Αυτό που θα ήθελα να αναδείξω εδώ, είναι η έλλειψη διαλόγου γύρω από τη βία κατά των γυναικών από την οπτική κάποιου ο οποίος έχει αρκετές φορές προσφέρει υποστήριξη και βοήθεια σε άτομα που ξαναχτίζουν τη ζωή τους μετά από επεισόδια έμφυλης βίας μέσω εθελοντικών οργανώσεων. Άτομα που στην πλειοψηφία τους είναι κορίτσια και γυναίκες. Με αφορμή την πρόσφατη διαφήμιση του Jumbo με πρωταγωνίστρια την κ. Δημητρίου, δύο ουσιαστικές ερωτήσεις παραμενουν στο τραπέζι για εκείνους/ες που όχι μονο έχουν επίγνωση της βίας, αλλα θα ήθελαν και να εξαλειφθεί η βία εναντίον τον γυναικών. Τέτοιες διαφημίσεις τείνουν να υπάρχουν όταν στη δημιουργική ομάδα διαφήμισης κι εκτέλεσης δεν υπάρχουν γυναίκες με φεμινιστική εργαλειοθήκη.
Η βία κατά των γυναικών βασίζεται στην πεποίθηση ότι τα σώματα των γυναικών είναι αντικαταστήσιμα αγαθά στη διάθεση χρήσης και κατάχρησης από εκείνους/ες που κατέχουν μεγαλύτερη δύναμη κι επιρροή. Μεγαλύτερη επιρροή και δύναμη υπό τα υπάρχοντα συστήματα πατριαρχίας και καπιταλισμού τείνουν να έχουν οι άνδρες.
Ας ξεκινήσουμε διερωτούμενοι αν ζούμε σε μια κουλτούρα βίας η εάν η πλειοψηφία των πράξεων βίας διαπράττεται από ένα σχετικά μικρό αριθμό ανδρών. Στη συνέχεια ας κάνουμε ένα υποθετικό σενάριο για τη συνέχεια της διαφήμισης μετά την ατάκα της κ. Δημητρίου «Χτύπα. Χτύπα σαν άνδρας». Πρόκειται για ένα ευτυχές τέλος, όπου απλά ένα από τα αβγά σπάει και κάποιος/α είναι νικητής/ρια; Κι αν ο/η νικητής/ρια είναι ένας/μία, ποιος/α είναι πιθανότερο να είναι; Το κάστινγκ με την ίδια να δηλώνει προ ετών θύμα κακοποίησης από σύντροφο της ήταν τυχαίο ή επιτυχές; Αν οι ερωτήσεις αυτές μοιάζουν με ερωτήσεις παγίδα, υπάρχει μία μονολεκτική απάντηση κοινή για όλες: πα-τρι-αρ-χί-α.
Το να επισημαίνουμε ένα υπάρχον σύστημα όπως η πατριαρχία και μια κυρίαρχη κουλτούρα όπως εκείνη της βίας ενέχει κινδυνους αποκέντρωσης των ευθυνών. Ενδέχεται να παραποταμίσουμε την ευθύνη του/ης κατά κύριο λόγο ιθύνοντα/ουσας μεταβιβάζοντας την ευθύνη για τις πράξεις βίας από το μέρος στο όλον. Παρόλα αυτά, ξεκινώντας από τις ατομικές εμπειρίες και τις ατομικές πράξεις βίας δεν μπορούμε να μην αναγάγουμε το μοτίβο αυτό σε κοινωνιολογική παρατήρηση. Οι δύο αυτές συνιστώσες συγκλίνουν, ταυτοποιούν αλλά και δημιουργούν μια κουλτούρα, εκείνη της βίας, που είναι εφάμιλλη, αλληλένδετη αλλά επιπλέον και θεμέλιο της κουλτούρας του βιασμού. Άλλο ένα λάθος το οποιο γίνεται τακτικά είναι η στοχοποίηση τον θυμάτων κατασκευάζοντας εσκεμμένα με τη τακτική αυτή δικαιολογίες για τις πράξεις βίας κατά κύριο λόγο των ανδρών. Η στοχοποίηση αυτή αναπαράγεται διαχρονικά και μέσα από την ποπ κουλτούρα (ταινίες δράσης, πόλεμοι κ.ά.) μέσα στην οποια γαλουχούμαστε.
Η πατριαρχία ως ορος έχει θαφτεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην Ελλάδα μαζί με το κλείσιμο ενός σχετικά πρόσφατου κύματος φεμινισμού, που έδωσε τη σκυτάλη στις κουίρ διεκδικήσεις. Ο ορος αναφέρεται στην εκδήλωση και τη θεσμοποίηση της ανδρικής κυριαρχίας πάνω στις γυναίκες και τα παιδιά στα πλαίσια της οικογενειας, αλλα και στην επέκταση της ανδρικής κυριαρχίας πάνω στις γυναίκες εντός της κοινωνίας εν γένει. Ο φεμινισμός ως κίνημα αμφισβητεί τις πράξεις ανδρικής κυριαρχίας κι αναλύει την υποθάλπτουσα πατριαρχική ιδεολογία που επιχειρεί να κάνει την κυριαρχία αυτή να μοιάζει φυσική, αναπότρεπτη κι άτρωτη. Η βία είναι εξουσία.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η αγαπημένη Οντρέϊ Λορντ, «Τα εργαλεία των αφεντών δε θα καταστρέψουν ποτέ το σπίτι του αφέντη. Μπορεί να μας επιτρέψουν παροδικά να τον νικήσουμε στο δικό του παιχνίδι, αλλά δε θα μας επιτρέψουν να καταφέρουμε ποτέ σημαντικές αλλαγές». Η κ.Δημητρίου μπορεί να πέτυχε να βρεθεί στο επίκεντρο της επικαιρότητας και να κέρδισε μερικές δεκάδες επιπλέον καλαθιών με γαρύφαλλα, αλλά αυτό δεν επηρεάζει τη θέση της υπό το σύστημα καταπίεσης, που είναι η πατριαρχία έχοντας μάλιστα και η ίδια υπάρξει θύμα βίας.
Προσωπικά, θεωρώ ότι δεν πρέπει να περιορίσουμε τη σπουδαιότητα του προβλήματος σε μια ομάδα ανδρών, οι οποιοι επιδίδονται σε βίαιες συμπεριφορές σε ιδιωτικά και δημοσια πεδία. Αντιθέτως, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το εκτενέστερο πλαίσιο στο οποιο οι άνδρες μαθαίνουν να αναζητούν τον έλεγχο, προκειμενου να αισθανθούν άνδρες, να επιδοθούν στην κατασκευή της ανδρικότητας τους και να μυηθούν στις ιεροτελεστίες ανδρισμού. Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο ότι ο έλεγχος αυτός σεξουαλικοποιείται εντόνως. Τέλος στον ανδρισμό ως αξία. Τέλος στις ανδρικοτητες ως αυτοσκοπό. Τέλος στην εξουσία που καταπατά την ανθρώπινη υπόσταση των ατόμων, οποια κι αν είναι η μορφή της.
Μια φεμινιστική κριτική της βίας και της κουλτούρας της βίας αποτελεί άρα απειλή προς τον ανδρισμό η την ανδρική υπόσταση ενός άνδρα; Όχι. Το πιθανότερο είναι το αντίθετο να είναι αληθές. Ο φεμινισμός αποτελεί δώρο και για τους άνδρες. Μια κριτική αυτού του είδους δεν υποβιβάζει την ανθρωπισμό ή την ανθρωπότητα μας, αλλα αντίθετα μας δίνει την ευκαιρία να την αγκαλιάσουμε. Η βία είναι βία κι η πατριαρχία είναι πατριαρχία.
*Ο Παπαδάκης Ευάγγελος είναι ιδρυτής της ομάδας ακτιβισμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα Queerborg. Είναι απόφοιτος Πολιτικών Επιστημών και Σπουδών Φύλου, κατοικοεδρεύει στο Λονδίνο όπου εργάζεται στο Global Fundraising τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας και στο Campaigns & Communications τμήμα της οργάνωσης Fair Trials.
