Η διάσημη Καπνικαρέα
Θα μπορούσα να υποστηρίξω με βεβαιότητα ότι είναι τα πιο δημοφιλή πεζούλια της Αθήνας. Και αν όχι τα πιο δημοφιλή, τα πιο πρακτικά. Τα πεζούλια της Καπνικαρέας.
Στη μέση του πιο παλιού εμπορικού δρόμου της Αθήνας, του πιο πολυσύχναστου ακόμα και σήμερα, η Καπνικαρέα, η βυζαντινή εκκλησία του 11ου αιώνα, λίγα σκαλιά κάτω από την επιφάνεια του δρόμου, χωρίζει την Ερμού σε ...«πάνω» και «κάτω» μεριά και είναι μία από τις απαραίτητες στάσεις για ένα τσιγάρο ή ένα τηλεφώνημα.
Η μικρή βυζαντινή εκκλησία, η εκκλησία που έχουμε δει τις περισσότερες φορές και σε κάθε έξοδό μας στην αγορά, δεν διεκδικεί τις ίδιες επιδόσεις σε επισκεψιμότητα.
Πολύ λίγοι ξέρουν, ας πούμε, ότι ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έτσι ονομάζεται «ιερός πανεπιστημιακός ναός». Είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου και έχει ανεγερθεί, όπως συνηθιζόταν, πάνω στα θεμέλια αρχαίου ελληνικού ναού, πιθανότατα αφιερωμένου στην Αθηνά ή στη Δήμητρα.
Το όνομά της λέγεται ότι προέρχεται από τον καπνικό φόρο –και τον φοροεισπράκτορα Καπνικάρη–, έναν φόρο οικοδομών στην εποχή του Βυζαντίου, όπως και από τη μετέπειτα ονομασία της, Καμουχαρέα, από το όνομα των καμουχάδων, των χρυσοΰφαντων υφασμάτων. Γλίτωσε από την κατεδάφιση το 1834, με παρέμβαση του πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκου της Βαυαρίας.
Ρωμαϊκά κιονόκρανα και εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές, ένα παρεκκλήσι με τρούλο στη βόρεια πλευρά στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας και στο σκούρο μπλε φόντο η παράσταση της Πλατυτέρας.
Ο πλούτος πληροφοριών για την τέχνη βρίσκεται στο εσωτερικό της, που είναι μικρό, σκιερό και ήσυχο.
Ρωμαϊκά κιονόκρανα και εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές, ένα παρεκκλήσι με τρούλο στη βόρεια πλευρά στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας και στο σκούρο μπλε φόντο η παράσταση της Πλατυτέρας.
Η Θεοτόκος εικονίζεται έχοντας τα χέρια υψωμένα πάνω από τους ώμους, με τις παλάμες ανοιχτές σε στάση δεήσεως. Φορά γκριζογάλανο χιτώνα που απολήγει σε κόκκινα-πορφυρά επιμανίκια στολισμένα με σειρές μαργαριταριών και σχέδια.
Μέσα στην Κατοχή, το 1942, ενώ η πείνα μάστιζε την Αθήνα, με αυτή την εικόνα ξεκίνησε ο Φώτης Κόντογλου την εικονογράφηση του ναού, που διήρκεσε μέχρι το 1959.
Το 1952, σε ένα άρθρο του στο περιοδικό «Κιβωτός», γράφει: «... Αμέτρητες και εξαίσιες είναι και οι εικόνες της Παναγίας μέσα στις εκκλησίες μας, ακηλίδωτα και πνευματικά έργα, σεμνόχρωμα, σοβαρά, μυστικά. Στην κόγχη του βήματος ζωγραφίζεται καθισμένη σε θρόνο με τον Χριστό στα γόνατά της και οι δύο Αρχάγγελοι παραστέκουν δεξιά και αριστερά σε στάση σεβασμού. Σε πολλές αρχαίες εκκλησίες είναι ζωγραφισμένη όρθια ή έως το στήθος, με τα χέρια απλωμένα σε στάση δεήσεως. Η επιγραφή λέγει: "ΜΗΡ? ΘΥ? η Πλατυτέρα των ουρανών"».
Ο Κόντογλου, στην πρώτη φάση μετά την Πλατυτέρα, εικονογραφεί την Κοινωνία των Αποστόλων και τους συλλειτουργούντες Ιεράρχες. Επιστρέφει γύρω στο 1951 και εξακολουθεί να εικονογραφεί μόνος. «Διά χειρός Φωτίου» γράφει στις εικόνες. Από το 1954 εικονογραφεί με τους μαθητές του. «Φώτης Κόντογλου μετά της συνοδείας εποίει».
Πέρα από την πλούσια τοιχογράφηση, η Καπνικαρέα είναι ένα ήρεμο καταφύγιο για τον διαβάτη, ένα μικρό ησυχαστήριο στην καρδιά του θορύβου, ένα διάλειμμα σιωπής και σκιάς. Ένας μικρός ναός περισυλλογής. Το αν πιστεύεις δεν έχει καμία σημασία όταν μπαίνεις στο εσωτερικό του.
Ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων
Οι επισκέπτες της Αρχαίας Αγοράς περνούν συνήθως βιαστικά μπροστά από τον ναό των Αγίων Αποστόλων. Απορροφημένοι από την πυκνότητα των αρχαιολογικών ευρημάτων γύρω τους και τη σχεδόν κρυφή ομορφιά του αρχαιολογικού χώρου, μιας όασης στην καρδιά της πόλης, δεν προλαβαίνουν να πάρουν μια πληροφορία η οποία λέει ότι η περιοχή στην οποία βρίσκονται ήταν κατοικημένη, και μάλιστα μία από τις πιο κεντρικές της Αθήνας μέχρι τον Μεσοπόλεμο.
Οι Άγιοι Απόστολοι ήταν μία από τις 36 ενορίες της τουρκοκρατούμενης Αθήνας. Μέχρι το 1931 εκεί υπήρχαν δύο γειτονιές, η Βλασαρού και οι Άγιοι Απόστολοι.
Το 1931 η αµερικανική αρχαιολογική αποστολή –αφού αποτύπωσε την περιοχή µε όλους τους δυνατούς τρόπους και αφού οι κάτοικοι αποζηµιώθηκαν δεόντως– ξεκίνησε µια µεγάλη ανασκαφή 122 στρεμμάτων για να παραδώσει τον χώρο όπως είναι σήμερα.
Ο ναός των Αγίων Αποστόλων, ο οποίος τον περισσότερο καιρό είναι κλειστός, είναι ένας εξαιρετικά αγαπητός ναός στους παλιούς Αθηναίους που σπεύδουν ακόμα, την ημέρα των Αγίων Αποστόλων, στη λειτουργία της εκκλησίας.
Πρόκειται για έναν μεσοβυζαντινό ναό μεγάλης ιστορικής αξίας, τον πρώτο του επονομαζόμενου αθηναϊκού ρυθμού. Είναι σημαντικό μνημείο για τη μετέπειτα εξέλιξη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, επειδή αποτελεί επιτυχή συνδυασμό απλού τετρακίονου και σταυροειδούς εγγεγραμμένου κτιρίου.
Ο ναός των Αγίων Αποστόλων χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα και το εσωτερικό του σχήμα υποδηλώνει ότι αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως βαπτιστήριο. Σε αυτό συνηγορεί και η μαρμάρινη κολυμβήθρα με τον ανάγλυφο πλεκτό σταυρό, η οποία βρέθηκε στον χώρο του ναού και σήμερα κοσμεί το προαύλιο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας.
Η κομψή μικρή Μητρόπολη
Πολλοί κάτοικοι της πόλης έχουν μπει στον μικρό ναό δίπλα στη Μητρόπολη για να πάρουν μέρος σε λαϊκό προσκύνημα. Η «μικρή Μητρόπολη», όπως την αποκαλούν πολλοί, είναι ο ναός που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη Μητρόπολη Αθηνών και είναι αφιερωμένος στην Παναγία Γοργοεπήκοο και στον Άγιο Ελευθέριο.
Κατασκευάστηκε στο τέλος του 12ου αιώνα, στα ερείπια ενός αρχαίου ναού που ήταν αφιερωμένος στην Ειλειθυία, τη θεά των τοκετών. Τον 17ο αιώνα ο ναός αναφέρεται και ως «Γοργοεπήκοος» και ως «Καθολικόν». Το 1841 στέγασε τη δημόσια βιβλιοθήκη της Αθήνας και από το 1863 αφιερώθηκε και στον Άγιο Ελευθέριο.
Οι τοίχοι του ναού είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένοι από μεγάλους μαρμάρινους ακόσμητους λίθους και ανάγλυφα που προέρχονται από αρχαία ελληνικά, ρωμαϊκά και πρώιμα βυζαντινά μνημεία.
Τα ενενήντα μοναδικά ετερόκλητα ανάγλυφα που έχουν τοποθετηθεί στο ανώτερο τμήμα των τοίχων δημιουργούν ένα μοναδικό για βυζαντινή εκκλησία διακοσμητικό αποτέλεσμα. Η εκκλησία δεν έχει πουθενά πλίνθους εκτός από τον τρούλο της, τον οικοδομημένο με την τυπική πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία.
Το κομψό αυτό κτίσμα σώζεται μέχρι σήμερα στην αρχική του μορφή. Μυθολογικά σύμβολα και όντα, δικέφαλοι αετοί, πετεινά του ουρανού που τρώνε την άμπελο, λαγοί, παγώνια, λιοντάρια κι ελάφια συνδέουν την έννοια της θνητότητας με την αθανασία, ενώ η ζωφόρος έχει το μοναδικό εικονογραφημένο ημερολόγιο που μας έχει σωθεί από την αρχαία Αθήνα και γενικότερα από την αρχαία Ελλάδα.
Αν κάποιος θελήσει να μελετήσει συστηματικά την εικονογράφηση και τα ανάγλυφα του ναού, θα διαπιστώσει ότι είναι ένας ναΐσκος που βρίθει συμβολισμών μέσα στους αιώνες.
Είναι εξαιρετικής ομορφιάς το ανάγλυφο με την πομπή των Ελευσινίων Μυστηρίων. Σε αυτήν απεικονίζεται και το όπιο των μυστών, ο κυκεών. Λόγω της πολύπλοκης σύνθεσής του κληρονομήσαμε τη φράση περί του κυκεώνα της ζωής.
Επίσης, υπάρχουν επιτύμβιες στήλες στις οποίες, ανάμεσα στα πρόσωπα, έχει προστεθεί ένας σταυρός. Ακόμα και ο μικρός περίβολος και το μικροσκοπικό κηπάριο που περιβάλλει τον ναό είναι ένα αριστούργημα κλίμακας.
— Αργυρώ Μποζώνη
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 9.7.2015
