«ΑΝ ΜΠΟΡΟΥΣΑ ΝΑ χαρακτηρίσω την κολεξιόν μου με ένα χρώμα, θα ήταν το πράσινο», δήλωσε στους δημοσιογράφους η γνωστή σχεδιάστρια Stella McCartney έξω από την αγορά Marché Saxe-Breteuil του Παρισιού, όπου επέλεξε να αναδείξει τη συλλογή της για την Άνοιξη 2024 στο πλαίσιο του φετινού Fashion Week. «Όχι, δεν θα δείτε πράσινο στο runway», συμπλήρωσε χαμογελώντας, «μιλάω για το πράσινο της οικολογικής συνείδησης».
Στο ομολογουμένως κορυφαίο event της φετινής εβδομάδας μόδας και υψηλής ραπτικής στην Πόλη του Φωτός, η Βρετανή σχεδιάστρια μόδας επέλεξε να κάνει ένα show βιωσιμότητας. Μετέτρεψε το παριζιάνικο street market σε μια υπαίθρια οικολογική αγορά με 21 stands που πουλούσαν διαφορετικά πρωτότυπα βιώσιμα προϊόντα, από μίνι φορέματα κατασκευασμένα από φύκια του ωκεανού μέχρι χάρτινες chic τσάντες και Τ-shirts φτιαγμένα από οργανικά υλικά.
Η βιομηχανία της μόδας πάντοτε κάνει κύκλους, αναζητώντας νέες τάσεις και ερμηνείες, ωστόσο καλείται να ανταποκριθεί πλέον σε μια πολύ πιο απαιτητική πρόκληση: να ενσωματώσει την ίδια την κυκλικότητα στον τρόπο λειτουργίας της. Η τάση της κυκλικής μόδας, των reusable ενδυμάτων και των ανακυκλώσιμων υλικών μπορεί να ξεκινάει από τα statement pieces των σχεδιαστών υψηλής ραπτικής όπως η McCartney, γίνεται όμως πλέον κανονισμός, υποχρέωση αλλά και αίτημα των καταναλωτών που ολοένα περισσότερο στρέφονται σε βιώσιμες επιλογές όσον αφορά τον τρόπο που ντύνονται και ψωνίζουν.
«Η γρήγορη μόδα Ή η κατασκευή και πώληση φθηνών ρούχων με σύντομη διάρκεια ζωής είναι μια εξαιρετικά μη βιώσιμη τακτική», δήλωσε φέτος το καλοκαίρι η Κομισιόν, προτείνοντας μια σειρά από κανόνες και μέτρα.
Το καμπανάκι για τη μόδα έχει χτυπήσει εδώ και πολύ καιρό, καθώς υπολογίζεται πως ευθύνεται για το 10% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ποσοστό που ξεπερνά εκείνο που προκαλείται από τις διεθνείς πτήσεις και τις θαλάσσιες μεταφορές.
Και αν η ρυπογόνα παραγωγή των ρούχων που φοράμε ευθύνεται κατά το ήμισυ για το έλλειμμα βιωσιμότητας στον χώρο της μόδας, την εξίσωση συμπληρώνoυν οι ανυπολόγιστες ποσότητες των αποβλήτων. Σύμφωνα με τις μετρήσεις, οι χώρες της Ε.Ε. παράγουν 12,6 εκατ. τόνους κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων ετησίως, ενώ μόνο τα ρούχα και τα υποδήματα αντιπροσωπεύουν 5,2 εκατ. τόνους.
Για να αντιληφθεί κανείς την τρομακτική έκταση του fashion waste, αρκεί να εξετάσει τους αριθμούς από διαφορετική σκοπιά: κάθε Ευρωπαίος πολίτης παράγει 12 ολόκληρα κιλά ενδυματολογικών απορριμμάτων κάθε χρόνο. Το χειρότερο όλων είναι πως μονάχα το ένα πέμπτο των απορριμμάτων κλωστοϋφαντουργίας συλλέγεται χωριστά για επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση στην καλύτερη περίπτωση. Όλα τα υπόλοιπα ρούχα και παπούτσια που ξεσκαρτάρουμε είτε καίγονται είτε καταλήγουν σε χωματερές.
Οι απαιτήσεις της Ευρώπης για την κυκλικότητα στη μόδα
Για να αλλάξει ρότα μια βιομηχανία που συμβάλλει σε τεράστιο βαθμό στην κλιματική αλλαγή, αλλά αλλάζει με αργούς ρυθμούς, φέτος η Ευρώπη έβαλε για πρώτη φορά στο στόχαστρο το fast fashion. «Η γρήγορη μόδα ή η κατασκευή και πώληση φθηνών ρούχων με σύντομη διάρκεια ζωής είναι μια εξαιρετικά μη βιώσιμη τακτική», δήλωσε φέτος το καλοκαίρι η Κομισιόν, προτείνοντας μια σειρά από κανόνες και μέτρα για να καταστήσει τους παραγωγούς υπεύθυνους για τον πλήρη κύκλο ζωής των κλωστοϋφαντουργικών τους προϊόντων αλλά και για να υποστηρίξει τη βιώσιμη διαχείριση των κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Πρόκειται για ένα τιτάνιο έργο που μόλις έχει ξεκινήσει. Για να επιτευχθεί ο φιλόδοξος στόχος της επεξεργασίας και ανακύκλωσης αποβλήτων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων που επιδιώκει η Ε.Ε. θα χρειαστούν επενδύσεις αστρονομικού ύψους 6-7 δισεκατ. ευρώ έως το 2030.
Για να πετύχει τον σκοπό της, η Ε.Ε. πρότεινε την εισαγωγή υποχρεωτικών συστημάτων εναρμόνισης με τη Διευρυμένη Ευθύνη Παραγωγού (Extended Producer Responsibility-EPR) για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα σε όλα τα κράτη-μέλη. Πρόκειται για το ίδιο μέτρο που επέβαλε η Ευρώπη σε διάφορα άλλα προϊόντα, όπως οι συσκευασίες, οι μπαταρίες και ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός, πετώντας ουσιαστικά το μπαλάκι στους παραγωγούς και απαιτώντας από αυτούς να καλύψουν το κόστος της διαχείρισης των κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων.
Με αυτόν τον τρόπο η Ευρώπη προσπαθεί να δώσει κίνητρα στους παραγωγούς ώστε να μειώσουν τα απόβλητα και να αυξήσουν την κυκλικότητα των ρούχων και των παπουτσιών τους, σχεδιάζοντας ουσιαστικά καλύτερα και πιο βιώσιμα προϊόντα από την αρχή. Το ποσό που θα πληρώσουν οι παραγωγοί μέσω του συστήματος EPR θα προσαρμόζεται συνεχώς με βάση τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των κλωστοϋφαντουργικών τους προϊόντων, μια αρχή γνωστή και ως «οικολογική διαμόρφωση».
Η αντίδραση των τιτάνων της γρήγορης μόδας στις ανακοινώσεις της Κομισιόν ήταν αμφίθυμη: αναγνώρισαν μεν τον ρόλο τους στο πρόβλημα βιωσιμότητας που επιμένει στη μόδα, αλλά επέρριψαν μέρος της ευθύνης στους ίδιους τους καταναλωτές. Η Hugo Boss ανέφερε σε δήλωσή της στο Reuters ότι «τόσο η υπερπαραγωγή όσο και η υπερκατανάλωση είναι, σε γενικές γραμμές, ένα πρόβλημα σε ολόκληρη τη βιομηχανία» και συμπλήρωσε πως πλέον εφαρμόζει ανάλυση δεδομένων για την καλύτερη προσαρμογή της παραγωγής της στη ζήτηση ώστε να μειώσει το waste. Σε δήλωσή της στο ίδιο πρακτορείο, η H&M παραδέχτηκε με τη σειρά της πως και η ίδια αποτελεί «μέρος του προβλήματος».
Πολλοί κολοσσοί της μόδας συμφώνησαν επίσης να υποστηρίξουν την έρευνα και την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών για την κυκλικότητα του κλάδου, όπως οι τεχνολογίες που θα επιτρέπουν την ανακύκλωση της ίνας. Η adidas, η Bestseller και η H&M, για παράδειγμα, επένδυσαν πρόσφατα μεγάλα ποσά στη φινλανδική start-up Infinited Fiber Company, η οποία παράγει ίνες από απορρίμματα υφασμάτων, χαρτόνι και χαρτί.
Στις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής για τη Μόδα περιλαμβάνονται και κανόνες που θα υποχρεώνουν πλέον και όσους ασχολούνται με τη λιανική πώληση ρούχων να συνεισφέρουν στο κόστος συλλογής μεταχειρισμένων ρούχων για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση. Σύμφωνα με αυτούς, θα πληρώνουν ένα τέλος περίπου 12 λεπτά ανά τεμάχιο για κάθε ένδυμα που πωλείται στην Ε.Ε., με το ποσό να ανεβαίνει σε περίπτωση που τα ενδύματα είναι δύσκολο να ανακυκλωθούν.
Στη μάχη για τη βιωσιμότητα στη μόδα μπαίνουν και τα κράτη-μέλη της Ευρώπης ξεχωριστά, καθώς, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, έχουν την υποχρέωση, μέχρι το 2025, να εφαρμόσουν τη χωριστή συλλογή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων ώστε να μεταφέρουν τα άχρηστα ρούχα και παπούτσια για ανακύκλωση. Η Ε.Ε. σκοπεύει να διοχετεύσει τα πρόστιμα των παραγωγών στο πανευρωπαϊκά δύσκολο πρότζεκτ της συλλογής, διαλογής, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης ρούχων, ενώ προγραμματίζει επίσης να επιδοτήσει τις κοινωνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη συλλογή και επεξεργασία κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων.
Μόλις έναν χρόνο προτού να λήξει η προθεσμία συμμόρφωσης όλων των κρατών-μελών στα νέα δεδομένα, η ξεχωριστή συλλογή απορριμμάτων ρουχισμού και υποδημάτων έχει αρχίσει να πραγματοποιείται και στην Ελλάδα. Ο λόγος για τους μοβ και κόκκινους κάδους που έχουν κάνει την εμφάνισή τους σε διάφορους δήμους της χώρας την τελευταία τριετία: συλλέγουν τα ρούχα και τα παπούτσια των πολιτών και τα μεταφέρουν σε ειδικά εργοστάσια για να ανακυκλωθούν και να δημιουργηθούν νέα υλικά. Είναι ενθαρρυντικό το γεγονός πως σε διάφορους δήμους της χώρας, για παράδειγμα στην Πάτρα, η ανταπόκριση των δημοτών είναι τόσο μεγάλη που οι κάδοι παραμένουν γεμάτοι, παρότι η εταιρεία που έχει αναλάβει την αποκομιδή την εκτελεί με μεγάλη συχνότητα. Ο κόσμος, λοιπόν, φαίνεται διατεθειμένος να αγκαλιάσει την ανακύκλωση των ρούχων, γι’ αυτό η επέκταση του δικτύου των κάδων ανακύκλωσης παραμένει επιτακτική ανάγκη.
Πώς μια νέα Ελληνίδα σχεδιάστρια ανταποκρίνεται στις ανάγκες της βιώσιμης μόδας
Σημαντική συνιστώσα σε μια βιομηχανία μόδας που αγκαλιάζει την κυκλικότητα αποτελεί, φυσικά, και η νέα, ευαισθητοποιημένη γενιά σχεδιαστών. Σε αυτήν ανήκει η Ελένη Καββαδά, μια νέα και πολλά υποσχόμενη φωνή στον κόσμο της υψηλής ραπτικής, που δημιούργησε το brand της 240791 πριν από λίγα χρόνια σε ένα μικροσκοπικό ατελιέ στου Ψυρρή και θεωρεί τη βιωσιμότητα αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της δουλειάς της. «Το brand μου είναι ταυτισμένο με την ημερομηνία γέννησής μου, καθώς η ενασχόλησή μου με το αντικείμενο είναι η πιο αβίαστη και φυσική δραστηριότητα της καθημερινότητάς μου», λέει στη LiFO. «Δεν ταυτίζομαι με το επάγγελμά μου με την αριβίστικη, ναρκισσιστική ή καπιταλιστική έννοια, απλώς, καλώς η κακώς, ό,τι βλέπω, ακούω και φαντάζομαι ασυνείδητα παίρνει μορφή στα έργα μου».
«Προσπαθώ με τον τρόπο μου να λειτουργώ κυκλικά και με γνώμονα τη βιωσιμότητα, στο μέτρο που μια νεοσύστατη και μικρή επιχείρηση σαν τη δική μου μπορεί να αντεπεξέλθει» απαντά όταν τη ρωτώ για το όραμα κυκλικότητας του brand της. «Είναι κάτι που προσωπικά ήδη εφαρμόζω. Στοχεύω σε μια minimum to zero waste διαδρομή, αξιοποιώντας στο έπακρο όλες τις πρώτες ύλες που μπαίνουν στο ατελιέ, και δουλεύω εκ νέου τα haute couture κομμάτια-κατασκευές μου, δίνοντάς τους κάθε φορά μια νέα ταυτότητα και λειτουργία. Καθώς οι ογκώδεις, πολύπλοκες κατασκευές με τις οποίες καταπιάνομαι απαιτούν αρκετά υλικά, οτιδήποτε μένει πίσω αξιοποιείται στα ready to wear προϊόντα του brand».
Για την Ελένη, η κυκλικότητα στη μόδα δεν δημιουργεί μονάχα την υποχρέωση συμμόρφωσης αλλά και πρόσφορο έδαφος για δημιουργικότητα. «Η φιλοσοφία μου αποσκοπεί όχι μόνο σε μια minimum waste πραγματικότητα αλλά και σε μια καλλιτεχνική σύνδεση των δύο aspects του 240791, δηλαδή haute couture και ready to wear», αναφέρει. «Κάθε επιχείρηση, ανάλογα με το πού βρίσκεται, πόσο κόσμο απασχολεί, την οικονομική της διαχείριση και την πρόσβασή της στις ομολογουμένως αρκετά ακριβές οικολογικές πρώτες ύλες, είναι απαραίτητο να λειτουργεί με γνώμονα το καλύτερο που μπορεί να προσφέρει», συμπληρώνει.
Η νεαρή σχεδιάστρια παρατηρεί πως το νέο κύμα της κυκλικότητας στη μόδα έχει αρχίσει ήδη να επηρεάζει τις καταναλωτικές συνήθειες των ανθρώπων, ειδικά των νεότερων και πιο ενσυνείδητων γενεών. «Με τη βοήθεια της τόσο άμεσης πληροφόρησης και εκπαίδευσης που προσφέρει η εποχή που ζούμε, θεωρώ πως η δεδομένη χρονική στιγμή είναι κομβική. Βλέπω με μεγάλη χαρά νεότερα άτομα να αγκαλιάζουν τους εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης της μόδας, με προτίμηση είτε σε second hand επιλογές είτε σε επένδυση σε λιγότερα μεν, πιο ποιοτικά δε και ηθικότερα κατασκευασμένα κομμάτια από νέους δημιουργούς», δηλώνει χαρακτηριστικά.
«Είμαι αρκετά αισιόδοξη πως την επόμενη δεκαετία η διαφορά στο αγοραστικό γίγνεσθαι θα γίνει ακόμα πιο αισθητή, εκτός αν τα πράγματα χαθούν σοβαρά στη μετάφραση και δημιουργηθεί απλώς ένα τεράστιο χάσμα, με βόρειο πόλο το luxury προϊόν και νότιο το fast (and furious) fashion», καταλήγει με χιούμορ η νεαρή σχεδιάστρια. Και η πρόβλεψή της για το μέλλον της κυκλικής μόδας παραμένει αισιόδοξη, εφόσον προωθηθούν πράγματι οι νέες πρωτοβουλίες που προσφέρουν λύσεις στο πρόβλημα της ρυπογόνας μόδας. «Πρέπει να υποστηριχθούν πάση θυσία οι επιχειρήσεις που βρίσκονται στο ενδιάμεσο και προσφέρουν ένα ποιοτικό, ιδιαίτερο, προσεγμένο προϊόν με μικρή παραγωγή, ώστε να αποκατασταθούν οι ισορροπίες».
