγέτες, ο Ζελένσκι ζητά περισσότερα όπλα. Κάποιες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Ολλανδία έχουν συμφωνήσει να τα παράσχουν. Άλλες αμφιταλαντεύονταν, όπως οι Γερμανοί. «Με τους Γερμανούς η κατάσταση είναι πραγματικά δύσκολη. Συμπεριφέρονται σαν να μην θέλουν να χάσουν τη σχέση τους με τη Ρωσία. Είναι ο γερμανικός πραγματισμός τους. Αλλά μας κοστίζει πολύ», λέει.
Η Ουκρανία έκανε σαφή την απογοήτευσή της. Στα μέσα Απριλίου ο Γερμανός πρόεδρος Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγιερ ήταν καθ’ οδόν προς το Κίεβο, όταν η ομάδα του Ζελένσκι του ζήτησε να μην πάει. Κάποιες φορές η ωμότητα του προέδρου μπορεί να φανεί σαν προσβολή, όπως όταν είπε στο Συμβούλιο Ασφαλείας ότι θα πρέπει να σκεφτεί το ενδεχόμενο να διαλυθεί.
Αλλά έχει μάθει ότι τα φιλικά αιτήματα δεν θα εξασφαλίσουν στην Ουκρανία τα όπλα που χρειάζεται. Έτσι αντιλαμβάνεται τη βασική ευθύνη του. Όχι σαν στρατιωτικός σχεδιαστής στρατηγικής εξουσιοδοτημένος να μετακινεί τάγματα πάνω από ένα χάρτη, αλλά ως ένας επικοινωνιολόγος, ένα σύμβολο του κράτους, που η ικανότητά του να τραβά την προσοχή του κόσμου θα βοηθήσει να καθοριστεί αν το έθνος του θα ζήσει ή θα πεθάνει.
Οι συνεργάτες του έχουν πλήρη επίγνωση αυτής της αποστολής και κάποιοι το σχολιάζουν. «Κάποιες φορές μπαίνει στον ρόλο και αρχίζει να μιλά σαν ηθοποιός που υποδύεται τον πρόεδρο. Δεν πιστεύω ότι αυτό μας βοηθά», λέει ο Αρέστοβιτς, που και ο ίδιος ήταν ηθοποιός του θεάτρου για χρόνια. Μόνο όταν ο Ζελένσκι είναι εξαντλημένος, αυτή η μάσκα βγαίνει, συμπληρώνει. «Όταν είναι κουρασμένος, δεν μπορεί να παίξει. Μπορεί μόνο να πει τη γνώμη του. Όταν είναι ο εαυτός του, κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση ως άνθρωπος και ακεραιότητα και ανθρωπιά», προσθέτει.
Ο Σούστερ σημειώνει ότι ίσως ήταν τυχερός γιατί συνάντησε τον Ουκρανό πρόεδρο προς το τέλος μιας πολύ κουραστικής ημέρας. Σχεδόν δύο μήνες μετά την εισβολή, είχε αλλάξει. Υπήρχαν νέες ρυτίδες στο πρόσωπό του, πλέον δεν αναζητούσε στο δωμάτιο συμβούλους όταν σκεφτόταν την απάντηση μιας ερώτησης. «Έχω μεγαλώσει. Έχω ωριμάσει από αυτή τη σοφία που ποτέ δεν ήθελα. Είναι η σοφία που συνδέεται με τον αριθμό των ανθρώπων που έχουν πεθάνει και από τα βασανιστήρια που διέπραξαν οι Ρώσοι στρατιώτες. Για να είμαι ειλικρινής, ποτέ δεν είχα στόχο να αποκτήσω μια τέτοια γνώση», λέει.
Ο δημοσιογράφος αναρωτήθηκε αν ο Ζελένσκι μετάνιωσε την επιλογή που έκανε πριν από τρία χρόνια, την εποχή που πρωτοσυναντήθηκαν. Το κωμικό σόου του ήταν επιτυχία, φίλοι περίμεναν στα παρασκήνια, θαυμαστές ήταν συγκεντρωμένοι απέξω για να βγάλουν μια φωτογραφία μαζί του. Ήταν τρεις μήνες αφού είχε ξεκινήσει την εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές.
Όμως δεν μετανιώνει την επιλογή που έκανε. «Ούτε για ένα δευτερόλεπτο», λέει. Δεν ξέρει πώς θα τελειώσει ο πόλεμος, ούτε πώς η ιστορία θα καταγράψει τη θέση του σε αυτόν. Αυτή τη στιγμή, ξέρει μόνο ότι η Ουκρανία χρειάζεται έναν πρόεδρο εν καιρώ πολέμου. Και αυτός είναι ο ρόλος που σκοπεύει να παίξει.
