Παρόλο που η πολιτική στην τέχνη είχε γίνει μεγάλη τάση ξανά τα τελευταία δέκα χρόνια, και μάλιστα με την έννοια του lifestyle, πολύ λίγοι καλλιτέχνες καταφέρνουν να πάρουν μια σοβαρή πολιτική θέση ή να ασκήσουν ακτιβισμό (εάν αυτό είναι το ζητούμενο) χρησιμοποιώντας εποικοδομητικά την εικαστική κουλτούρα. Συνήθως, αυτό που βλέπουμε ως πολιτική τέχνη ή τέχνη εμπνευσμένη από την πολιτική είναι εύκολες ασκήσεις αντιγραφής και αναπαραγωγής της ειδησεογραφίας, από καλλιτέχνες που προβάρουν μόνο στο μουσείο και όχι στη ζωή μια ελαφριά και παροδική «αριστερίστικη» και ενίοτε (ψευδο) «μαρξιστική» ταυτότητα.
Σπάνιες είναι επίσης οι φορές που οι καλλιτέχνες παίρνουν μια ουσιαστική θέση, τόσo πολιτική όσο και αισθητική, κατά την παρακολούθηση, την καταγραφή και την έκφραση των πολιτικών ζητημάτων. Τα τελευταία δέκα χρόνια, λοιπόν, ζήσαμε την επανάληψη της ειδησεογραφίας στον χώρο της τέχνης με τον πιο ανέμπνευστο τρόπο. Την καταγραφή ζητημάτων όχι γιατί πραγματικά απασχολούσαν τον καλλιτέχνη ή επειδή τα περιεργαζόταν με μια ειδική ματιά ή επειδή χρησιμοποιούσε την τέχνη σαν μια υγιή και πιο προσβάσιμη αρένα για να επέμβει στην πραγματική πολιτική, αλλά περισσότερο επειδή αποτελούσαν την εύκολη λύση γι' αυτόν που ήθελε να παριστάνει το σκεπτόμενο ον. Πολλές φορές τέτοιου τύπου εικαστικά έργα σε κάνουν να αναρωτιέσαι πώς και όλοι αυτοί δεν έχουν μυριστεί ότι η τέχνη είναι ένα είδος πολιτικής από μόνη της ή, επίσης, πώς είναι δυνατόν να είναι όλοι οι θεατές ηλίθιοι; Περπατούσα στον διάδρομο μια μεγάλης art fair με έναν συνάδελφό μου επιμελητή, όταν μου ομολόγησε: «Την επόμενη φορά που θα δω κρεμασμένο σε γκαλερί έργο όπου θα υπάρχει τυπωμένη η στατιστική του βαθμού ανεργίας σε μια χώρα και απλά κρεμασμένη ή κολάζ ειδησεογραφικού υλικού από το BBC θα αρχίσω να τσιρίζω». Είχαμε φύγει από μια γκαλερί όπου το έργο της καλλιτέχνιδας ήταν η τυπωμένη και καδραρισμένη αγγελία για συμπληρωματική δουλειά που ψάχνει μαζί με καδραρισμένες συστατικές επιστολές. Έλεος! Ξέχασα, βέβαια, να δω την τιμή των έργων αυτών, γιατί τουλάχιστον θα γελάγαμε ακόμη πιο πολύ!
Εν αντιθέσει με τα πιο πάνω, στο ΕΜΣΤ αυτή την περίοδο παρουσιάζεται το έργο της Αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Άντρεα Μπάουερς με τίτλο «No Olvidado» («Όχι ξεχασμένοι»). Το έργο αποτελεί την ανακατασκευή ενός σχεδίου που δημιουργήθηκε το 2010 και συμπεριλαμβάνει ένα καινούργιο βίντεο με τον τίτλο «Ni una muerte mas» («Όχι άλλος ένας θάνατος»).
Είναι η συνέχεια κάποιων έργων της καλλιτέχνιδος που παρουσιάζονται στην κυρίως έκθεση και μια από τις καλύτερες παρουσιάσεις που συνέβη μέχρι τώρα στο project room του μουσείου. Καταρχάς, λειτουργεί ως μια ιδιαίτερα δυνατή και καίρια επικεφαλίδα στην κυρίως έκθεση που ακολουθεί, ένας προθάλαμος που σετάρει το κλίμα μέσα στο οποίο θα πρέπει να μπει ο θεατής για την υπόλοιπη έκθεση. Δεύτερον, είναι ένα από αυτά τα πολιτικά έργα που δεν χρησιμοποιούν την πολιτική ως πρόφαση «διανόησης», σε αντίθεση με ό,τι περιγράφεται παραπάνω. Ίσως εδώ η τέχνη να είναι μια υγιής πρόφαση για την έκφραση πολιτικού ακτιβισμού και για την αναζήτηση ουσιαστικής αλλαγής. Στην περίπτωση αυτή, η Άντρεα Μπάουερς, με ακρίβεια και χάρη όσον αφορά την εικαστική γλώσσα, καταγράφει τις περιπτώσεις ανθρώπων που έρχονται αντιμέτωποι με τα πολιτικά συστήματα που σχετίζονται με την παράνομη μετανάστευση και τη γεωπολιτική σύγκρουση. Στον τοίχο, το σχέδιο μεγάλης κλίμακας «No Olvidado» αποτελεί ένα είδος μνημείου γι' αυτούς που πέθαναν περνώντας τα σύνορα Αμερικής - Μεξικού. Δεν είναι μια απλή καταγραφή ονομάτων ούτε μια πρόταση που αναφέρεται στα πατροπαράδοτα μνημεία με ονόματα πεσόντων.
Πρόκειται για ενός είδους performative σχέδιο, στο οποίο οι μεγάλες στην κυριολεξία χειρονομίες προδίδουν την αφοσίωση της καλλιτέχνιδος στο συγκεκριμένο θέμα, ενώ η χρήση του γραφίτη (σε αντίθεση με τον μπρούντζο ή το μάρμαρο που χρησιμοποιούνται συνήθως στα μνημεία) αναφέρεται ίσως στην επικαιρότητα αυτών των θανάτων, στον εξανθρωπισμό ενός τόσο επίκαιρου μνημείου ή σε μια ατέρμονη κίνηση, αυτή που κάνει τους μετανάστες να ψάξουν ένα καλύτερο μέλλον με κίνδυνο της ζωής τους, αλλά και στα ονόματα των νεκρών που δεν σταματούν να συμπληρώνονται στη λίστα.
Το δωμάτιο συμπληρώνει το βίντεο στο οποίο ο Enrique Morones, ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδρυτής του Border Angels, μιλάει για το έργο της οργάνωσης. Η οργάνωση αυτή, από την οποία ουσιαστικά η καλλιτέχνις αντλεί και τις πληροφορίες της για τους νεκρούς στα σύνορα, ιδρύθηκε το 1986 για να βοηθήσει τους μετανάστες που ζουν στα φαράγγια γύρω από το Σαν Ντιέγκο, στα σύνορα του Λος Άντζελες, και τώρα αγωνίζεται για να σταματήσουν οι άσκοποι θάνατοι (από το κρύο και την ασιτία, μεταξύ άλλων) των ανθρώπων που ταξιδεύουν στην έρημο κοντά στα σύνορα Ηνωμένων Πολιτειών και Μεξικού.
Ένα αληθινά πολιτικό έργο, που χρησιμοποιεί την εικαστική γλώσσα για να φτάσει στο κόκαλο. Ένα έργο, επίσης, που είναι εντελώς επίκαιρο όσον αφορά αυτά που συμβαίνουν τώρα στην Ελλάδα σε σχέση με τη μετακίνηση προς τη χώρα χιλιάδων παράνομων μεταναστών και τη συζήτηση για ένα επικείμενο τείχος που μπορεί να κλείσει τα σύνορα Ελλάδας - Τουρκίας, πέρα από τα ναρκοπέδια και τις άλλες κακοτοπιές.
σχόλια