Φροντίδα για την Τέχνη και Τέχνη για τη Φροντίδα: Μια νέα καλλιτεχνική κοινότητα ανθίζει στο Ίδρυμα Γ.&Α. Μαμιδάκη

ADVERTORIAL

Μπορεί η φροντίδα για τη φύση και τον άνθρωπο να χωρέσει σε ένα έργο τέχνης; Μπορεί η τέχνη να κάνει καμβά της έναν τοίχο σε έναν πεπερασμένο χώρο, όπως ένας διάδρομος, με τους πολλούς και περιστασιακούς «κατοίκους» του; Με τέτοιου είδους προκλήσεις αναμετρήθηκαν η Ειρήνη Μίγα, ο Στρατής Ταυλαρίδης και η Κατερίνα Νάκου, οι τρεις νικητές του Βραβείου Τέχνης 2024 του Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη, που αποτελεί έναν από τους ελάχιστους θεσμούς βράβευσης εικαστικών καλλιτεχνών στην Ελλάδα από το 2019. 

Οι προτάσεις των τριών καλλιτεχνών ξεχώρισαν ανάμεσα σε 700 προτάσεις από Ελλάδα και εξωτερικό. Οι δημιουργοί έλαβαν ισότιμα βραβεία, επισκέφθηκαν πολλές φορές τον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, μελέτησαν τον χώρο, δούλεψαν μαζί με την κριτική επιτροπή, που λειτουργεί και επιμελητικά, διαμόρφωσαν την τελική τους πρόταση και παρουσίασαν τη δουλειά τους στο κοινό το Σάββατο 15 Ιουνίου. Τα έργα τους παραμένουν πλέον σε μόνιμη έκθεση στην Κρήτη και εντάσσονται στη συλλογή τέχνης του ιδρύματος. 

«Προσέξαμε αυτή την τάση, που τα τελευταία χρόνια είναι μάλλον εμφανής στους καλλιτέχνες. Ξαναμπαίνει η σωματικότητα στα έργα, μπορούμε να μιλάμε για το μεταβιομηχανικό ή post digital τοπίο, κατά κάποιον τρόπο».

Το «Resilient Thread» της Κατερίνας Νάκου αποτελείται από μεγάλης κλίμακας συνθέσεις υφασμένες στον αργαλειό, αναβιώνοντας την τέχνη της passementerie. Πρόκειται για μια τέχνη υπό εξαφάνιση που παραδοσιακά διακοσμούσε τα «περιθώρια» και τώρα μεγεθύνεται και έρχεται στο επίκεντρο. Όπως εξήγησε η καλλιτέχνιδα στην παρουσίαση του βραβείου: «Συναντάμε την τεχνική σε τρέσες, κορδόνια, διακοσμητικά στοιχεία στα ρούχα, βυζαντινά εκκλησιαστικά ιμάτια ή άκρα επίπλων. Τη διάλεξα γιατί συμβολίζει το περιθώριο, τα άκρα, και με τράβηξε γιατί ήταν σπάνια και πλέον δυσεύρετη». Όλα τα έργα έχουν γίνει στο χέρι, βασισμένα σε μικρές λεπτομέρειες παραδοσιακών σχεδίων από τρέσες. «Η ιδέα είναι να φέρουμε το περιθώριο στο επίκεντρο και να φτιάξουμε έναν πιο συμπεριληπτικό κόσμο», σημειώνει η Νάκου. Αποκαλύπτει ακόμα πώς εμπνεύστηκε από την τεχνική με τις διάτρητες κάρτες του Ζακάρ και τη σχέση τους με τον αλγόριθμο: «Η υφαντική βιομηχανοποιείται το 1804, καθώς, εμπνευσμένος από μουσικά αυτόματα του 18ου αιώνα, ο Ζακάρ αντικατέστησε το επιπλέον άτομο στον αργαλειό με διάτρητες κάρτες που υποδεικνύουν πού θα μπει η βελόνα για να σηκωθεί το στημόνι. Αυτός είναι ο δυαδικός κώδικας 0-1. Λένε ότι είναι το πρώτο εργαλείο στο οποίο βασίστηκε ο υπολογιστής».

Η Ειρήνη Μίγα.

Από την άλλη, το «Long Waves» του Στρατή Ταυλαρίδη είναι μια εντυπωσιακή εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας 30 μέτρων από διάτρητο χειροποίητο χαρτί που έγινε με την τεχνική του paper cut από χειρουργικό νυστέρι και φέρνει στη μνήμη τη δίνη της θάλασσας αλλά και δίχτυα ψαρέματος. Στόχος είναι η αφύπνιση του κοινού για τη φροντίδα των θαλασσών. «Κάθε λεπτό καταλήγουν στις θάλασσες ένα εκατομμύριο πλαστικά, το 45% των οποίων είναι αλιευτικός εξοπλισμός. Η μεγαλύτερη θαλάσσια ρύπανση δεν γίνεται από τα καλαμάκια αλλά από δίχτυα που είναι φτιαγμένα να σκοτώνουν και συνεχίζουν να το κάνουν όταν πια πετιούνται στο νερό. Ήθελα, λοιπόν, να αφυπνίσω τον θεατή, κάνοντάς τον επιπλέον μέρος του κυματισμού του έργου, σαν να είναι στη θάλασσα», εξηγεί. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε φυσικό χειροποίητο χαρτί 30 γραμμαρίων από το Νεπάλ, φτιαγμένο από φυτά αντίστοιχα με τη μεσογειακή δάφνη που παράγεται σε μικρές βιοτεχνίες και έχει τρομερή αντοχή στον χρόνο, καθώς ο φλοιός έχει μακριές ίνες με μεταλλική ανθεκτικότητα. 

Τέλος, το «Τοπίο σε κίνηση» της Ειρήνης Μίγα είναι ένα site-responsive έργο τέχνης που συνδυάζει ζωγραφικά και γλυπτικά στοιχεία, απεικονίζοντας ένα διαρκώς εξελισσόμενο τοπίο. Έναυσμα της Μίγα ήταν ο στροβιλισμός του φύλλου στον αέρα, ο οποίος αναπαρίσταται από εύκαμπτα μεταλλικά πλαίσια που μοιάζουν με μονοκοντυλιές. Τα πλαίσια αυτά περικλείουν τοπία για τα ενδημικά φυτά της Κρήτης που έχουν χαρακτηριστεί «κρισίμως κινδυνεύοντα», φτιαγμένα με χειροποίητα βότσαλα, πετραδάκια, κλαδιά, πέταλα, με ζωγραφικά και κεραμικά στοιχεία. «Το έργο συμβολίζει τη χλωρίδα της Κρήτης που απειλείται με εξαφάνιση, το πώς μαθαίνουμε και διαφυλάσσουμε τη βιοποικιλότητα του τόπου, και βασίζεται σε μελέτη του Βιβλίου ερυθρών δεδομένων των σπάνιων και απειλούμενων φυτών της Ελλάδας. Με ενδιαφέρει να έρχομαι σε επαφή με το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον και το έργο μου να συνδιαλέγεται με αυτό, ώστε να ανακαλύψουν οι θεατές πράγματα, ακόμα και από μικρά ίχνη που δίνω, αλλάζοντας κατά κάποιον την ιεραρχία».

Η Κατερίνα Νάκου.

Και τα τρία έργα έχουν έντονο το στοιχείο της χειρωνακτικότητας. «Προσέξαμε αυτή την τάση, που τα τελευταία χρόνια είναι μάλλον εμφανής στους καλλιτέχνες. Ξαναμπαίνει η σωματικότητα στα έργα, μπορούμε να μιλάμε για το μεταβιομηχανικό ή post digital τοπίο, κατά κάποιον τρόπο», σχολιάζουν ο καλλιτεχνικός διευθυντής του ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη, Σωτήρης Μπαχτσετζής και η διευθύντρια Γιώτα Δημητρίου.

Παράλληλα με την παρουσίαση των βραβευμένων έργων, το Minos Palace στην Κρήτη φιλοξενεί και το νέο έργο της συλλογής του Ιδρύματος Γ.& Α. Μαμιδάκη, «Six breaths per minute» της Μαρίας Λουίζου, που έχει τοποθετηθεί σε εξωτερικό χώρο. Τρία εντυπωσιακά πήλινα δοχεία ανθρώπινων διαστάσεων συμβολίζουν τον ασφαλή χώρο, την αγκαλιά, τον χώρο συμβίωσης με το σώμα και έκφρασης της φωνής. O σχεδιασμός ξεκίνησε το 2020 στην Πελοπόννησο και ολοκλήρωσε το ταξίδι του στο χωριό Θραψανό στην Κρήτη, το παλαιότερο σημείο γνώσης και παραγωγής χειροποίητων αγγείων. Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε το 2021 στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα, υποστηρίχθηκε από την Terraneo και το ΥΠΠΟΑ, ενώ μέρος του πραγματοποιήθηκε μετά από ανάθεση του Ιδρύματος Ωνάση το 2023 για την έκθεση «Plasmata II: Ioannina». 

Η Μαρία Λουίζου.

Μετά τη μουσική περφόρμανς μαζί με τις ερμηνεύτριες Ελεωνόρα Ζαχαριά και Αλίκη Σιούστη, η Μαρία Λουίζου δήλωσε: «Η περφόρμανς αφήνει τον θεατή να δει επιλεγμένα μέρη του σώματος, σαν τα χειροποίητα μεγάλα πιθάρια να είναι η προέκταση του σώματος και ένας ασφαλής χώρος. Δουλεύω τη μουσική σύνθεση από το 2020. Το πιο σημαντικό για μένα είναι η φωνή στο ανθρώπινο σώμα, ανάλογα με τα συναισθήματα. Με τράβηξαν ιδιαίτερα τα πολυφωνικά της Ηπείρου, που είναι παραδοσιακά ομαδικό τραγούδι». Έχει προηγηθεί πολλή και σκληρή δουλειά της Λουίζου με παραδοσιακούς πιθαράδες στον Θραψανό της Κρήτης για την κατασκευή των πιθαριών στον τροχό με τέσσερα χέρια και για την απόδοση του ήχου μέσα από αυτά. «Για μένα όλα είναι χώρος και στο έργο αυτό μιλάω για αγκαλιά και προστασία, ώστε να εκφραστεί μια φωνή που δεν βρίσκει αλλού τον χώρο της. Η Τζίνα Μαμιδάκη παρακολουθεί το έργο από το 2021 και καταλήξαμε στην απόφαση τα χώματα που ξεκίνησαν από Κρήτη να επιστρέψουν και να μείνουν εδώ». 

«Το να συναντάς την τέχνη εκεί που δεν το περιμένεις έχει μεγάλη αξία. Η Τζίνα Μαμιδάκη μπορεί να υποστηρίξει τη δημιουργία και προβολή της τέχνης. Και είναι σημαντικό να κάνεις τον κόσμο “συνένοχο”, από τους τεχνίτες αγγειοπλάστες μέχρι το προσωπικό των ξενοδοχείων που μαθαίνουν να υποστηρίζουν την καλλιτεχνική παραγωγή. Έτσι, ο χρήστης κάποια στιγμή αντιλαμβάνεται το έργο τέχνης ως βίωμα, το κουβαλά μέσα του και όταν φεύγει. Η διάθεση της Τζίνας Μαμιδάκη από την αρχή, πολλά χρόνια πριν, ήταν η ανάγκη της να προσφέρει μια εμπειρία, να δημιουργήσει έναν πνευματικό χώρο, μια πνευματική κοινότητα ανθρώπων που να μπορεί να συγκινηθεί από την τέχνη. Δεν ξέρω αν ακούγεται ουτοπικό, αλλά η ουτοπία οδηγεί τα πράγματα», σημειώνει ο εικαστικός και καθηγητής Γιώργος Γυπαράκης.

Οι αιτήσεις για το Βραβείο Τέχνης ξεκινούν κάθε φθινόπωρο μέσω δημόσιας ανοιχτής πρόσκλησης. Η συλλογή τέχνης του ιδρύματος συγκεντρώνει πάνω από 70 πρωτότυπα, site-specific έργα σημαντικών Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών, μεταξύ αυτών οι Magdalena Abakanowicz, Lynda Benglis, Cecilia Campos, Κώστας Βαρώτσος, Γιάννης Παρμακέλης, Μαρία Λοϊζίδου, Ρένα Παπασπύρου, Άγγελος Σκούρτης, Κώστας Ιωαννίδης, Νίκος Αλεξίου, Γιώργος Λάππας, Νίκος Κεσσανλής, Γιώργος Γυπαράκης και πολλοί άλλοι. 

Σχολιάζουν οι Σωτήρης Μπαχτσετζής και Γιώτα Δημητρίου.

Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για το ίδρυμα, τη συλλογή και το βραβείο τέχνης εδώ.