Εν μέσω συζητήσεων για τον όλο και αυξανόμενο τουρισμό της χώρας, για τη σημασία των κατάλληλων -και προσαρμοσμένων στις σύγχρονες τουριστικές ανάγκες- υπηρεσιών, και για την ανάδειξη των πολυάριθμων ελληνικών μνημείων, μια κουβέντα για την νέα εποχή των ξεναγικών σπουδών στην Ελλάδα που σηματοδοτήθηκε από την φετινή έναρξη του Εντατικού Προγράμματος Κατάρτισης Ξεναγών του ΑΠΘ, μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ.
Η καθηγήτρια Ιστορίας Τέχνης, υπεύθυνη του πρώτου ελληνικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Μουσειολογίας, και μία εκ των εμπνευστών του πρωτοποριακού αυτού ακαδημαϊκού προγράμματος κατάρτισης, κα. Ματούλα Σκαλτσά, μιλά στο LIFO.gr για την σημασία της εισαγωγής των ξεναγικών σπουδών στο χώρο του Πανεπιστημίου, για τις σύγχρονες τουριστικές ανάγκες που αναδύονται παγκοσμίως, και για τις μάλλον παρωχημένες τακτικές που ίσχυαν μέχρι τώρα στην χώρα.
Who is who:
H Ματούλα Σκαλτσά είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας, και Αναπληρώτρια Πρόεδρος στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Διευθύνει στο ΑΠΘ εδώ και δεκαπέντε χρόνια το πρώτο μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μουσειολογίας στην Ελλάδα, και κάθε 18η Μαΐου, Διεθνή Ημέρα Μουσείων, με τους φοιτητές της οργανώνει εναλλακτικές ξεναγήσεις-πολιτιστικές ερμηνείες σε μνημεία της Θεσσαλονίκης ελεύθερες για το κοινό.
Επεξεργάστηκε, σε συνεργασία με Υπουργείο Τουρισμού, το Πρόγραμμα των Εντατικών Προγραμμάτων Ξεναγών, το οποίο και διεξάγεται κανονικά από το 2013.
Κυρία Σκαλτσά, τι ίσχυε μέχρι τώρα όσον αφορά την κατάρτιση των ξεναγών στην χώρα;
Μέχρι και σήμερα στις Κρατικές Σχολές Ξεναγών συνεκπαιδεύονται απόφοιτοι Λυκείου και απόφοιτοι αρχαιολογίας, σε ένα πρόγραμμα σπουδών διάρκειας 2,5 χρόνων.
Και αν η περίεργη αυτή συνεκπαίδευση εφαρμόστηκε πριν πολλές δεκαετίες, εξυπηρετώντας ανάγκες του τότε, με τα σημερινά δεδομένα δεν μπορεί να συνεχίζεται. Πρόκειται για μια εκπαιδευτική "πρωτοτυπία" η οποία στην πραγματικότητα αδυνατεί να εκπαιδεύσει τους μεν, και υποτιμά τους δε.
Επιπλέον, οι διπλωματούχοι ξεναγοί ήταν ένα κλειστό επάγγελμα που δημιουργούσε δύο ταχυτήτων Έλληνες. Όσους είχαν την άδεια άσκησης, και όσους περίμεναν να την αποκτήσουν, μιας που οι ίδιοι όριζαν πόσους αποφοίτους θα βγάζει η κάθε μια από αυτές τις σχολές, και κάθε πότε. Η Υπουργός πρέπει να πάρει μια γενναία απόφαση επ' αυτού.
Τι ακριβώς είναι το Εντατικό Πρόγραμμα Κατάρτισης Ξεναγών;
Περί τίνος πρόκειται, και τι αλλάζει πλέον με την δημιουργία του;
Στο πρόγραμμα – το οποίο επεξεργαστήκαμε μαζί με το Υπουργείο Τουρισμού - απαντάμε σε σημερινές ανάγκες. Διαρκεί δύο μήνες, και μπορούν να το παρακολουθήσουν οι απόφοιτοι Ιστορίας, Αρχαιολογίας, Ιστορίας της Τέχνης και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Είναι τόση η ζήτηση που ο αριθμός των αιτούντων είναι δεκαπλάσιος αυτών που μπορούμε να εκπαιδεύσουμε. Οι συμμετέχοντες , φυσικά, μοριοδοτούνται κατά προτεραιότητα (επιστημονικά προσόντα, άνεργοι, κτλ).
Οι απόφοιτοι των πανεπιστήμιων, λοιπόν, έχουν όχι μόνο διδαχθεί επί χρόνια την πολλαπλάσια ύλη των σχολών ξεναγών, αλλά την έχουν αποκτήσει στέρεα μέσα σε ένα πανεπιστημιακό περιβάλλον μάθησης και έρευνας. Γνωρίζουν ήδη τις μεθόδους αναζήτησης πληροφοριών και ελέγχου των πηγών, και τους λείπουν μόνο οι θεωρίες ερμηνείας του υλικού πολιτισμού, οι μουσειοπαιδαγωγικές μέθοδοι εκπαίδευσης, οι θεωρίες επικοινωνίας και η σχέση εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας, κάτω από τις οποίες πραγματοποιούνται οι ξεναγήσεις.
Κατά συνέπεια, δεν χρειάζονται οι απίθανες ώρες διδασκαλίας σε κρατικές μη διαβαθμισμένες σχολές τις οποίες οι Έλληνες φορολογούμενοι συντηρούμε, αλλά μόνο οι σύγχρονες θεωρίες και η πρακτική τους άσκηση στα μνημεία.
Ποια είναι, λοιπόν, η φιλοσοφία της νέας αυτής εποχής ξεναγήσεων;
Δύο είναι οι πυλώνες της φιλοσοφίας του Προγράμματος:
Α. εισάγουμε τις σύγχρονες θεωρίες ιστορίας, αρχαιολογίας, υλικού πολιτισμού, μουσειολογίας και ερμηνείας υλικών και άυλων καταλοίπων του πολιτισμού, επικοινωνίας, άτυπης μάθησης, ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης και
β. αυτές οι θεωρίες στη συνέχεια εφαρμόζονται επί του πεδίου στις ξεναγήσεις που πραγματοποιούνται σε πολύμορφες και έξω από τα καθιερωμένα ξεναγικές διαδρομές.
Εξίσου σημαντικές είναι και οι τεχνικές που προτείνουμε:
Διάδραση μεταξύ των φοιτητών, όπου ο καθένας συνεισφέρει –όπως συμβαίνει σε ένα θεατρικό έργο- το ρόλο του, και χρήση περισσότερων "ερμηνευτικών" τεχνικών , από εικόνες και σκίτσα μέχρι πίνακες και φράσεις ή ερωτήσεις σε καρτέλες.
Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που λειτουργεί μονάχα στο ΑΠΘ;
Πραγματοποιείται και σε άλλα πανεπιστήμια της χώρας. Ωστόσο, επειδή δεν πρόκειται για ένα αναλυτικό πρόγραμμα στοιχειώδους ή μεταλυκειακής εκπαίδευσης, το κάθε πανεπιστήμιο προσκομίζει σ' αυτό τη δική του προσέγγιση και το δικό του πολιτισμικό περιβάλλον.
Η Θεσσαλονίκη τυχαίνει να είναι η μόνη πόλη στον κόσμο με τα περισσότερα κηρυγμένα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, όλων των εποχών και πολιτισμών στην Ελλάδα, ενώ εκτεταμένοι αρχαιολογικοί χώροι (Πέλλα, Δίον, Βεργίνα, 'Ολυνθος, Φίλιπποι), μοναστικές πολιτείες (Μετέωρα και 'Αγιο Όρος), παραδοσιακοί οικισμοί (Πήλιο, Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης, 'Αγιος Παντελεήμονας, Νικήτη, Παλιά Πόλη Ξάνθης), και περιοχές φυσικού κάλλους και οικοσυστημάτων ('Ολυμπος, Σάνη, Κερκίνη) βρίσκονται όλοι πολύ εγγύτατα, και χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση των ξεναγών.
Πόσοι κύκλοι του νέου προγράμματος έχουν πραγματοποιηθεί ως τώρα, και πόσοι ξεναγοί έχουν αποφοιτήσει από αυτό;
Έχουν λειτουργήσει δύο κύκλοι, ένας το 2013 και ένας το 2014, και έχουν αποφοιτήσει εξήντα ξεναγοί από όλη την Ελλάδα.
Όλοι τους παίρνουν την κάρτα ξεναγού από το Υπουργείο Τουρισμού αμέσως με την αποφοίτησή τους. Όντας σε επαφή μαζί τους μπορώ να σας πω ότι η συντριπτική πλειοψηφία δεν εργάζεται στον μαζικό τουρισμό.
Εξειδικευμένα πρακτορεία εναλλακτικού τουρισμού και μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα απευθύνονται σήμερα στους αποφοίτους του νέου προγράμματος για τα ξεναγικά τους προγράμματα.
Σε ποιο "είδος τουρίστα" θα λέγατε ότι απευθύνονται αυτοί οι "νέας γενιάς" ξεναγοί;
Στοχεύουμε στον υποψιασμένο τουρίστα, και σε αυτόν που θα έχει ερωτήματα για τον πολιτισμό στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο κόσμο όπου δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι πολιτισμοί, αλλά πολιτισμοί με τη δική τους αξία και ιδιαιτερότητα.
Ο μαζικός τουρισμός επίσης μας απασχολεί, αλλά θέλουμε να του δώσουμε ό,τι πιο ανατρεπτικό θα του δημιουργήσει ερωτήματα αλλαγής στερεοτύπων. Δηλαδή, δεν μεταδίδουμε γνώσεις. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι προτείνουμε στάσεις θέασης των πολιτισμών.
Και σε ποια ιστορικά τοπόσημα εκπαιδεύονται;
Οι ξεναγικές μας δράσεις εκτείνονται σε όλο το χώρο της Μακεδονίας, της Θράκης και της Θεσσαλίας και περιλαμβάνουν όλων των ειδών, εποχών και πολιτισμών μνημεία και κέντρα τουριστικού ενδιαφέροντος:
Προϊστορικά, κλασικά, ρωμαϊκά, ελληνιστικά, βυζαντινά, μεσαιωνικά, οθωμανικά, εβραϊκά, παραδοσιακού πολιτισμού και σύγχρονου.
Η Θεσσαλονίκη είναι η μόνη πόλη με τα περισσότερα εκκλησιαστικά τεμένη, χριστιανικά και οθωμανικά –κηρυγμένα μνημεία- από τον 6ο αι. ως και τον 19ο αι., καθώς και η μόνη πόλη που έχει δύο μεγάλα μουσεία σύγχρονης τέχνης και επώνυμα δείγματα αρχιτεκτονικής από τον 19ο αι. ως σήμερα. Φυσικά εξερευνούμε και τον εναλλακτικό τουρισμό, όπως "Οι δρόμοι του κρασιού της Μακεδονίας" κ.α.
Οι ξεναγικές σπουδές εισέρχονται για πρώτη φορά στον χώρο του πανεπιστημίου.
Εξηγήστε μας τη σημασία του γεγονότους αυτού.
Το πανεπιστημιακό περιβάλλον οδηγεί σε πανεπιστημιακό τρόπο διδασκαλίας, και αντιστοίχως μαθητείας. Δηλαδή, δεν ενδιαφέρει μονάχα η απόκτηση της γνώσης και η πιστοποίησή της, όπως συμβαίνει σε όλες τις αδιαβάθμητες σχολές, αλλά η μάθηση.
Όταν κάποιος ασκηθεί στη μάθηση αν επικαιροποιήσει τις γνώσεις του στις σύγχρονες θεωρίες και προσεγγίσεις που προκύπτυν και που μόνο στο πανεπιστήμιο επικοινωνούνται, και αν, ως πανεπιστημιακός απόφοιτος, είναι ήδη κατά τεκμήριο εκπαιδευμένος στην άντληση της γνώσης που του χρειάζεται κάθε φορά, τότε του φτάνουν και του περισσεύουν οι 240 ώρες εντατικής εκπαίδευσης.
'Ίσως θα χρειάζονταν να εκταθούν σε περισσότερο χρόνο αυτές οι ώρες, αλλά σε μια Ελλάδα σε κρίση δεν μπορείς να απαιτείς από νέους ανθρώπους να μένουν εκτός της κατοικίας τους περισσότερο από όσο χρειάζεται. 'Έτσι επωμιζόμαστε εμείς οι διδάσκοντες την εντατικότητα του προγράμματος, χωρίς όμως αυτό να αποβαίνει εις βάρος των διδασκομένων.
Αλήθεια, υπάρχει κάποιου είδους ανταγωνισμός ανάμεσα στο καινούριο Εντατικό Πρόγραμμα Κατάρτισης Ξεναγών και στις προϋπάρχουσες Κρατικές Σχολές Ξεναγών;
Από μεριά δική μας και των αποφοίτων μας δεν υπάρχει καμία αντιπαλότητα. Ούτε θα σταθούμε σε περιπτώσεις όπου οι απόφοιτοί μας αποκαλούνται "διμηνίτες" (παρά τις τουλάχιστον 4χρονες σπουδές τους), ούτε σε ορισμένα έωλα κατευθυνόμενα δημοσιεύματα.
Ο ανταγωνισμός βέβαια υπάρχει, αλλά σε ποιόν κλάδο δεν υπάρχει; Θα ήταν ύποπτο αν υποστηριζόταν ότι δεν πρέπει να υπάρχει ανταγωνισμός, και ακόμη χειρότερο αν επιχειρούνταν να τιθασευτεί. Κάτι τέτοιο θα λειτουργούσε και εις βάρος των άξιων. Και από αυτό έχει υποφέρει αρκετά η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, ελπίζοντας ότι έχουμε τελειώσει με τις "προστασίες" και τα κλειστά επαγγέλματα.
'Όποιος είναι καλύτερος αργά ή γρήγορα απορροφάται από την αγορά.
Τα δύο προγράμματα, το δικό μας και των σχολών ΟΤΕΚ δεν είναι ανταγωνιστικά. 'Άλλωστε και τα δύο κατευθύνονται από την ίδια αρχή, το Υπουργείο Τουρισμού. Θα προτείναμε μάλιστα το υπουργείο να προβλέψει ορισμένες θέσεις επιπλέον των εισακτέων για όσους από τους παλιούς ξεναγούς θα ήθελαν να παρακολουθήσουν το καινούριο πρόγραμμα.
Θεωρείτε ότι η Ελλάδα, μία χώρα με τόσο μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον, είχε κατά κάποιον τρόπο "ξεμείνει" σε παρωχημένες ξεναγικές μεθόδους;
Οι τουριστικές ανάγκες έχουν παγκοσμίως αλλάξει, και καλύπτουν πλέον ένα πολύ μεγάλο εύρος απαιτήσεων. Δίπλα στο μαζικό τουρισμό υπάρχει ο εξειδικευμένος, ο πολύμορφος. Ο οικοτουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός, ο αθλητικός τουρισμός, ο ιαματικός τουρισμός, ο οινοτουρισμός, ο γευσιγνωστικός τουρισμός, ο εκπαιδευτικός τουρισμός υπάρχουν δίπλα στον πολιτιστικό τουρισμό, με τη στενή έννοια του culture.
Γιατί βέβαια και οι παραπάνω εξειδικευμένοι τρόποι τουρισμού στον πολιτιστικό εντάσσονται, αν ερμηνεύσουμε τον πολιτισμό με την έννοια του civilization.
Η Ελλάδα, με τα 21,4 εκατομμύρια τουρίστες φέτος δεν θα επενδύσει στην έννοια του civilization; Θα μείνει στη στενή έννοια του culture;
H αγορά φαίνεται ότι το ζητάει. Μήπως ο ρόλος ενός φιλελεύθερου κράτους είναι να επιτρέψει στην αγορά να αποφασίσει ποιους και πόσους χρειάζεται; Επιτέλους στην Ελλάδα ας μην προστατεύονται όσοι δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα, γιατί η κοινωνία έχει ήδη αλλάξει.
Πού μπορούν να απορροφηθούν σήμερα οι απόφοιτοι του προγράμματος, και ποιες είναι οι επαγγελματικές τους διέξοδοι;
Παρωθούμε τους αποφοίτους μας να δουλεύουν συλλογικά, διαντιδρώντας μεταξύ τους , όπως ακριβώς συμβαίνει και στις πρακτικές τους ξεναγικές ασκήσεις.
Γι' αυτό και σήμερα σας προτείνουμε τρεις ομάδες (Thessaloniki Walking Tours, dot2dot, Άνω-Κάτω/Upside Down) που δραστηριοποιούνται στην Θεσσαλονίκη και στη βόρεια Ελλάδα με πακέτα που περιλαμβάνουν ξεναγήσεις, μουσειοπαιδαγωγικές δράσεις, και δράσεις για ένα πολύμορφο και εξειδικευμένο κοινό.
Είναι ομάδες που δεν περιμένουν απλά και μόνο τους τουρίστες, αλλά διαμορφώνουν μέσα από το πρόγραμμα τους τη ζήτηση.
Διαμορφώνουν το ίδιο τους το κοινό.
σχόλια