Τυχαίνει, όχι σπάνια, να γνωρίζω απλούς, καθημερινούς ανθρώπους με ιστορίες και εμπειρίες ζωής πιο ενδιαφέρουσες από πολλών επώνυμων. Η 75χρονη συνομιλήτριά μου με την οποία τυχαία γνωριστήκαμε δεν είναι κάποια διασημότητα αλλά μια αξιοπρεπέστατη κυρία που δοκιμάστηκε σκληρά και πάλεψε πολύ στη ζωή της για να τα φέρει βόλτα.
Xρειάστηκε όντας ακόμα νέο κορίτσι να χτίσει από μόνη της χαρακτήρα κι αυτοάμυνες, να γίνει «ο άντρας του εαυτού της», όπως το θέτει, πρόκοψε όμως κι ας μην πλούτισε. Αν μάλιστα δεν ήταν η ταλαιπωρία που τράβηξε οικογενειακώς στη διάρκεια της δικτατορίας εξαιτίας της πολιτικής δράσης του μεγαλύτερου αδερφού (πρόκειται για τον Γιάννη Καούνη ο οποίος συνελήφθη, φυλακίστηκε και βασανίστηκε, η ίδια μάλιστα κατέθεσε ως μάρτυρας το '74 στη δίκη της χούντας), αν δεν είχε έπειτα και η ίδια βασανιστεί από δράματα οικογενειακά, θα ήταν σε καλύτερη κατάσταση.
Το πολέμησε, όμως, κι ακόμα το πολεμάει ούσα μόνη πια και με πολλά θέματα υγείας σε μια ηλικία δύσκολη από κάθε άποψη και με τη γενικότερη οικονομική δυσπραγία, από τα μεγάλα θύματα της οποίας ήταν και οι συντάξεις, να την επιβαρύνει ακόμα περισσότερο. Με τον χειμώνα και ημερολογιακά πλέον προ των πυλών –η δυσκολότερη εποχή του χρόνου για έναν ηλικιωμένο– και ζώντας σε μια πόλη με κουλτούρα και υποδομές κάθε άλλο παρά φιλικές προς την τρίτη ηλικία, η κυρία Σταυρούλα όπως και πολλοί άλλοι συνομήλικοί της έχει καθημερινά να ανέβει έναν μικρό ή μεγαλύτερο Γολγοθά, ειδικά αν χρειαστεί να ξεπορτίσει.
Το χειρότερο είναι η περιφρόνηση του ηλικιωμένου, η δυσκολία του να εξυπηρετηθεί και να μετακινηθεί σε μια πόλη που σου ορθώνει εμπόδια σε κάθε σου βήμα.
Δεν πρόκειται σίγουρα για μια ακραία περίπτωση ανθρώπου ανήμπορου και περιθωριοποιημένου: Επιβιώνει αξιοπρεπώς, διατηρεί κάποια ενδιαφέροντα, κοινωνικοποιείται όσο μπορεί, κάτι που την κρατά ζωντανή όχι μόνο σωματικά αλλά και πνευματικά. Είναι εντούτοις μια αρκετά αντιπροσωπευτική περίπτωση του μέσου ηλικιωμένου σήμερα στην Ελλάδα, μιας πληθυσμιακής ομάδας της οποίας τα προβλήματα, οι αγωνίες και οι προσδοκίες προβάλλονται ελάχιστα συγκριτικά με το εύρος, την και το «ειδικό βάρος» που θα έπρεπε να της αναγνωρίζεται σε κάθε κοινωνία – γιατί όση αξία έχει να προσπαθείς να ορίσεις το μέλλον μέσα από τα μάτια ενός μικρού παιδιού, άλλη τόση έχει να αφρουγκάζεσαι το παρελθόν μέσα από το βλέμμα ενός γηραιότερου.
«Έχω κλείσει αισίως τα 75. Ο πατέρας Μανιάτης, η μάνα Πατρινιά, μας μεγάλωσαν με τα δυο μου αδέρφια στην Καλαμάτα προτού ανέβουμε το '64 εσωτερικοί μετανάστες στην Αθήνα. Αρχικά Αιγάλεω, από το '72 στο Δάσος Χαϊδαρίου που τότε ήταν κυρίως οικόπεδα γύρω από το στρατόπεδο ΚΕΒΟΠ το οποίο επί χούντας έγινε κι αυτό τόπος μαρτυρίου. Νέο κορίτσι εγώ, λουλουδάκι μόλις ανθισμένο που λέγανε τότε, μπήκα στη βιοπάλη αμέσως μετά το γυμνάσιο γιατί δεν βγαίναμε.
Με τα πολλά βρήκα το '66 κάτι πιο σταθερό σε μια εταιρία διεθνών μεταφορών. Οι απαιτήσεις της δουλειάς βουνό, είχα δε να κάνω σχεδόν αποκλειστικά με άντρες, από τους βιοτέχνες και τους εμπορικούς αντιπροσώπους μέχρι τον τελευταίο υπάλληλο του τελωνείου. Είχα κι από πάνω ένα αφεντικό-κέρβερο. Χρειαζόσουνα δυνατό χαρακτήρα κι ατσάλινα νεύρα κυριολεκτικά! Φαγητό απέξω, ούτε συζήτηση - ένα καλαθάκι με κουλούρι και λίγο τυράκι έπαιρνα μαζί, συχνά κιόλας γυρνούσα με τα πόδια σπίτι για να γλιτώσω το εισιτήριο. Όσο για αμοιβή, 1.360 δρχ. ήταν θυμάμαι τότε ο βασικός, εγώ λάμβανα 1.000 κι αυτές χωρίς IKA.
Αν υπήρχε τότε εκμετάλλευση; Μη συζητάς! Χαμηλές οι αμοιβές, πολλές οι απλήρωτες υπερωρίες, ρεπό συχνά ανύπαρκτα όπως και τα εργατικά δικαιώματα. Μετά που είδε τις δυνατότητες και την αξιοσύνη μου με έκανε υπεύθυνη αλλά τι τα θες, ήτανε ένας εργοδότης απότομος και βάναυσος, μέχρι και οι περίοικοι είχαν να το λένε. Ακριβώς δε επειδή είχα να κάνω με ένα τέτοιο αφεντικό και τόσους άντρες στο εργασιακό μου περιβάλλον είχα χτίσει γερές άμυνες και τείχη προστασίας. Το '72 βρήκα καλύτερη θέση σε αντίστοιχη εταιρία με μεγαλύτερο μισθό, ασφάλιση κι απ' όλα. Άλλαξα ξέρεις πολλές τέτοιες δουλειές, είχα πια χάρη στην εμπειρία μου τη δυνατότητα επιλογής –υπήρχε βλέπεις τότε και μεγάλη προσφορά εργασίας–, υπήρξα μάλιστα μια περίοδο αντιπρόεδρος του σωματείου διεθνών μεταφορών!
Σεξουαλική παρενόχληση όχι, δεν είχα υποστεί. Ναι, βέβαια τα κάνανε και τότε, έπεφτε χούφτωμα στα λεωφορεία, στα σινεμά, τα θέατρα, ακόμα και συνοδευόμενη μπορεί να μη γλίτωνες τη χειρονομία - πέφτανε βέβαια και μπάτσες από τις θιγόμενες! Στη δουλειά όμως δεν μου είχε συμβεί γιατί άλλωστε δεν άφηνα κι εγώ κανένα τέτοιο περιθώριο. Μια φορά που πήγε κάποιος να με προσβάλει στο γραφείο επειδή ήμουν κοπέλα και τάχα δεν είχα αντίληψη, μας άκουσε όλο το κτίριο, λίμπα τα έκανα! Ήθελε όμως πολύ τσαγανό για να επιβιώσεις στην αγορά εργασίας άμα ήσουνα φτωχοκόριτσο εκείνο τον καιρό. Χρειάστηκε να γίνω κανονικά ο άντρας του εαυτού μου.
Το '66 γνώρισα τον σύζυγό μου τον Θεοδόση στα μπάνια που πηγαίναμε τότε οικογενειακώς, είτε Σκαραμαγκά που τότε είχε θάλασσα πεντακάθαρη είτε Κινέτα. Μου έστελνε μηνύματα μέσω τρίτων, παρακολουθούσε το σπίτι, δίναμε κρυφά ραντεβού, τέτοια! Γρήγορα μου πρότεινε γάμο κι εγώ τα έχασα, έπρεπε να ρωτήσω τους γονείς που ευτυχώς συμφώνησαν. Ήταν και μια αισιόδοξη εποχή, θα αλλάζανε πιστεύαμε τα πράγματα στην Ελλάδα.
Παρότι δεν ήμουνα οργανωμένη πολιτικά με παρέσυρε κι εμένα το ρέμα που λέει το τραγούδι, κατέβαινα κι εγώ λοιπόν στις διαδηλώσεις φωνάζοντας "1-1-4!". Είχανε τότε σκοτώσει και τον Λαμπράκη, μετά τον Πέτρουλα, είχανε γίνει πολλά. Όμως την επόμενη χρονιά έκανε το πραξικόπημα ο Παπαδόπουλος και βρεθήκαμε να τρέχουμε οικογενειακώς για τον μεγάλο αδερφό μου που τον είχανε συλλάβει επειδή ήτανε Ρηγάς. Μαύρα χρόνια. Εκείνος να μπαινοβγαίνει στις φυλακές κι εγώ να πρέπει να φροντίζω για εκείνον και για τον μικρότερο που ήτανε φαντάρος – λίγο μετά που απολύθηκε ξενιτεύτηκε στον Καναδά όπου σήμερα ζει οικογενειακώς.
Έχω πάντα σε μια γωνιά μια βαλίτσα έτοιμη με όλα τα χρειαζούμενα αν τυχόν χρειαστώ άμεσα νοσηλεία – κάθε ηλικιωμένος οφείλει να κρατά μια τέτοια!
Τον ταλαιπώρησαν πολύ που λες τον μεγαλύτερο... ανακρίσεις, βασανιστήρια, φάλαγγα, να έχεις και τους ρουφιάνους της Ασφάλειας συνέχεια στο κατόπι σου... Τα είχα καταθέσει όλα αυτά σαν μάρτυρας στη δίκη της χούντας! Ταλαιπωρία και πόνος πολύς, ούτε να τα θυμάμαι δεν θέλω. Τι κι αν καταδικάστηκαν, τι κι αν φυλακίστηκαν οι βασανιστές; Την κατεστραμμένη υγεία και τα χαμένα χρόνια του αδερφού μου και τόσων άλλων που μαρτυρήσανε τότε, ποιος θα τους τα επιστρέψει;
Μ' αυτά και μ' αυτά άργησα να αποκτήσω δεύτερο παιδί – είχα ήδη μια κόρη, έκανα και δεύτερη που σήμερα ζει στην Πάτρα. Όμως τη μεγάλη την έχασα το '96 από καρκίνο στα 27 της μόλις χρόνια. Απόφοιτος γερμανικής φιλολογίας, εργαζόταν στην τηλεόραση, ήταν να πάει διευθύντρια προγράμματος στον ΑΝΤ1 Κύπρου κι είχε πολλά σχέδια για το μέλλον, όμως η ζωή τα αποφάσισε αλλιώς. Ξεκινήσαμε θεραπείες, την πήγαμε στη Νέα Υόρκη –ευτυχώς ο κ. Κυριακού φιλοτιμήθηκε τότε να αναλάβει τα έξοδα, διαφορετικά θα ήταν αδύνατο ακόμα κι αν ξεπουλιόμασταν οικογενειακώς–, πότισα δε θυμάμαι πόσα δέντρα εκεί στο προαύλιο του νοσοκομείου με δάκρυα. Εντέλει δυστυχώς δεν τα κατάφερε.
Δυόμιση χρόνια μετά εμφανίζει κι ο σύζυγος μια πολύ σπάνια μορφή καρκίνου, επίσης αγιάτρευτο. Όταν το '99 έχασα κι εκείνον έπρεπε να ξαναμάθω να ζω μονάχη και δύσκολα συνηθίζεις ύστερα από τόσα χρόνια να πορεύεσαι δίχως τον άνθρωπό σου, αν το συνηθίσεις ποτέ. Εδώ χρειάστηκε να μάθω να ζω χωρίς το ένα μου παιδί...
Ναι, εγώ τουλάχιστον μια σύνταξη αναπηρική –γιατί βλέπεις 33 χρόνια σκληρής δουλειάς και ταλαιπωριών που κλόνισαν την υγεία μου– κατάφερα να την πάρω. Μου την έχουνε βέβαια κουτσουρέψει τα τελευταία χρόνια δεν θυμάμαι κι εγώ πόσες φορές όπως όλων μας. Άντε ζήσε με αυτά, άντε πλήρωνε λογαριασμούς, εφορίες και ένφιες για το σπιτάκι που φτύσαμε αίμα να αποκτήσουμε, τρόφιμα, γιατρούς, φάρμακα, ταξί για μετακινήσεις γιατί σε συγκοινωνίες δυσκολεύομαι να μπω – άσε που μας κόψανε και τη δημοτική συγκοινωνία στο Χαϊδάρι, ούτε στην πλατεία δεν μπορώ να πάω!
Έχει έπειτα ο ηλικιωμένος κι έξοδα που δεν φαντάζεσαι, αν χρειάζεσαι π.χ. πάνες ακράτειας καθημερινά και 2-3 βασικά φάρμακα θες 500 ευρώ μηνιαίως με το καλημέρα μόνο γι΄αυτά. Αν πρέπει να πληρώνει να έχει κι άνθρωπο συνέχεια από κοντά, ασ'τα! Σε πόσους βρίσκονται τόσα χρήματα, τι να σου καλύψουν σήμερα τα ταμεία έτσι όπως τα κάνανε; Βοήθεια άλλη όχι, δεν έχω, προς το παρόν επιβιώνω ευτυχώς ακόμα αξιοπρεπώς. Συντροφιά όμως δεν υπάρχει σαν τη χρειάζομαι - Σαββατοκύριακα, αργίες, γιορτές, συνήθως μονάχη τα περνώ κλεισμένη στα τέσσερα ντουβάρια. Εγκαταλελειμμένη εντελώς όχι δεν είμαι, με επισκέπτεται ο μεγάλος αδερφός, έρχονται μια στο τόσο από την Πάτρα η μικρή κόρη με τα εγγόνια, όμως η καθημερινότητά μου είναι μοναχική. Και να με καλέσει έπειτα κάποιος στο σπίτι του, πώς να πάω; Κουράζομαι. Κοντά στα άλλα πάσχω κι από κατάθλιψη αφότου έχασα τη μεγάλη μου κόρη...
Δεν μπορώ ύστερα να κάνω βαριές δουλειές, να σηκώσω πράγματα, αναγκαστικά φέρνω μια στο τόσο γυναίκα για γενική καθαριότητα. Ύστερα έχω καμπουριάσει, βαδίζω δύσκολα, χρειάζομαι μαγκούρα, τουλάχιστον όμως αυτοεξυπηρετούμαι ακόμα, ικανότητα που μόνο άμα τη χάσεις την εκτιμάς πραγματικά. Υπάρχει έπειτα το θέμα της ασφάλειας, τόσα γίνονται, φοβάσαι, κλειδαμπαρώνεσαι. Έχω επίσης πάντα σε μια γωνιά μια βαλίτσα έτοιμη με όλα τα χρειαζούμενα αν τυχόν χρειαστώ άμεσα νοσηλεία – κάθε ηλικιωμένος οφείλει να κρατά μια τέτοια!
Τι τα θες, προσπαθώ να τα φέρω βόλτα όπως δύναμαι. Δεν βαρυγκομάω γιατί άλλοι άνθρωποι στην ηλικία μου που δουλέψανε το ίδιο ή και περισσότερο σκληρά περνάνε χειρότερα. Είναι όμως τραγικό να έχει επιστρέψει τόσος κόσμος στο βιοτικό επίπεδο της εποχής που ήρθα εγώ στην πρωτεύουσα. Τα μαθαίνω όλα, μη νομίζεις, ενημερώνομαι, από μικρή ήθελα να πληροφορούμαι τι γίνεται στον κόσμο κι επειδή τότε δεν μου περισσεύανε για εφημερίδες ήμουνα τακτική λαθραναγνώστρια! Θυμάμαι δε ότι όποτε επισκεπτόμουνα μια πλούσια συμμαθήτριά μου, κόρη βιομηχάνου, ξεκοκάλιζα ό,τι εφημερίδα ή περιοδικό βρισκόταν σπίτι της...
Να ήτανε όμως μόνο το οικονομικό; Ακόμα χειρότερη είναι η περιφρόνηση του ηλικιωμένου, η δυσκολία του να εξυπηρετηθεί και να μετακινηθεί σε μια πόλη που σου ορθώνει εμπόδια σε κάθε σου βήμα. Από τις λακκούβες, τα στενά και σπασμένα πεζοδρόμια, τα αυτοκίνητα που παρκάρουν πάνω σε αυτά ή φράζουν τις διαβάσεις μέχρι τις συγκοινωνίες όπου δύσκολα σηκώνεται άνθρωπος να κάτσεις. Ειδικά μετά τη μεταπολίτευση γίναμε βλέπεις πολύ ασέβαστοι, ατομιστές και καλοπερασάκηδες! Σε παρατηρούν έπειτα στον δρόμο επειδή πας αργά, σε σπρώχνουν να σου πάρουν τη σειρά στο κατάστημα ή στο λεωφορείο, στις δημόσιες υπηρεσίες οι νεότεροι δεν σε υπολογίζουν, δεν σέβονται καν την αναπηρία σου, οι δε υποδομές για ΑΜΕΑ, ελάχιστες. Οι αποστάσεις επειδή πια προχωράς σιγά και με δυσκολία σου ξαναφαίνονται τεράστιες όπως όταν ήσουν παιδί, νιώθεις τον χρόνο να μικραίνει όσο δε φαντάζεσαι, απλά πράγματα που μικρότερος κάνεις μηχανικά χρειάζονται διπλάσιο κόπο, δεν βλέπεις πια καλά ούτε ακούς το ίδιο.
Θυμάμαι πριν λίγα χρόνια που κυκλοφορούσα ευκολότερα πήρα τη συγκοινωνία να κατέβω Αθήνα. Κάνοντας να μπω στο λεωφορείο, γλιστράω στο φθαρμένο κράσπεδο και πέφτοντας σπάω τον αγκώνα. Υπέφερα, δεν μπορούσα να σηκωθώ, όμως προσπερνούσαν όλοι αδιάφορα! Πολλή ώρα μετά κατάφερα να σηκωθώ και να πάρω ένα ταξί –καλά που είχα να το πληρώσω, δεν λες;- ώσπου κατέληξα στο Τζάνειο για νάρθηκα. Ευτυχώς εκεί βρέθηκαν γνωστοί και με φρόντισαν γιατί στην Ελλάδα και στη μεγαλύτερη ανάγκη να βρεθείς θες «μέσο»! Όταν βγήκα χρειάστηκα γυναίκα εδώ να με βοηθά να πλυθώ και να συγυριστώ, άλλα έξοδα εκεί, άλλη φασαρία... Πώς άραγε θα τα κατάφερνε κάποιος άλλος ηλικιωμένος στη θέση μου αν δεν διέθετε καν την πολυτέλεια αυτή;
Ναι, τα ΚΑΠΗ είναι μια διέξοδος. Όχι πως κι εκεί είναι όλα ρόδινα, βγάζουμε κάποιες φορές γκρίνιες, ιδιοτροπίες και παραξενιές οι γέροι! Όμως οι περισσότεροι είναι συνεννοήσιμοι γιατί σκοπός μας πια σε αυτή την ηλικία είναι να περνάμε καλά, χωρίς φασαρίες και άγχη, να ανακουφιζόμαστε από τα βάσανα, να βρίσκουμε νέα ενδιαφέροντα που να μας κρατάνε ζωντανούς. Επειδή ήμουνα πάντα δυναμική, οργανωτική κι ενδιαφερόμουνα για τα κοινά, ανέλαβα μέχρι και πέρσι να τους οργανώνω εκδρομές αφότου σταμάτησαν οι δήμοι να τις χρηματοδοτούν. Κανόνιζα από το πού θα πάμε, πόσο θα κάτσουμε, τι κόστος θα έχει όλο αυτό –μαθημένη από τη δουλειά που έκανα κάποτε, παζάρευα κιόλας τις προσφορές!–, μέχρι ιστορικές πληροφορίες μελετούσα για να έχω κάτι να τους διηγούμαι στο δρόμο! Δεν ξέρω αν θα συνεχίσω και φέτος, όμως θα προσπαθήσω να πηγαίνω όσο μπορώ σε τέτοιες εκδρομές γιατί είναι μια ευχάριστη «δραπέτευση».
Προσπαθώ, Θεόδωρε, κοντολογίς να παραμένω όσο γίνεται δραστήρια για να μην με πάρει εντελώς από κάτω σωματικά και ψυχολογικά. Μαγειρεύω, φροντίζω τα λουλούδια μου –μεγάλη ευχαρίστηση!–, διαβάζω καμιά φορά, ακούω πολύ ραδιόφωνο γιατί μου αρέσει η μουσική. Κάποιες φορές το χρόνο κανονίζω κάνα σινεμά ή θέατρο –βοηθάει κι αυτό πολύ–, είδα πέρσι τις «Επικίνδυνες Σχέσεις» με τη Βαγενά, παράσταση που στα νιάτα μου είχα δει με την Παξινού, ήταν εξαιρετική. Μέχρι λάπτοπ έμαθα στα γεράματα, ένα φτηνό που μου βρέθηκε, τα βασικά δηλαδή μη φανταστείς!
Τι έμαθα από τη ζωή ως τώρα; Κοίτα πολλά έμαθα και ξέμαθα, το βασικότερο όμως νομίζω είναι ότι αν θες να αγαπήσεις πραγματικά τον πλησίον σου, πρέπει να μάθεις να αγαπάς καταρχήν τον εαυτό σου».
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 21.11.2017
