Πολύς κόσμος ακούει «Τζένη Βάνου» και σκέφτεται αμέσως την απίστευτη τραγουδίστρια με την τεράστια φωνή και τα πολλά καταπληκτικά τραγούδια. Και όμως η Τζένη Βάνου (1939-2014) ταλαιπωρήθηκε πολύ στην καλλιτεχνική πορεία της. 

 

Πέρασε από πολύ δύσκολες φάσεις – και δεν αναφερόμαστε μόνο στα τελευταία 20+ χρόνια της ζωής της, όταν η φωνή της είχε ουσιαστικά εκπέσει, παλεύοντας ωστόσο, η ίδια, με αξιοπρέπεια για την επιβίωση. 

 

Ζόρια πέρασε η Τζένη Βάνου και στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’60, όπως και στις αρχές του ’70, την εποχή όπου η φωνή της βρισκόταν στην πιο υψηλή ακμή της και θα έπρεπε, λογικά, να σαρώνει. 

 

Η Τζένη Βάνου ηχογραφούσε έως τα μέσα του ’60 σε τρεις εταιρείες, την Columbia, την Philips και την Lyra. Οι επιτυχίες της ήταν κυρίως με την Columbia, ενώ η παραγωγή της τυπωνόταν βασικά σε δίσκους 45 στροφών, κάνοντας μέσα σε μια δεκαετία ένα μόλις LP – το «Έξη Τραγούδια του Μίμη Πλέσσα και Έξη Λαϊκά Τραγούδια» [Lyra, 1965]. 

 

Ήδη από το 1965, δηλαδή, φαινόταν πως υπήρχε έλλειψη ρεπερτορίου και μια προσπάθεια να διαφανεί προς ποια κατεύθυνση θα κινιόταν, ενδεχομένως, εκείνη η μεγάλη φωνή. 

 

Το ότι οδηγείται η Τζένη Βάνου να τραγουδήσει έξι λαϊκά τραγούδια (των Τσιτσάνη, Περιστέρη, Μητσάκη, Καζαντζίδη, Χατζιδάκι, Καλδάρα) δεν μπορείς να το πεις και την ευτυχέστερη στιγμή στην πορεία της εκείνων των χρόνων. Η φωνή της είχε άλλες ποιότητες, άλλα χαρακτηριστικά. Τραγούδησε «πολύ κάτω», για τα μέτρα της, για να υποστηρίξει τα συγκεκριμένα κομμάτια. Ήταν σίγουρο πως δεν βρισκόταν στο λαϊκό τραγούδι το μέλλον της – σε μιαν εποχή όπου το ελαφρό τραγούδι βρισκόταν ήδη στο τελείωμά του και φωνές σαν της Τζένης Βάνου έμοιαζε να έρχονταν από... άλλη εποχή. 

 

Θα μπορούσε άνετα να υποστηρίξει ποπ ρεπερτόριο εκείνη την περίοδο η Τζένη Βάνου, όπως ποπ ρεπερτόριο υποστήριξαν άλλες συναδέλφισσές της με εξ ίσου σπουδαίες φωνές (κοντινές ή κάπως κοντινές με την δική της). Να θυμηθούμε την Ζωή Κουρούκλη, την Γιοβάννα, ακόμη και τις νεότερες (τότε) Αλέκα Κανελλίδου και Νέλλη Μάνου. Ουσιαστικά δεν πέρασε ποτέ στην ποπ η Τζένη Βάνου εκείνη την εποχή και μοιραία το 1966 βρέθηκε όχι μόνο χωρίς ρεπερτόριο, αλλά και έξω από τις εταιρείες! Αυτή η τεράστια φωνή φαινόταν σχεδόν χαμένη.

 

Το επόμενο συμβόλαιο της Τζένης Βάνου ήταν για μια μικρή ανεξάρτητη εταιρεία, την Βεντέττα, που είχαν ιδρύσει η Πόλυ Πάνου με τον Πάνο Γαβαλά, το ’66, δύο σημαντικοί εκπρόσωποι του λαϊκού τραγουδιού μας, που προσδοκούσαν να διεκδικήσουν μεγαλύτερες καλλιτεχνικές και επιχειρηματικές ελευθερίες, έξω από τις αναγνωρισμένες εταιρείες (πολυεθνικές ή μη). 

Τι δουλειά είχε η Τζένη Βάνου σε μια ετικέτα κατά τεκμήριο «λαϊκή» ένας θεός ήξερε. Μην έχοντας κάπου αλλού να στεγαστεί, προφανώς, στεγάστηκε στην Βεντέττα. Και ηχογράφησε αρκετά στην Βεντέττα, τζαζ ακόμη και ποπ ρεπερτόριο, κάνοντας και μία τεράστια επιτυχία, όταν κόπηκε το δισκάκι της με το «Σ’ αγαπώ» (1969) του Νίκου Μαμαγκάκη από το σάουντρακ της ταινίας του Νίκου Φώσκολου «Η Λεωφόρος του Μίσους» (1968). Τους στίχους («Ο ήλιος βγαίνει μεσ’ στα μάτια σου / λάμπουν στα μάτια σου τ’ αστέρια» κ.λπ.) είχε γράψει ο ίδιος ο Φώσκολος κι ας μην αναγράφηκε αυτό ποτέ στους δίσκους.

 

Μία επιτυχία, σε μια πενταετία, για μια τραγουδίστρια του ύψους και του φωνητικού κύρους της Τζένης Βάνου ήταν... ψύλλοι στ’ άχυρα. 

 

Το 1969 η Τζένη Βάνου εγκαταλείπει την Ελλάδα (κλείνει ή έχει κλείσει εν τω μεταξύ και η Βεντέττα) και μεταναστεύει στην Αμερική, προκειμένου να μπορέσει καλλιτεχνικώς και επαγγελματικώς να επιβιώσει. Ουσιαστικά, δηλαδή, δεν πρόλαβε να υποστηρίξει ούτε το «Σ’ αγαπώ» στα κέντρα κ.λπ., με το τραγούδι να γίνεται επιτυχία σχεδόν ερήμην της. 

 

Στην Αμερική η Τζένη Βάνου θα τραγουδήσει σε μαγαζιά (για Έλληνες και Ελληνοαμερικάνους), και θα προσπαθήσει να κάνει και κάποια δισκογραφία, απευθυνόμενη μάλιστα στο διεθνές κοινό με το ποπ 45άρι “S’agapo (I love you, only you) / Is it too late” στην εταιρεία κάποιου Eλληνοαμερικανού ονόματι Raftis Records, τυπώνοντας άλμπουμ και για την Fiesta / Grecophon. Όλα αυτά θα αποδεικνύονταν όμως ασήμαντα, κι έτσι μετά από δύο χρόνια, το 1971, η Τζένη Βάνου θα επέστρεφε στην Ελλάδα, χωρίς να ανήκει σε κάποια εταιρεία, χωρίς ρεπερτόριο και σχεδόν ξεχασμένη.

 

Ο άνθρωπος που ανέστησε εκείνη την στιγμή την Τζένη Βάνου ήταν ο Τόλης Βοσκόπουλος. Αν ο Βοσκόπουλος δεν της έγραφε δύο τραγούδια, το ένα εκ των οποίων θα γινόταν αμέσως επιτυχία, κανείς δεν ξέρει τι πορεία (καθοδική) θα είχε πάρει αυτή η τεράστια φωνή. 

 

Εκείνο το οριακό 45άρι ήταν το «Αγόρι μου / Σε παρακαλώ σήκω και φύγε», με τις μουσικές του Τόλη Βοσκόπουλου και τους στίχους του Μίμη Θειόπουλου (το πρώτο) και του Ηλία Λυμπερόπουλου (το δεύτερο). Ένα 45άρι, που θα κυκλοφορούσε από την MINOS το 1971, και που θα έθετε την πορεία της Τζένης Βάνου, μόνο του αυτό, σε μιαν άλλη τροχιά. Την ελαφρολαϊκή. 

 

Έτσι ακριβώς («Αγόρι μου...») θα ονομαζόταν και το πρώτο LP, στην νέα διαδρομή της, που θα τυπωνόταν το 1973 από την MINOS, εγκαινιάζοντας τα χρυσά χρόνια της, με συνεχή άλμπουμ και μεγάλες επιτυχίες (πάντα για την MINOS) έως και το 1987.

 

Πριν όμως από το LP «Αγόρι μου...» σκάει από το πουθενά ένα άλλο άλμπουμ τής Τζένης Βάνου, το «Σ’ Αγαπώ» (1972), σε ετικέτα Panivar! 

 

Το LP της Τζένης Βάνου «Σ’ Αγαπώ» από το 1972

Μικρή ή έστω μικρομεσαία εταιρεία η Panivar, έχει πάρει τα δικαιώματα από την Βεντέττα και εκμεταλλευόμενη το ξανά-ανερχόμενο όνομα τής Τζένης Βάνου, ρίχνει στην αγορά αυτό το LP, στο οποίο ακούγονταν τραγούδια από δισκάκια, που είχε τυπώσει η μεγάλη ερμηνεύτρια (στην Βεντέττα), στο διάστημα 1967-1969. 

 

Σήμερα αυτό το LP, στην πρώτη έκδοσή του, με την Τζένη Βάνου να ποζάρει, με την χίπικη λουλουδάτη μπλούζα της, και τα χοντροκομμένα γυαλιά της, ως άλλη Karin Krog (μία από τις μεγαλύτερες, αν όχι η μεγαλύτερη ευρωπαία τζαζ τραγουδίστρια), είναι σπάνιο και ακριβό. Και τούτο, επειδή περιέχει μερικά από τα ωραιότερα τζαζ και ποπ τραγούδια, που είπε στην πορεία της η Βάνου και που δεν έγιναν καθόλου γνωστά – ούτε όταν κυκλοφόρησαν σε 45άρια από την Βεντέττα, ούτε όταν τυπώθηκαν στο LP της Panivar. 

 

Ο καιρός κυλάει γρήγορα, οι μόδες υψώνουν κάθε φορά τεράστια τείχη προς τα πίσω, και το 1972 κανείς δεν θα άκουγε κάτι έστω και τέσσερα χρόνια παλιό, που, αν και πολύ καλό, ήταν ξεπερασμένο ηχητικά και σίγουρα ξαναζεσταμένο. Έτσι, τα τραγούδια εκείνα θα περνούσαν για μια δεύτερη φορά απαρατήρητα – για να τα μάθει ο κόσμος, κάποιοι περισσότεροι τέλος πάντων, βασικά από το YouTube την τελευταία δεκαετία. 

 

Το άλμπουμ «Σ’ Αγαπώ» άνοιγε με το... «Σ’ αγαπώ» από την ταινία «Η Λεωφόρος του Μίσους», αλλά στα credits διάβαζες «Γερ. Λαυράνου – Ν. Μαμαγκάκη»! Είχε κάποια σχέση με το τραγούδι αυτό ο Γεράσιμος Λαβράνος; Κάποια στιγμή είχαμε ρωτήσει τον αείμνηστο μαέστρο και μας είχε απαντήσει με μιαν ερώτηση. «Ξέρετε εσείς», μας είχε πει, «άλλο τραγούδι του Μαμαγκάκη, που να ηχεί σαν κι αυτό;». Του είχαμε απαντήσει, χωρίς να το σκεφτούμε και πολύ... «όχι»... και τότε άρχισε να μας λέει μία ιστορία, στην οποίαν δεν θα αναφερθούμε. 

 

Τα περισσότερα από τα υπόλοιπα τραγούδια της πρώτης πλευράς του δίσκου (συνθέσεις των Κώστα Κλάββα, Κώστα Γιαννίδη και Γιώργου Θεοδοσιάδη) έχουν μπουζούκι στις ενορχηστρώσεις τους, χωρίς να είναι αμιγώς λαϊκά φυσικά, αλλά ούτε και ελαφρολαϊκά στο στυλ των τραγουδιών της Μαρινέλλας π.χ., με την πλευρά να κλείνει με το «Πες μου» των Γιώργου Θεοδοσιάδη & Λάκη Μιχαηλίδη, που είχε ακουστεί από τις Γιοβάννα και Ζωή Κουρούκλη στο 7ο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης (11-13 Σεπτ. 1968). Καθαρό φεστιβαλικό τραγούδι δέχεται μια τρίτη, αλλά δισκογραφημένη αυτή την φορά, εκτέλεση από την Τζένη Βάνου. 

 

Και αν η πρώτη πλευρά δεν είναι από αυτές που θα σε αφήσουν με ανοιχτό το στόμα, παρότι όλα τα τραγούδια είναι από καλά και πάνω, η δεύτερη πλευρά «ξεφεύγει». 

 

Το πρώτο τραγούδι είναι το «Θα θελ’ απόψε» των Γιώργου Θεοδοσιάδη & Άντζελας Ζήλεια, που είχε βγει σε 45άρι στην Βεντέττα το, 1968 και που είναι... τζαζ και εξαιρετικό. 

 

Το δεύτερο είναι το «Γιάμι-γιάμι» των Γεράσιμου Λαβράνου & Δημήτρη Λυμπερόπουλου από το 1969, που είναι ποπ, έχοντας στίχους σαν κι αυτούς: «Γιάμι γιάμι στο Μανχάταν / γιάμι γιάμι μες στο Βίλατζ / τα παιδιά των λουλουδιών / στην οσμή των σκουπιδιών». Είναι προφανής η επιρροή από το pop / bubblegum “Yummy yummy yummy” των Αμερικανών Ohio Express – τραγούδι που είχε κυκλοφορήσει στην Ελλάδα, σε ετικέτα Buddah, το 1968. Μάλιστα είχαν κυκλοφορήσει κι άλλα “Yummy yummy yummy” τότε στην χώρα, διασκευές του πρωτότυπου, από τον Giorgio (Moroder) και τους Tonny Kenny and The Sands. Ο αείμνηστος δημοσιογράφος και περιστασιακά στιχουργός Δ. Λυμπερόπουλος είχε πιάσει το πνεύμα της εποχής, δίνοντας μαζί με τον συνθέτη Γ. Λαβράνο ένα ποπ τραγούδι, που ακούγεται πολύ ευχάριστα (ακόμη και σήμερα), χωρίς να έχει φυσικά καμία σχέση με το αμερικάνικο. 

 

Το τρίτο τραγούδι ήταν το «Αγοράκι μου» επίσης των Γεράσιμου Λαβράνου & Δημήτρη Λυμπερόπουλου, στους στίχους του οποίου ακούς κάποια στιγμή: «Να πιαστούμε απ’ το χεράκι / πώς μ’ αρέσεις, αγοράκι / με το χίππικο μαλλί». Το τραγούδι διαθέτει πνευστά, breaks από όργανο και είναι αρκούντως ποπ και χορευτικό. «Μια χαρά» δηλαδή. Μπορεί τα φωνητικά προσόντα της Τζένης Βάνου να μην αναδεικνύονται με αυτού του τύπου τα κομμάτια, όμως ήταν μια φιλότιμη προσπάθεια, για να περνούσε τότε, το 1968-69, η τραγουδίστρια και στα πιο ποπ / μοντέρνα ακροατήρια – παρότι ούτε αυτό έγινε κατορθωτό. 

 

Το «Τι με κυττάς» των Γεράσιμου Λαβράνου & Σωτ. Ζαχαριάδη είναι το πρώτο αληθινό αριστούργημα του δίσκου (αν εξαιρέσεις το εισαγωγικό «Σ’ αγαπώ»). Το δισκάκι με το τραγούδι είχε κυκλοφορήσει από την Βεντέττα το 1969, αλλά δεν το πήρε κανένας χαμπάρι. Και το 1972 δηλαδή, στο LP της Panivar, πέρασε απαρατήρητο. Καταπληκτικό jazz-blues, από την ορχήστρα του Γεράσιμου Λαβράνου, με φοβερά κρεσέντι – και από την ορχήστρα και από την φωνή της Τζένης Βάνου, που εδώ ανεβαίνει στον Θεό. 

 

Ακολουθεί ένα δεύτερο στη σειρά σπουδαίο τραγούδι, που έχει τίτλο «Ο άνθρωπός μου», σε μουσική του Γεράσιμου Λαβράνου και στίχους του Δημήτρη Λυμπερόπουλου. Το τραγούδι έχει ένα jazz-exotica άρωμα, και σαν ηχόχρωμα είναι μοναδικό. Το break με τα πνευστά στη μέση δίνει στο κομμάτι μιαν ακόμη πιο μεγάλη ώθηση, ενώ η Τζένη Βάνου ερμηνεύει μ’ έναν τρόπο κάπως θεατρικό και σίγουρα συναρπαστικό. 

 

Το LP «Σ’ Αγαπώ» [Panivar, 1972] της Τζένης Βάνου θα ολοκληρωνόταν με το «Κάπου με ξέρεις» των Κώστα Κλάβα & Γιώργου Οικονομίδη, μια ωραία «ελαφριά», ερωτική μπαλάντα, που διαθέτει και μπουζούκι – και ενδιαφέρουσα ενορχήστρωση συνολικά από έναν «δάσκαλο» των ενορχηστρώσεων. 


 

Το LP της Τζένης Βάνου «Αν μ’ Αγαπούσες» από το 1976

Φαίνεται, όμως, πως υπήρχε κι άλλο υλικό από το πέρασμα της Τζένης Βάνου από την Βεντέττα, στο διάστημα 1967-1969 – και όσα τραγούδια δεν είχαν χωρέσει στο προηγούμενο άλμπουμ θα εύρισκαν θέση σ’ ένα επόμενο, που θα έκοβε η Panivar το 1976. 

 

Αν λοιπόν το 1972 μια ευσύνοπτη έκδοση με τέτοιου τύπου τραγούδια έμοιαζε εκτός εποχής, σκεφθείτε τι θα σήμαινε μιαν ανάλογη για το 1976. Στην πιο βαθιά Μεταπολίτευση, με το πολιτικό και το αντάρτικο τραγούδι να ακούγονται απ’ άκρη σ’ άκρη στη χώρα, τα ποπ, τζαζ και ελαφρά κομμάτια της Τζένης Βάνου από τα σίξτις ήταν καταδικασμένα να μείνουν στην αφάνεια. Όπως και συνέβη. 

 

Από τα δεκατέσσερα τραγούδια του δίσκου τα επτά είχαν κυκλοφορήσει σε 45άρια της Βεντέττας, αλλά για τα υπόλοιπα επτά δεν κατορθώσαμε να εντοπίσουμε προηγούμενες δισκογραφικές εκδόσεις. Φαίνεται, δηλαδή, πως αυτά τα επτά τραγούδια ακούστηκαν για πρώτη φορά στο LP «Αν μ’ Αγαπούσες». 

 

Το άλμπουμ ανοίγει με το «Αν μ’ αγαπούσες» των Γεράσιμου Λαβράνου & Τάσου Μαστοράκη και κινείται σε ποπ / τζαζ κατεύθυνση. Πολύ ευχάριστο. 

 

Το επόμενο τραγούδι τιτλοφορείται «Ένας δρόμος όλο λύπη», αλλά είναι το «Βήματα» των Γιώργου Θεοδοσιάδη & Νίκου Μαστοράκη, που είχε κυκλοφορήσει σε δισκάκι το 1968. Το τραγούδι έχει μπουζούκι, αλλά είναι ελαφρό. Την Τζένη Βάνου συνοδεύει εδώ ο Φώτης Δήμας, αλλά υπάρχει κι άλλη εκτέλεση με συνοδεία από τον Γιάννη Βογιατζή. 

 

Ακολουθεί το slow-rock «Ξέχασες και το περίμενα», που είναι το «Ξέχασες» των Ανδρέα Οικονόμου & Κικής Σεγδίτσα, από ένα 45άρι του 1968. Έξοχο φεστιβαλικό τραγούδι, που είχε ακουστεί στην Ολυμπιάδα Τραγουδιού / 1ο Διεθνές Φεστιβάλ (26-28 Ιουλίου 1968), από την Τζένη Βάνου φυσικά, η οποία δίνει μία ανεπανάληπτη ερμηνεία. 

 

Το επόμενο τραγούδι είναι επίσης αριστουργηματικό. Τιτλοφορείται «Η βροχή ήρθε πάλι» και είναι σε μουσική και στίχους του Γεράσιμου Λαβράνου. Το τραγούδι, που είναι blues, φαίνεται πως δεν είχε τυπωθεί νωρίτερα και πως πρώτη φορά ακούστηκε σ’ αυτό το LP του 1976. Το «σ’ αγαπώ» παίζει κι εδώ στο ρεφρέν, με την Τζένη Βάνου να δίνει ερμηνεία αναφοράς. 

 

Ακολουθούν δύο τραγούδια του Γιώργου Θεοδοσιάδη, το «Ένα τέλος άρχισε» (στίχοι Λάκης Μιχαηλίδης) και το «Της ζωής το κομπολόι» (στίχοι Γιώργος Οικονομίδης). Και τα δύο από ένα δισκάκι της Βεντέττας, του 1967. Το πρώτο είναι ένα ελαφρό βαλς (πολύ καλό), ενώ το δεύτερο, που είναι επίσης, ελαφρό, διαθέτει και μπουζούκι. 

 

Η πλευρά θα κλείσει με το «Ήλιε μου προσμένω» του Γεράσιμου Λαβράνου, ένα ακόμη τζαζ-διαμάντι του ρεπερτορίου της Τζένης Βάνου, που ήταν άγνωστο έως τότε. 

 

Μ’ ένα ακόμη άγνωστο τραγούδι του Γ. Λαβράνου, σε στίχους Αγγελικής Δαμίγου, ξεκινά και η δεύτερη πλευρά του δίσκου. Λέμε για το «Ας πάρουμε απ’ τη ζωή ό,τι μας δίνει», που είναι περισσότερο ποπ, για να μην πούμε τζαζ-ροκ, με breaks από πνευστά (άλτο σαξόφωνο κ.λπ.) του τύπου Blood, Sweat and Tears και με πολύ γερό ρυθμικό τμήμα. 

 

Θα ακολουθήσουν ακόμη δύο άγνωστα τραγούδια του Γ. Λαβράνου (μουσικές και στίχοι). Το πρώτο είναι το τζαζ-ελαφρό «Σβύστηκε στην άμμο τ’ όνομά σου», με ιδιαίτερες φωνητικές ακροβασίες από την Τζένη Βάνου, αλλαγές, και μ’ ένα γυναικείο όνομα (Πάολα) να το χαρακτηρίζει. Το άλλο είναι το «Θα μου λείψης τώρα στην ξενιτειά», που είναι ποπ, «πλεσέικο» θα το χαρακτηρίζαμε, με πνευστά και με όργανο.

 

Τα επόμενα δύο τραγούδια είναι σε μουσικές Μιχάλη Καρρά και στίχους Κώστα Κινδύνη. Είχαν πρωτότυπους τίτλους «Στο σταθμό» και «Σεντόνι μαξιλάρι μου», όταν είχαν κυκλοφορήσει σ’ ένα δισκάκι της Βεντέττας το 1969, αλλά εδώ μετονομάζονται σε «Στο σταθμό μας πρόλαβε η βροχή» και «Ζηλεύω τ’ άστρο της αυγής». Το πρώτο έχει μπουζούκι, είναι μελαγχολικό και ελαφρό και θυμίζει κάπως «νέο κύμα». Πάρα πολύ καλό. Ενδιαφέρον, όμως, είναι και το δεύτερο, που επίσης διαθέτει μπουζούκι σε ελαφρό στυλ. 

 

Προτελευταίο τραγούδι του άλμπουμ είναι το άγνωστο «Στο πάρκο παίζουνε παιδιά» των Γεράσιμου Λαβράνου & Δημήτρη Λυμπερόπουλου, ένα σέικ / τζαζ που δεν περνάει απαρατήρητο. 

 

Το LP της Τζένης Βάνου «Αν μ’ Αγαπούσες» [Panivar, 1976] θα ολοκληρωνόταν με το «Σου απλώνω τα χέρια» των Ανδρέα Οικονόμου & Κικής Σεγδίτσα, ένα ωραίο slow-rock, από ένα δισκάκι της Βεντέττας του 1968. Η μεγάλη φωνή της Τζένης Βάνου ξέρει σε κάθε τραγούδι να δίνει κι άλλες επιπλέον διαστάσεις. 

 

Τα τραγούδια αυτά της Τζένης Βάνου, αρχικά στην Βεντέττα και πιο μετά στην Panivar, έχουν κυκλοφορήσει αρκετές φορές σε δύο ξεχωριστά LP, σε διπλό LP και σε διπλό CD, αλλά οι εκδόσεις που περιγράψαμε είναι οι ιστορικές, με τα πιο όμορφα εξώφυλλα, από την δεκαετία του ’70. 

 

Εκφώνηση: Μαρία Δρουκοπούλου