Γιάννης Μπουτάρης: «Η μεσαία τάξη έχει βαθιά ριζωμένο τον αντισημιτισμό μέσα της»

«Ποιοι θρήνησαν το 1945 τους εξαφανισμένους γείτονές τους; Ποια μνημεία στήθηκαν; Ποιες τελετές έγιναν; Μόνη η κοινότητα, καθημαγμένη και ρακένδυτη, πάλευε να ανασυστήσει την ύπαρξή της και να θρηνήσει τους νεκρούς της. Η πόλη, η κοινωνία, η χώρα ολόκληρη, αδιαφόρησαν. Κρύφτηκαν πίσω από το δάχτυλό τους. Έκαναν πως δεν ήξεραν τι συνέβη, ποιος το έκανε, ποιος βοήθησε, ποιος προστάτεψε, όταν άλλοι, πολλοί, γκρέμιζαν, έκαιγαν, έκλεβαν, καταλάμβαναν τον χώρο και τα υπάρχοντα των πολλών απόντων και των λιγοστών παρόντων. Ο θρήνος άλλωστε ήταν ατομικός» είπε πριν από λίγες μέρες σε μια συγκλονιστική ομιλία ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης με αφορμή την Εθνική Ημέρα Μνήμης των Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος.

Έχοντας στο μυαλό μου αυτές τις φράσεις, αποφάσισα να πάω να τον ακούσω από κοντά. Για λίγες ώρες θα βρισκόταν στην Αθήνα και θα συμμετείχε στις Απρόβλεπτες Συναντήσεις του βιβλιοπωλείου Ιανός  με τη δημοσιογράφο Μαργαρίτα Πουρνάρα  και τον πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών Μίνο Μωυσή σε μια συζήτηση για το φαινόμενο της ενίσχυσης του αντισημιτισμού αλλά και την επιτυχημένη αποκατάσταση του πολυεθνοτικού ιστορικού αφηγήματος της Θεσσαλονίκης κατά τη δημαρχία του.

Απόγευμα Τετάρτης. Η κίνηση στους δρόμους είναι αυξημένη, κόσμος σχολάει από τις δουλειές του κι ένα μπουλούκι ανθρώπων, φορώντας αθλητικές φόρμες, τρέχει σε κεντρικές αρτηρίες της πόλης, δίνοντας άλλο χρώμα στην καθημερινότητα. Την ίδια στιγμή, κάποιοι άλλοι πολίτες στην οδό Σταδίου αναζητούν το καφέ του Ιανού. Φτάνοντας, βλέπω τον δήμαρχο στην είσοδο να καπνίζει ένα τσιγάρο, ενώ δίπλα του πολλοί έσπευδαν για να τον χαιρετίσουν. Αναμφίβολα, είναι ένα από τα πρόσωπα των ημερών.

Oι πολιτικοί έχουν μάθει να λένε πράγματα που ευχαριστούν τον κόσμο. Η ζωή, όμως, δεν είναι ευχάριστη. Κανείς δεν μας υποσχέθηκε, όταν γεννηθήκαμε, ότι θα περνάμε τη ζωή μας καλά. Προσωπικά, έχω μάθει να λέω την αλήθεια. Δεν αποκλείεται να κάνω και λάθη. Όσο πιο πολλά πράγματα κάνεις, τόσο πιο πολλά θα είναι τα λάθη σου. Πολλοί στη Θεσσαλονίκη με βρίζουν. Αλλά στα 75 μου δεν θα αλλάξω ούτε λογική ούτε νοοτροπία.

Λίγο αργότερα, τον συναντώ στην ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα του βιβλιοπωλείου. Έχω μπροστά μου έναν άνθρωπο χαλαρό, ευδιάθετο και ήρεμο. Διαθέτει αναμφίβολα επικοινωνιακό χάρισμα και από τις πρώτες κουβέντες που κάνεις μαζί του αντιλαμβάνεσαι ότι έχει την ικανότητα να σου μεταδίδει μια αίσθηση οικειότητας. Κι αυτό το πετυχαίνει λέγοντας πάντα κάτι που θα σε κάνει να νιώσεις άνετα. Με τις χαρακτηριστικές του ροζ κάλτσες, το αγαπημένο του σκουλαρίκι και, φυσικά, το τατουάζ που είναι αφιερωμένο στην προηγούμενη γυναίκα του, την οποία έχασε το 2007, με προτρέπει να ανέβω σύντομα στη Θεσσαλονίκη για να τα πούμε αναλυτικά.

Η συζήτηση ξεκινά με τη συντονίστρια της εκδήλωσης και δημοσιογράφο Μαργαρίτα Πουρνάρα να λέει ότι «η ομιλία του Γιάννη Μπουτάρη αφορά πιο πολύ τους μη Εβραίους, διότι δεν μιλάμε για μια περίκλειστη κοινότητα αλλά για ένα ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας μας. Ο Γιάννης Μπουτάρης μίλησε για ένα τραύμα του παρελθόντος. Κι ανήκει σε αυτούς που έχουν μάθει να καθαρίζουν πληγές, κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο».

Η πολυσυζητημένη ομιλία του δημάρχου δεν έγινε τυχαία viral. Εμπεριείχε συμβολισμούς, πολλές αλήθειες και έντονο συναισθηματισμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσοστό εξόντωσης των Εβραίων στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ξεπέρασε το 80% και συγκαταλέγεται στα υψηλότερα της Ευρώπης.

«Δεν μπορείς να χτίσεις το μέλλον σου αν δεν ξέρεις το παρελθόν σου» λέει στην εναρκτήρια φράση του ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης. Δεν χάνει τον ειρμό του ακόμη κι όταν χτυπά το κινητό του τηλέφωνο, βρίσκοντας την ευκαιρία να πει ότι δέχεται απειλητικά τηλεφωνήματα στα οποία τον κατηγορούν ως φιλοεβραίο. «Έχει έρθει η ώρα να μάθουμε» τονίζει και προσθέτει: «Έφτασε η στιγμή να βγάλουμε τη Θεσσαλονίκη από τη μούχλα και τη μιζέρια στην οποία ζούσε εδώ και πολλά χρόνια».

Αφού πίνει λίγο από το τσάι του συνεχίζει: «Η μεσαία τάξη έχει βαθιά ριζωμένο τον αντισημιτισμό μέσα της. Και η συστηματική αναφορά του Ολοκαυτώματος δεν βοηθά καθόλου, διότι με αυτό τον τρόπο φαίνεται σαν να διαφέρουν σε κάτι. Ο αντισημιτισμός είναι ο καρκίνος που βρίσκεται μέσα μας. Ξεκληρίστηκε όλη η πόλη της Θεσσαλονίκης και στη θητεία μου επιδιώκω να περάσω την αντίληψη ότι με το Ολοκαύτωμα η πόλη στερήθηκε το μέλλον της». Εκείνη τη στιγμή ένας μεσήλικος κύριος από το κοινό αρχίζει να ωρύεται ότι όλα όσα έχουν λεχθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή είναι ντροπή, όμως με την ψύχραιμη παρέμβαση της Μαργαρίτας Πουρνάρα και τις αντιδράσεις του κοινού το επεισόδιο λήγει σύντομα και ο συγκεκριμένος κύριος αποχωρεί διαμαρτυρόμενος.

Αντισυμβατικός, ανατρεπτικός, θαρραλέος, βωμολόχος κι ένας άνθρωπος που ποτέ δεν τον γοήτευσε ο ξύλινος πολιτικός λόγος. Φωτο: Konstantinos Tsakalidis / SOOC

Στη συνέχεια, ο ατάραχος Γιάννης Μπουτάρης υπενθυμίζει για άλλη μια φορά ότι το Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη αποτελεί έναν βαρύ κρίκο σε μια μακρά αλυσίδα βίας και εξανδραποδισμού αλλά και πως οι Εβραίοι της ήταν αδιάσπαστο κομμάτι ενός πολύχρωμου μωσαϊκού, γι' αυτό και η Θεσσαλονίκη χαρακτηριζόταν «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων».

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης μιλά ανοικτά και λέει σκληρές αλήθειες. Πρόκειται για μια πληθωρική προσωπικότητα που δεν δυσκολεύεται να δίνει συνεντεύξεις σε οίκους ανοχής, να κάνει μουσείο το σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη, να επικρίνει τον Μίκη Θεοδωράκη για το συλλαλητήριο της Αθήνας, να υποστηρίζει ότι οι Μακεδόνες είναι βουλγαρικό φύλο ή να παραδέχεται δημόσια, απαντώντας σε ερώτηση για τη χρήση της κάνναβης, ότι έδινε στη γυναίκα του χασίς με ιατρική συμβουλή.

Αντισυμβατικός, ανατρεπτικός, θαρραλέος, βωμολόχος κι ένας άνθρωπος που ποτέ δεν τον γοήτευσε ο ξύλινος πολιτικός λόγος. Μια πληθωρική προσωπικότητα που είτε θα τη λατρέψεις είτε θα τη μισήσεις. Πολλοί τον έχουν κατηγορήσει ως ανθέλληνα, φιλο-ομοφυλόφιλο, άθεο, ανιστόρητο και τουρκόφιλο, ο ίδιος όμως ισχυρίζεται ότι απλώς προτιμά να λέει αυτό που πιστεύει.

Όπως έχει δηλώσει παλαιότερα παρουσιάζει μια βασική διαφορά από τους πολιτικούς. «Αυτοί», έχει πει, «δεν λειτουργούν με την απλή λογική, έχουν μάθει να λένε πράγματα που ευχαριστούν τον κόσμο. Η ζωή, όμως, δεν είναι ευχάριστη. Κανείς δεν μας υποσχέθηκε, όταν γεννηθήκαμε, ότι θα περνάμε τη ζωή μας καλά. Προσωπικά, έχω μάθει να λέω την αλήθεια. Δεν αποκλείεται να κάνω και λάθη. Όσο πιο πολλά πράγματα κάνεις, τόσο πιο πολλά θα είναι τα λάθη σου. Πολλοί στη Θεσσαλονίκη με βρίζουν. Αλλά στα 75 μου δεν θα αλλάξω ούτε λογική ούτε νοοτροπία».

Στη συνέχεια, και με τις κομβικές παρεμβάσεις του κ. Μίνου Μωυσή, ο οποίος υποστήριξε πως «η παρέμβαση του δημάρχου αποτελεί έναυσμα για μια ποιοτική στροφή ώστε να ξαναγραφτεί η ιστορία της πόλης», η εκδήλωση ολοκληρώθηκε. Ο Γιάννης Μπουτάρης έπρεπε να αποχωρήσει βιαστικά προκειμένου να προλάβει την πτήση με προορισμό τη Θεσσαλονίκη.

Ποιος είναι, λοιπόν, στην πραγματικότητα ο Γιάννης Μπουτάρης; Γιατί επιλέγει να κινείται πάντα αντίθετα στο ρεύμα; Άνθρωποι που τον γνωρίζουν καλά θα σου πουν πως το μεγάλο του προσόν είναι ότι δεν συμπεριφέρεται ποτέ ως δήθεν. Σε μια εποχή που οι πολιτικοί, παρά τη λαίλαπα της οικονομικής κρίσης, δυσκολεύονται να πουν αλήθειες, εκείνος πράττει πάντα αυτό που αισθάνεται σωστό. Εκφράζει την άποψή του, χωρίς να ενδιαφέρεται αν θα είναι αρεστή ή όχι. Όπως όταν πριν από λίγα χρόνια διαπίστωνε ότι «τα κόμματα σκότωσαν την πολιτική. Η ιδεολογία έχει γίνει μουσειακό είδος, η αριστερά είναι για κλάματα. Το ΚΚΕ δεν είναι καν πτώμα, έχει γίνει μούμια».

Αν τον ρωτήσεις ευθέως για την πόλη του, θα πει ότι ο ίδιος δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να προσπαθήσει να της προσδώσει εξωστρέφεια. Το επισήμανε και χθες: «Είμαι δήμαρχος μιας πόλης με ιστορική ταυτότητα, όπου για πολλά χρόνια συνυπήρχαν αρμονικά το μουσουλμανικό, το χριστιανικό και το εβραϊκό στοιχείο».

Επίσης, στην ομιλία του στη συμπρωτεύουσα προκάλεσε όταν ανέφερε: «Η Θεσσαλονίκη έχει ένα παρελθόν που μας καταδιώκει και μας στοιχειώνει, αόρατο, σιωπηλό, αλλά παρόν». Ο Μπουτάρης, λοιπόν, αυτό φιλοδοξεί να κάνει: «Να μετατρέψει τη σιωπή σε λόγο και να επιτύχει οι μνήμες να συνυπάρχουν αρμονικά. Το Μουσείο Ολοκαυτώματος θα συμβολίζει την ντροπή μας για όσα κάναμε και κυρίως για όσα δεν κάναμε».

Φωτογραφία από την εκδήλωση στον ΙΑΝΟ.

Ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης ανήκει στα πρόσωπα που ελκύονται από τις «τσαλακωμένες» σελίδες της Ιστορίας. «Ο Έλληνας επιβάλλεται με τον εγωισμό του» έχει υποστηρίξει στο παρελθόν κι έχει επισημάνει πολλές φορές ότι «δύο είναι τα κουσούρια της Ελλάδας. Ο αριστερισμός του λαϊκισμού της διαμαρτυρίας και ο ταλιμπανισμός ορισμένων οικολόγων».

Ωστόσο, ο Γιάννης Μπουτάρης δεν έγινε γνωστός όταν εκλέχτηκε δήμαρχος. Κουβαλά μια μακρά προσωπική πορεία που περιλαμβάνει εμπόδια, δυσκολίες, λάθη και σκληρές αποφάσεις. Προερχόμενος από μεγαλοαστική οικογένεια, μεγάλωσε σε επιχειρηματική ατμόσφαιρα. Και ως σαββατογεννημένος δεν έπαψε ποτέ να θεωρεί τον εαυτό του πολύ τυχερό. Αντιπαθεί τη μιζέρια, δεν χρησιμοποιεί κομπιούτερ παρά μόνο το τεφτέρι του και έχει αγγίξει το μηδέν. Στη ζωή του ακούμπησε πολλές φορές τον πάτο του βαρελιού. Και ξέρει πολύ καλά τι σημαίνει να πέφτεις, αλλά γνωρίζει ακόμα καλύτερα τι σημαίνει να σηκώνεσαι και να επιστρέφεις δυνατός.

Ας μην ξεχνάμε ότι το περιοδικό «ΤΙΜΕ» του έχει αποδώσει τον διάκριση του «Ευρωπαίου Ήρωα» για την προσφορά του στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, ενώ είναι εκείνος που το 1994 ίδρυσε την οργάνωση ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ.

Ένας άνθρωπος που πιστεύει ότι είναι η εξαίρεση στον άγραφο κανόνα της πολιτικής σκηνής. Και πορεύεται στη ζωή του έχοντας ως κύριο σύνθημα τη «γοητεία της τόλμης». Πριν από κάποια χρόνια, σε μια άλλη συναρπαστική αφήγηση, που επίσης σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως, είχε μιλήσει για τον φόβο. «Ο φόβος είναι ένα απλό και βασικό συναίσθημα και, όπως όλα τα απλά πράγματα, είναι πάρα πολύ πολύπλοκο. Δύο κόρες έχει ο φόβος, την απραξία και τη δράση» σημείωνε.

Τη γυναίκα με την οποία παντρεύτηκε κι έκανε τρία παιδιά την ερωτεύτηκε στα 14. Κάποια χρόνια αργότερα, όταν η δουλειά τον είχε απορροφήσει, αποφάσισαν να χωρίσουν. Επέλεξαν διαφορετικούς δρόμους προκειμένου να μη χαλάσουν αυτό που είχαν, την αγάπη τους. Μετά τον χωρισμό ο Γιάννης Μπουτάρης είχε ήδη στραφεί στον αλκοολισμό.

Όπως διηγείται ο ίδιος, «γεννήθηκε μέσα στο αλκοόλ». Το πιοτό ήταν το καταφύγιο των φόβων του. Ήταν αυτό που τον έκανε να ξεχνά. Έπινε μπίρα για πρωινό. Διότι πάντοτε φοβόταν να αντιμετωπίσει το καινούργιο και να αλλάξει αυτό που είχε συνηθίσει. Κάποια στιγμή, όμως, αποφάσισε να συνθηκολογήσει με τους φόβους του κι έτσι συνάντησε την τόλμη. «Αν δεν είχε συμβεί αυτό, η μιζέρια θα ήταν για μένα μονόδρομος» έχει δηλώσει.

Έτσι, γι' άλλη μια φορά κινήθηκε ανατρεπτικά και ζήτησε από τη σύζυγό του να ξανασμίξουν. Ήταν εκείνη που τον βοήθησε να ξεπεράσει το πρόβλημα του αλκοολισμού και από το 1991 να μην πιει ποτέ ξανά. Να ανήκει στο παρελθόν η φράση που συνήθιζε να λέει: «Ένας πεταμένος αλκοολικός ήμουν».

Το 2007 η γυναίκα του πεθαίνει από καρκίνο. Η μοναξιά τον επισκέπτεται και πάλι. Από το 2002 που είχε αρρωστήσει ζούσαν μαζί, έχοντας στο μυαλό τους την επικείμενη ημερομηνία λήξης. Έβγαιναν από τις χημειοθεραπείες και πήγαιναν στο ΙΚΕΑ για να ψωνίσουν. Όταν εκείνη «έφυγε» από τη ζωή του, ο φόβος της μοναξιάς ήταν κυρίαρχος. «Είναι τρομακτικό το συναίσθημα της επιστροφής στο σπίτι, όταν ανάβεις εσύ τα φώτα χωρίς να είναι ήδη αναμμένα» θα πει.

«Ο Έλληνας επιβάλλεται με τον εγωισμό του» έχει υποστηρίξει στο παρελθόν και έχει επισημάνει πολλές φορές ότι «δύο είναι τα κουσούρια της Ελλάδας. Ο αριστερισμός του λαϊκισμού της διαμαρτυρίας και ο ταλιμπανισμός ορισμένων οικολόγων».

Λίγο μετά τις δέκα το βράδυ, ο χώρος του καφέ αδειάζει σιγά-σιγά και ο κόσμος φεύγει μάλλον προβληματισμένος. Στις συζητήσεις τους κυριαρχούν όσα είχε πει προηγουμένως ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης. Καθένας θυμόταν και υπενθύμιζε κάτι που γνώριζε γι' αυτόν. Αναφέρονταν στο πιο δημοφιλές πρόσωπο της συμπρωτεύουσας, σε εκείνον που τολμά να φεύγει από το δημοτικό συμβούλιο για να πάει να τρυγήσει, που διοργανώνει gay pride παρά τις αντιδράσεις, που κυκλοφορεί με λεωφορείο, κάνει γιόγκα, χορεύει και κολλάει αυτοκόλλητα σε παράνομα παρκαρισμένα αυτοκίνητα που γράφουν: «Είμαι γάιδαρος, παρκάρω όπου θέλω». Είναι ο δήμαρχος που δεν τα κάνει όλα σωστά, αλλά δεν σταματά ποτέ να τονίζει ότι κανείς δεν είναι τέλειος.

Κατεβαίνω τα σκαλιά του Ιανού. Έξω υπάρχει ακόμη πολύς κόσμος. Η νυχτερινή Αθήνα ζει στους δικούς της ρυθμούς και μια παρέα νεαρών που είχαν παρακολουθήσει την εκδήλωση ανηφορίζει προς το Σύνταγμα και συζητά για τη στιγμή που είχαν γνωρίσει από κοντά τον Γιάννη Μπουτάρη σε μια εκδρομή στη Θεσσαλονίκη. Τους άρεσε πολύ η συμβουλή που τους είχε δώσει τότε: «Να μη συγκρίνεστε ποτέ με κανέναν. Οτιδήποτε κι αν κάνετε σ' αυτό τον κόσμο, επιλέξτε να το ευχαριστιέστε. Και στη διάρκεια της ζωής σας κοιτάξτε να περάσετε καλά».