Ξεκινάει στις 15 Ιουνίου στο Κάϊρο στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Μαχμούντ Μουχτάρ, η έκθεση φωτογραφίας των Παύλου Κοζαλίδη και Αθηνάς Καζολέα «Οι Έλληνες του Καϊρου» - The Hellenes of Cairo. Πενήντα φωτογραφίες από τη ζωή των Ελλήνων σήμερα και το αποτύπωμα προηγούμενων γενιών: κτήρια, δραστηριότητες, πορτρέτα παρόντων και απόντων. Μία καταγραφή του ελληνικού στοιχείου της αιγυπτιακής πρωτεύουσας που κάποτε έλαμψε και εξακολουθεί να παραμένει αναπόσπαστο τμήμα της κοινωνίας. Η αναλογική παραγωγή των φωτογραφιών, μία δουλειά εν εξελίξει, θα ενταχθεί στο αρχείο του Μουσείου Μπενάκη το οποίο ως βασικός χορηγός μαζί με το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας και το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καϊρου, θα φιλοξενήσει την έκθεση στην Αθήνα.
Πώς προέκυψε η ιδέα γι’ αυτήν την έκθεση; Ήταν επιθυμία των δύο φωτογράφων, ενδεχομένως λόγω καταγωγής τους ή είναι μέρος ενός μεγαλύτερου κύκλου σε σχέση με τη διασπορά;
Όντως η έκθεση του Παύλου Κοζαλίδη στο Μουσείο Μπενάκη το2008 Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας ή Αναζητώντας τη Χαμένη Πατρίδα, αποτέλεσε τη «μαγιά» στο μυαλό μας για τους Έλληνες του Καϊρου. Στη Μαύρη Θάλασσα, ο Κοζαλίδης με καταγωγή από την Ορντού, αναζητούσε τις ρίζες του και στο Κάϊρο απαθανάτισε την υπερηφάνεια και τη συγκίνηση του ως Έλληνα για έναν από τους πιο σημαντικούς θύλακες της Διασποράς. Ο Κοζαλίδης εξαργυρώνει φωτογραφικά τα αισθήματά του στους Έλληνες του Καϊρου δικαιώνοντας τη φήμη του. Η Αθηνά Καζολέα με την υπέροχη ρεαλιστική οπτική της, ταίριαξε απόλυτα στο σκεπτικό του προγράμματος. Η υλοποίηση των Ελλήνων του Καϊρου έγινε με πολύ αγάπη, όρεξη και μεράκι τόσο από την πλευρά των φωτογράφων, όσο και την πλευρά των Ελλήνων που φωτογραφήθηκαν.
Συνδέουμε τον αιγυπτιώτικο ελληνισμό με την Αλεξάνδρεια συνήθως - ποια ήταν η συμβολή του καϊρινού ελληνισμού στην ιστορική παρουσία των Ελλήνων στην Αίγυπτο;
Η Αίγυπτος στο μυαλό των Ελλήνων ταυτίζεται με την Αλεξάνδρεια με τους Μπενάκηδες και τον Καβάφη. Η προσφορά του Ελληνισμού του Καϊρου είναι άγνωστη στην Ελλάδα. Παραμένουν άγνωστοι στην Ελλάδα οι αδελφοί Αχιλλόπουλοι, οι αδελφοί Αμπέτ, ο Νέστωρ Τσανακλής, ο Πολυχρόνης Κότσικας, ο Ιωάννης Αθανασάκης, ο Αλέξανδρος Ρόστοβιτς, ο Νίκος ΝικολαΪδης, ο Γιώργος Ιορδανίδης... Άγνωστη και η δραστηριότητα του Ελληνικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου «Η Ενότης», του Επιστημονικού Συλλλόγου «Ελλήνιον», η Ελληνική Λέσχη Καϊρου, ο Σύλλογος Φιλομούσων «Απόλλων», το Ελληνικό Κέντρο και τόσα άλλα σωματεία, οι εφημερίδες Κάϊρον, Κλειώ, Φως, Πάροικος, το περιοδικό Φοίνικας. ΚΙ όμως, ακόμα, πίνουμε κρασί Τσανακλής (Gianaclis) και ζητάμε Σπάθης (γκαζόζα), ψωνίζουμε αλκοολούχα ποτά από τον Ορφανίδη, συχνάζουμε στον Ελληνικό Ναυτικό Όμιλο και στο Ελληνικό Κέντρο, κάθε Πέμπτη βρισκόμαστε όλοι οι Έλληνες στη Στέγη. Με έκπληξη είδα την υπογραφή του Φώτη Κόντογλου στο τέμπλο της εκκλησίας που βρίσκεται στο ελληνικό σχολείο. Ανακάλυψα έργο της Θάλειας Φλωρά-Καραβία σε διάδρομο δίπλα στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου. Τα Ελληνόπουλα που σήμερα μεγαλώνουν στο Κάϊρο, ζουν μέσα στην ιστορία των μεγάλων ευεργετών και πηγαίνουν σε σχολεία ελληνικά με μεγάλη παράδοση. Νοιώθω ευγνώμων που ζω μέσα σε αυτό το περιβάλλον. Αυτό νομίζω το ένοιωσαν και ο Παύλος και η Αθηνά και έδωσαν την ψυχή τους φωτογραφίζοντας στους Έλληνες του Καϊρου.
Ποιοι ευελπιστείτε να είναι οι αποδέκτες της εκδήλωσης; Νέοι και φοιτητές, φιλέλληνες των άλλων ξένων παροικιών, κοσμοπολίτες της αιγυπτιακής πρωτεύουσας; Ποιο είναι συνήθως το κοινό των πολιτιστικών γεγονότων που διοργανώνετε;
Οι εκδηλώσεις μας είναι πάντα ανοικτές σε όλους. Κάνουμε μια προσπάθεια προσέγγισης όλων των Αιγυπτίων. Στόχος δεν είναι μόνο οι φοιτητές, οι φιλέλληνες και οι κοσμοπολίτες, αλλά και ο Αιγύπτιος που βλέπει την Ελλάδα ως έναν τόπο επαγγελίας, τον οποίο ονειρεύεται μια μέρα να επισκεφθεί και να ζήσει. Αυτός ο απλός κόσμος είναι που χαμογελά, όταν ακούει τη λέξη «Γιουνάν» -που σημαίνει Ελλάδα στα αραβικά- και συντηρεί την αίγλη της Ελλάδας στην Αίγυπτο. Η προσέγγιση αυτού του απλού Αιγύπτιου είναι man-to-man. Η προσπάθεια αυτή μπορεί να αποδώσει καρπούς σε διάφορες δραστηριότητες. Από μεγάλη επισκεψιμότητα σε μια εκδήλωση έως και μαθήματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας. Η επιτυχία αυτής της πρακτικής μας φάνηκε στην τελευταία διοργάνωση των Καβαφείων τον περασμένο Δεκέμβριο, όπου οι χώροι των εκδηλώσεων πλημμύρισαν από απλό κόσμο, που συνήθως ντρέπεται να προσέλθει. Η σύμπραξη με το Αιγυπτιακό Υπουργείο Πολιτισμού και τις Αιγυπτιακές αρχές, γενικότερα αποτελεί μια γέφυρα για την προσέγγιση που επιχειρούμε. Με αυτό το σκεπτικό θεσμοθετήθηκε και η Ελληνο-Αιγυπτιακή Πολιτιστική Εβδομάδα.
Σε τι βαθμό έχουν επηρεάσει τη ζωή των παροίκων οι πρόσφατες πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις;
Η ζωή των παροίκων επηρεάστηκε από την Επανάσταση του Ιανουαρίου 2011, όπως όλων των κατοίκων της Αιγύπτου. Από τότε άρχισε και η πολιτικοποίηση, που μέχρι τότε ήταν άγνωστη ως έννοια. Μετά την Επανάσταση, άρχισαν να μιλούν για «ντεμοκρασία», δημοκρατία δηλαδή. Πολλοί φίλοι με ρωτούσαν για τις εκλογές, τα κριτήρια να επιλέγεις αυτόν που θα ψηφίσεις και μου έλεγαν πως δεν τους είχε απασχολήσει ποτέ και πως τελικά βρίσκουν κουραστική την ενασχόληση με το θέμα της ψηφοφορίας. Ο τρόπος που γινόντουσαν οι συζητήσεις ήταν άμεσος, ειλικρινής και με πολύ θαυμασμό για την Ελλάδα. «Μα εσείς ξέρετε καλύτερα από όλους! Εσείς εφηύρατε τη δημοκρατία», ήταν η συνηθισμένη επωδός της συζήτησης. Οι Έλληνες αποτελούσαν και αποτελούν μια ισχυρή μειονότητα δακτυλοδεικτούμενη με τη θετική έννοια. Οι Έλληνες δεν αποτελούν ξένο στοιχείο στην Αίγυπτο, αντίθετα έχουν απορροφηθεί πλήρως, χωρίς, όμως, να έχουν απολέσει την ιδιαιτερότητα της ταυτότητάς τους για την οποία αισθάνονται μεγάλη υπερηφάνεια. Ο Έλληνας στην Αίγυπτο περιβάλλεται από θαυμασμό και σεβασμό. Είναι παραδεκτό από όλους ότι ο Ελληνισμός στην Αίγυπτο είναι φορέας πολιτισμού και αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα θα πρέπει να το εκμεταλλευτούμε από την πλευρά μας. Ό,τι ελληνικό είναι τιμημένο στην Αίγυπτο και αυτό μας δίνει ένα προβάδισμα έναντι των Ευρωπαίων εταίρων. Η διαφορά έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι οι Έλληνες έρχονταν πάντα ως φίλοι, ενώ οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι ήρθαν ως κατακτητές. Αυτό εκτιμάται πολύ εδώ! Αυτός ο αλληλοσεβασμός μεταξύ των δύο λαών αντανακλά στη μακραίωνη φιλία και στους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των δύο λαών. Συμπορευόμαστε! Ιδιαίτερα δε στον πολιτιστικό τομέα ως οι δύο αρχαιότεροι πολιτισμοί της Μεσογείου.
Μέρος της φωτογραφικής σύνθεσης είναι και αρχειακό υλικό της παροικίας, όπως βλέπουμε και στην αφίσα της έκθεσης. Πόσοι και ποιοι συνέβαλλαν στη δημιουργία και στην οργάνωση του εγχειρήματος;
Οι Έλληνες του Καϊρου αποτελεί μια σύγχρονη αποτύπωση του ελληνικού στοιχείου. Μια τέτοια αποτύπωση απαιτεί μια ιδιαίτερη σχέση με το θέμα. Οι δύο φωτογράφοι «επένδυσαν» σε γνωριμίες, συζητήσεις, φιλίες και λειτούργησαν ως μέλη της παροικίας. Η εμπιστοσύνη με την οποία τα μέλη της παροικίας αγκάλιασαν το εγχείρημα και τους φωτογράφους είναι εντυπωσιακή. Η επιτυχία των φωτογραφιών έγκειται, εκτός των άλλων, σε αυτό καθαυτό το γεγονός της αποτύπωσης της εμπιστοσύνης. Οι φωτογράφοι μπήκαν στις εκκλησίες, στα σχολεία, στα σπίτια, όπου δεν φωτογράφησαν απλώς, αλλά έγιναν κοινωνοί του Αιγυπτιώτικου κοσμοπολιτισμού. Αναπόφευκτα η εμπιστοσύνη οδηγεί σε φιλία και εμπιστευτικές συζητήσεις και εκμυστηρεύσεις για το παρελθόν. Ιδιαίτερα, όταν το παρελθόν είναι τόσο ένδοξο, όσο το παρελθόν του Ελληνισμού του Καϊρου. Έτσι, προέκυψε και η φωτογραφία που χρησιμοποιείται στο επικοινωνιακό υλικό της έκθεσης.
Η ιδέα του εγχειρήματος υιοθετήθηκε από το Γενικό Προξενείο Καϊρου, που το έθεσε υπό την αιγίδα του, φέρνοντας σε επαφή τους φωτογράφους με τα μέλη της παροικίας. Ο Γενικός Πρόξενος Καϊρου Γιάννης Χατζαντωνάκης είχε την ιδέα και την τόλμη να αναλάβει προσωπικά την οργάνωση και την εκτέλεση του προγράμματος, κάτι διόλου εύκολο. Οι συνθήκες στην Αίγυπτο, η οικονομική στενότητα στην Ελλάδα και τα μικρά χρονικά περιθώρια αποτελούσαν σοβαρές αντενδείξεις για την ολοκλήρωση του προγράμματος. Ο προγραμματισμός δεν τηρήθηκε μέχρι κεραίας και υπήρξαν πολλά προβλήματα που με καλή διάθεση και τύχη επιλύθηκαν. Μπορεί, για παράδειγμα, να μην εγκρίθηκε από τις Αιγυπτιακές αρχές η αίτηση για άδεια φωτογράφησης της ιστορικής βίλας Κότσικα στο Ζαμάλεκ, όπου είχε καταλύσει ο Γεώργιος Β΄ κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά βρέθηκαν χορηγοί από την ομογένεια που χρηματοδότησαν το σχέδιο. Η χαρτοβιομηχανία Flora, η εταιρεία κατασκευής λευκών οικιακών συσκευών Κυριάζη, η ΤΙΕΜadv και ο Θωμάς Μοσχοτόγλου που επιμελήθηκαν το έντυπο υλικό και η Ελληνική Κοινότητα συνέδραμαν γενναιόδωρα την προσπάθεια. Η φωτογράφιση δεν είναι ψηφιακή, αλλά παραδοσιακή με φιλμ και όλα τα παρελκόμενα έξοδα. Το Μουσείο Μπενάκη υιοθέτησε από την πρώτη στιγμή την ιδέα του εγχειρήματος και στάθηκε αρωγός καθ’ όλη τη διάρκεια με στόχο να προσθέσει στο αρχείο του έναν φάκελο υψηλής τεχνικής και αισθητικής αξίας με θέμα τον Ελληνισμό στο Κάϊρο. Ο χρόνος ήταν άλλο ένα ζήτημα. Το πρόγραμμα Οι Έλληνες του Καϊρου εντάσσεται στο πλαίσιο των εορτασμών της Ελληνικής Προεδρίας στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πρώτο εξάμηνο του 2014 και αποτελεί την κορυφαία εκδήλωση της Θερινής Ελληνο-Αιγυπτιακής Πολιτιστικής Εβδομάδας. Τα χρονικά περιθώρια πολύ στενά, αλλά η επιθυμία της ολοκλήρωσης μεγάλη. Ο Παύλος Κοζαλίδης και η Αθηνά Καζολέα αγαπούν τη φωτογραφία και φαίνεται ότι λάτρεψαν το Κάϊρο, δουλεύοντας σκληρά και με αυταπάρνηση για ένα αποτέλεσμα που, κατά γενική ομολογία, δικαιώνει όλους τους εμπλεκομένους. Στην προετοιμασία της έκθεσης στο Κάϊρο, μπορώ να σας πω ότι έχουμε τη συνδρομή σύσσωμης της παροικίας. Η Ελληνική Κοινότητα, το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο, το Προσκοπείο, ο Ελληνικός Ναυτικός Όμιλος προσφέρουν τη βοήθειά τους και τις ιδέες τους για να παρουσιάσουμε την Ελλάδα.
Τι άλλο ετοιμάζετε στα πλαίσια της Θερινής Ελληνο-Αιγυπτιακής Πολιτιστικής Εβδομάδας;
Η Ελληνο-Αιγυπτιακή Πολιτιστική Εβδομάδα πραγματοποιείται από 10 έως και 25 Ιουνίου και διοργανώνεται για τρίτη συνεχή χρονιά. φέτος διοργανώθηκε ως Θερινή Εβδομάδα προκειμένου η εβδομάδα αυτή να σηματοδοτήσει τη λήξη της Ελληνικής Προεδρίας. Δυστυχώς, δεν ήταν εφικτή μια μεγαλύτερη διάρκεια λόγω των Αιγυπτιακών εκλογών και της ορκωμοσίας του νέου Προέδρου στις 8 Ιουνίου, αλλά και του Ραμαζανιού που φέτος αρχίζει στα τέλη Ιουνίου. Για τη διάρκεια της Θερινής Ελληνο-Αιγυπτιακής Πολιτιστικής Εβδομάδας έχουν προγραμματισθεί ένα αφιέρωμα στον Ελληνικό Κινηματογράφο με προβολές ταινιών μεγάλου και μικρού μήκους σε θερινό κινηματογράφο, έκθεση ζωγραφικής με τίτλο «Στο Φως» της Πηγής Σπυράτου και με κορυφαία εκδήλωση τους Έλληνες του Καϊρου.
Στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Εβδομάδας είχε προγραμματισθεί η παρουσίαση της ελληνικής γλώσσας στο πρόγραμμα Ήχος και Φως (SoundandLight) στον αρχαιολογικό χώρο των Πυραμίδων. Πάνω σε αυτή την ιδέα δουλέψαμε τρία χρόνια περίπου. Από την πλευρά μας κάναμε τη μετάφραση, ολοκληρώσαμε τις αφηγήσεις στο τεχνικά άρτιο Studio Praxis με μια υψηλού επιπέδου παραγωγή της Μικρής Άρκτου υπό τη διεύθυνση της Βιβής Γερολυμάτου και του Γιώργου Καραχάλιου. Συγκινητική είναι η προσφορά γνωστών Ελλήνων ηθοποιών για την πραγματοποίηση του. Η «φωνή του Ηρωδείου», ο Αλέξης Κωστάλας, έδωσε τη φωνή του στη Σφίγγα. Μαζί του η Βίκυ Σταυροπούλου, η Έλενα Διάκου, ο Εμμανουήλ Φωτάκης, ο Χρήστος Χατζηπαναγιώτης, η Μαργαρίτα Μυτιληναίου, ο Γιώργος Καραχάλιος και ο Κώστας Παρίσης. Δυστυχώς, η πολύμηνη ασταθής κατάσταση στην Αίγυπτο και οι περικοπές στα κονδύλια των πολιτιστικών, δεν βοήθησαν την Αιγυπτιακή πλευρά να ανταποκριθεί όπως θα έπρεπε. Εύχομαι μόνο αυτή μας η προσπάθεια να μην μείνει «δώρον άδωρον».
«Οι Έλληνες του Καϊρου» 15 – 25 Ιουνίου 2014
Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Μαχμούντ Μουχτάρ, El Tahrir 5, απέναντι από την Όπερα του Καϊρου
σχόλια