Γιατί τα καφενεία πρέπει να είναι ανοιχτά σε όλους και να ενθαρρύνουν την βραδύτητα.
Ένα απόσπασμα του Τζόρτζ Στάινερ,από το βιβλίο του «Η ιδέα της Ευρώπης»
Διαβάζοντας αυτό το απόσπασμα από το ευσύνοπτο βιβλίο του Στάινερ «Η ιδέα της Ευρώπης», αφενός θυμήθηκα το Μάνο (ένας είναι ο Μάνος) που θεωρούσε τα καφενεία ακρογωνιαίο λίθο της πνευματικής ζωής της πόλης, αφετέρου είδα καθαρά τι με ενοχλεί στα σύγχρονα αθηναϊκά καφέ: η έλλειψη ανοιχτοσύνης. Και η έλλειψη βραδύτητας.
Χωρίς διάπλατες πόρτες και άνεση χρόνου, το καφενείο δεν υφίσταται. Στα καφενεία φτάνουν και συμφύρονται οι πάντες. Για όσο θέλουν. Υπήρξαν μακρές περίοδοι, που πέρναγα σχεδόν όλη τη μέρα μου στο παλιό Zonars. Στο πατάρι με τα μεγάλα τραπέζια δούλευα, διάβαζα, έγραφα και έκανα τα επαγγελματικά ραντεβού, στο εστιατοριάκι της Βουκουρεστίου έτρωγα το μεσημέρι, το απόγευμα συνέχιζα στη μεγάλη αίθουσα της Πανεπιστημίου κ.ο.κ. Σε μια μέρα μπορεί να έρχονταν να με συναντήσουν στο καφενείο έως και δέκα άτομα. Στα τραπεζάκια του κάθονταν από καθηγητές μέχρι γερασμένες πόρνες. Τα αιώνια γκαρσόνια αντιμετώπιζαν τους πάντες το ίδιο. Η ουσία του καφενείου είναι η δημοκρατική του ανοιχτωσιά― ο κοσμοπολιτισμός του. Όπου εγείρονται ορατές ή αόρατες «πόρτες», το καφενείο στενεύει και στεγνώνει σε κάτι κοσμικό, σνομπ κι εντέλει φοβισμένο. Δεν είναι καφενείο πιά.
Στα καλύτερα καφενεία της Ευρώπης, ακόμη και σήμερα, αυτό το παλιό πνεύμα επιζεί. Στην Αθήνα, όλο και περιορίζεται.
Το λαμπρό βιβλίο του Στάινερ ασχολείται με κάτι πολύ ευρύτερο βέβαια: τι ορίζει την Ευρώπη, ώστε να παραμείνει κάτι που ξεσηκώνει τη φαντασία και τη ψυχή. Το συστήνω θερμά. ― Σ.Τσ.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΤΑΪΝΕΡ:
Η ΕYΡΩΠΗ αποτελείται από καφενεία, από cafes. Αυτά εκτείνονται από το αγαπημένο καφενείο του Πεσσόα στη Λισσαβόνα μέχρι τα cafes της Οδησσού, που τα στοιχειώνουν οι κακοποιοί του Ισαάκ Μπάμπελ. Απλώνονται απ’ τα cafes της Κοπεγχάγης, που προσπερνούσε ο Κίρκεγκωρ στους μοναχικούς του περιπάτους, μέχρι τους πάγκους των καφενείων του Παλέρμο. Δεν βρίσκει κανείς παλιά ή καθοριστικής σημασίας καφενεία στη Μόσχα, η οποία ήδη είναι προάστιο της Ασίας. Ελάχιστα βρίσκει στην Αγγλία, μετά από μια βραχύβια μόδα τον 18ο αιώνα. Κανένα στη βόρεια Αμερική, μ΄ εξαίρεση το προκεχωρημένο γαλατικό φυλάκιο της Νέας Ορλεάνης. Χαράξτε το χάρτη των καφενείων και θα έχετε μια απ’ τις πιο ουσιαστικές οριοθετήσεις της «ιδέας της Ευρώπης».
Το καφενείο είναι τόπος για κρυφές συναντήσεις και για συνωμοσίες, για διανοητικές συζητήσεις και για κουτσομπολιό, για τον flaneur και για τον ποιητή ή τον μεταφυσικό με το σημειωματάρι του. Είναι ανοιχτό σε όλους, αλλά την ίδια στιγμή είναι μια λέσχη, μια μασονία, που προσφέρει πολιτική ή φιλολογική-λογοτεχνική αναγνώριση και προγραμματική παρουσία. Ένα φλιτζάνι καφέ, ένα ποτήρι κρασί, ένα τσάι με ρούμι σού εξασφαλίζουν έναν χώρο για να δουλέψεις, να ονειρευτείς, να παίξεις σκάκι ή απλά να περάσεις τη μέρα σου καθισμένος κάπου ζεστά. Είναι λέσχη του πνεύματος και ταχυδρομείο του άστεγου. Στο Μιλάνο του Σταντάλ, στη Βενετία του Καζανόβα, στο Παρίσι του Μπωντλαίρ, τα καφενεία φιλοξενούσαν την πολιτική αντιπολίτευση, τον παράνομο φιλελευθερισμό. Τρία βασικά cafes στην αυτοκρατορική και μεσοπολεμική Βιέννη συγκροτούσαν την αγοράν, τον τόπο όπου εκφράζονταν και συγκρούονταν οι αντιμαχόμενες σχολές αισθητικής και πολιτικής οικονομίας, ψυχανάλυσης και φιλοσοφίας. Όποιος ήθελε να συναντήσει τον Φρόυντ ή τον Καρλ Κράους, τον Μούζιλ ή τον Κάρναπ, ήξερε ακριβώς σε ποιο καφενείο να κοιτάξει, σε ποιο Stammtisch (σημ.: το συγκεκριμένο τραπέζι που κλείνει μια παρέα τακτικά) θα μαζεύονταν. Ο Δαντόν και ο Ροβεσπιέρρος συναντήθηκαν μια τελευταία φορά στο Procope. Όταν τα φώτα σβήνουν στην Ευρώπη, τον Αύγουστο του 1914, ο Ζωρές δολοφονείται μέσα σ’ ένα καφενείο. Σ’ ένα cafe της Γενεύης ο Λένιν γράφει την πραγματεία του για τον εμπειριοκριτικισμό και παίζει σκάκι με τον Τρότσκυ.
Παρατηρήστε τις οντολογικές διαφορές. Μια αγγλική παμπ είναι αξεχώριστη απ’ αυτό. Αλλά το αμερικάνικο μπαρ είναι ένας ναός με χαμηλό φωτισμό, όπου συνήθως επικρατεί το σκοτάδι. Πάλλεται από τη μουσική, η οποία συχνά είναι εκκωφαντική. Η κοινωνιολογία του, η ψυχολογική του στόφα είναι διαποτισμένες από τη σεξουαλικότητα, από την παρουσία —ελπιζόμενη, φαντασιακή ή πραγματική—των γυναικών. Κανείς δεν γράφει τόμους φαινομενολογικής ανάλυσης σ’ ένα αμερικάνικο μπαρ (πρβλ. όμως τον Σαρτρ). Στο αμερικάνικο μπαρ τα ποτά πρέπει να ανανεώνονται, για να συνεχίσει να είναι καλοδεχούμενος ο πελάτης. Υπάρχουν «μπράβοι» για να διώχνουν τους ανεπιθύμητους. Όλα αυτά τα στοιχεία ορίζουν ένα ήθος ριζικά διαφορετικό από εκείνο του Cafe Central ή του Deux Magots ή του Florian. «Θα υπάρχει μυθολογία όσο υπάρχουν ζητιάνοι» έγραψε κάποτε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ένας παθιασμένος επαΐων και προσκυνητής των καφενείων. Η «ιδέα της Ευρώπης» θα έχει περιεχόμενο όσο θα υπάρχουν καφενεία.
