Επιτρέψτε μου να επισημάνω δύο απλουστεύσεις που υπάρχουν κατά την γνώμη μου στο κείμενο σας.Πρώτον, οι φτωχοί, οι άνεργοι και οι αποκλεισμένοι δεν είναι ένα ομοιογενές σύνολο και είναι λάθος να τους παρουσιάζουμε έτσι. Η όντως υπαρκτή αδυναμία της Ε.Ε. να συνδεθεί με αυτούς, μερικές φορές δεν οφείλεται μόνο στην ίδια και τους μηχανισμούς της αλλά και στους ίδιους τους "μη προνομιούχους". Όταν δηλαδή εκείνοι αυτο-αποκλείονται (συνήθως για θρησκευτικούς λόγους που ορίζουν τα πάντα στην ζωή τους) από τα εκ των ων ουκ άνευ προνόμια / προϋποθέσεις ένταξης και αποδοχής που μπορεί να τους παρέχει μια δυτική κοινωνία (π.χ. από αυτό της εκπαίδευσης) και αρνούνται να ενσωματωθούν ομαλά σε αυτήν. Απαιτώντας μάλιστα συχνά από τις κοινωνίες στις οποίες είναι ήδη μέλη ή "εντάσσονται" λόγω μετανάστευσης να προσαρμοστούν με τα δικά τους δεδομένα, αντί να συμβεί το αντίθετο – χωρίς αυτό να σημαίνει φυσικά ότι πρέπει να χάσουν ολοκληρωτικά την "ταυτότητα" τους, αλλά το μέρος αυτής που θα τους κάνει αποδεκτούς με το ήδη υπάρχον κοινωνικό σύνολο. Παραδείγματος χάριν, το μέρος αυτής που δεν περιέχει ή αντιτίθεται σε έννοιες όπως δημοκρατία, νόμος, δικαιοσύνη, εκπαίδευση, ανεκτικότητα, ανεξιθρησκία, ισότητα των φύλων, κλπ - ακόμα και αν το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο είναι επίσης προβληματικό ως προς την καθολική αποδοχή αυτών των εννοιών, ακόμα και αν αυτές καθαυτές οι έννοιες είναι ενίοτε προβληματικές ως προς την εφαρμογή τους από τους θεσμούς. Με τελικό αποτέλεσμα να συμβάλλουν και οι ίδιοι οι αποκλεισμένοι στην περιθωριοποίηση τους και στα προβλήματα που αυτή πολλαπλασιαστικά δημιουργεί – όχι μόνο στους ίδιους.Δεύτερον, και ακριβώς επειδή λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων αρκετοί από αυτούς τους μετακινούμενους πληθυσμούς διακατέχονται από αντιδραστική σκέψη και οι "αντιδραστικές" ρίζες υπάρχουν στο μυαλό τους και όχι στα πόδια τους (με συνέπεια να τις μεταφέρουν μαζί τους όπου κι αν είναι, πράγμα πολύ χειρότερο και φυσικά όχι μόνο δικό τους χαρακτηριστικό), δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι οι προσλαμβάνουσες που αναφέρετε προσλαμβάνονται όντως από τους ίδιους, παρά την "συνύπαρξη" τους με διαφορετικές κουλτούρες και αντιλήψεις. Και συνεπώς το "αυτοί δεν είναι σαν εμάς" μπορούν εξίσου εύκολα να το λένε και πολλοί εξ αυτών – είτε μείνουν στην Ευρώπη (ψάχνοντας κάποιοι από αυτούς μια ευτυχία που μπορεί ενδεχομένως να προϋποθέτει την δυστυχία άλλων), είτε επιστρέψουν στην χώρα καταγωγής τους.Εκεί ακριβώς έγκειται η ευθύνη και το μεγάλο στοίχημα της Ευρώπης: στο να καταφέρει να επιβληθεί ως οντότητα και να εντάξει αυτούς τους πληθυσμούς χωρίς να απολέσει η ίδια μέρος της ταυτότητας της (που περιέχει έννοιες όπως δημοκρατία, νόμος, δικαιοσύνη, παιδεία, εκπαίδευση, ανοχή, ανεκτικότητα, ανεξιθρησκία, ισότητα των φύλων, κλπ – έστω και με συχνά ελλιπή ή προβληματικό τρόπο). Τι γίνεται όμως όταν αυτή η προσπάθεια συναντά άρνηση ενσωμάτωσης; Όταν η περιθωριοποίηση είναι οικειοθελής και ενίοτε μαζική; Ποια θα πρέπει να είναι η στάση ενός ευρωπαϊκού κράτους όταν κάποιος αρνείται π.χ. να γράψει το παιδί του στο σχολείο για να μην γίνει "σαν εμάς", καταδικάζοντας ο ίδιος το όποιο μέλλον θα μπορούσε να έχει το παιδί του στην Ευρωπαϊκή κοινωνία; Όταν ζητείται (ή απαιτείται) ανοχή σε εγκληματικές καταστάσεις και πρακτικές λόγω "διαφορετικότητας" (π.χ. εφαρμογή της σαρία); Έχει ή δεν έχει να κάνει η άνοδος της ακροδεξιάς (πέρα από την οικονομική κρίση και την φτωχοποίηση) και με την αδυναμία που επιδεικνύει η Ευρώπη στο να καταφέρει να ενσωματώσει αυτούς τους ανθρώπους, ακριβώς επειδή η αντίδραση της είναι χλιαρή, μαγκωμένη και ντροπαλή εκεί που θα έπρεπε να είναι άτεγκτη, όπως π.χ. σε θέματα εκπαίδευσης, απομόνωσης ή ρητορικής θρησκευτικού μίσους (για να θυμηθούμε και το "la haine attire la haine" από την εμβληματική ταινία του Κασοβίτς); Είναι εντέλει δυνατή η συνύπαρξη όταν κάποιος αρνείται να συν-υπάρξει; Όταν δεν αντιλαμβάνεται έννοιες όπως αυτή του κοσμικού κράτους ή του πλουραλισμού και της διαφορετικότητας; Όταν σε βλέπει εξ ορισμού ως εχθρό – πολλώ δε μάλλον όταν αυτό ισχύει σε μεγάλο βαθμό αμφίδρομα – και εσύ ως Ευρώπη αδυνατείς να εξουδετερώσεις αυτή την δηλητηριώδη αντίληψη εξομαλύνοντας διαφορές, εντάσεις και αιχμηρές γωνίες; Ή όταν αντιμετωπίζεται όπως αντιμετωπίζονται οι έγκλειστοι πρόσφυγες και μετανάστες, νόμιμοι ή μη, στα στρατόπεδα του Αιγαίου; Και ποια θέλει τελικά να είναι η Ευρώπη; Ποιο το μέλλον της; Έχει θέση ο σκοταδισμός – απ' όπου κι αν προέρχεται – σε αυτό το μέλλον; Υπάρχει απάντηση σε αυτό το βασικό ερώτημα; Δίνουν τα βιβλία που μας παρουσιάζετε απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα ή τα προσπερνούν; Εσείς έχετε κάποια απάντηση; Ποια η δική σας ανάλυση;