Από την πρώτη στιγμή που κατοικήθηκε, στα μέσα του 19ου αιώνα, από νησιώτες οικοδόμους που έφτασαν στην Αθήνα για να χτίσουν τη νέα πρωτεύουσα, η περιοχή των Εξαρχείων ήταν ένα μέρος αυτόνομο, με δικό του χρώμα και αρχιτεκτονική που θύμιζε τα νησιά τους. Εδώ έρχονταν να μείνουν οι φοιτητές που σπούδαζαν στην πρωτεύουσα, λόγω του Πανεπιστημίου και του Πολυτεχνείου, της Νομικής και του Χημείου που ήταν στη γύρω περιοχή. Κι επειδή όπου υπάρχουν νέοι άνθρωποι υπάρχουν ανησυχίες και εντάσεις, τον Μάιο του 1859 γίνεται στα Εξάρχεια η πρώτη εξέγερση φοιτητών, τα Σκιαδικά.
Το 1901, με αφορμή τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική, οι φοιτητές πραγματοποίησαν διαδηλώσεις με αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης και του Αρχιεπισκόπου και, κατά διάρκεια της Κατοχής, στη διασταύρωση των οδών Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας, έγινε η κορυφαία αντικατοχική διαδήλωση διαμαρτυρίας για το διάταγμα περί Πολιτικής Επιστράτευσης. Οι συγκρούσεις και οι εξεγέρσεις δεν σταμάτησαν ποτέ. Συνεχίστηκαν στα Δεκεμβριανά, ενώ τον Φεβρουάριο του 1973, κατά τη διάρκεια της χούντας, πραγματοποιήθηκε η πρώτη κατάληψη στη Νομική Σχολή Αθηνών και λίγους μήνες αργότερα συνέβησαν τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου στο Πολυτεχνείο.
«Τα Εξάρχεια ήταν από τις πιο ασφαλείς και πιο όμορφες περιοχές στην Αθήνα. Ένιωθες προστατευμένος, γιατί ο κόσμος ήταν πολιτικοποιημένος, όλα τα λουλούδια άνθιζαν, υπήρχε χαρά, το underground, αποδοχή, αλληλεγγύη, πράγματα που δεν τα έβρισκες πουθενά αλλού. Και, βέβαια, οι αναρχικοί, που υπήρχαν ανέκαθεν στα Εξάρχεια, δεν επέτρεπαν να παρεκτραπεί το πράγμα.
Στη Μεταπολίτευση τα Εξάρχεια αναδείχθηκαν στην κατεξοχήν «επαναστατική» περιοχή που προσέλκυε, εκτός από τον φοιτητόκοσμο, διανοούμενους, αναρχικούς και αριστερούς, ενώ αποτέλεσε –και αποτελεί– περιοχή όπου στεγάστηκαν τα γραφεία οργανώσεων της κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, καθώς και χώρο ζυμώσεων και δράσης για αναρχικές και ακτιβιστικές ομάδες, κολεκτίβες αλλά και κοινωνικά κινήματα και αντιεξουσιαστικές οργανώσεις.
«Για την πνευματική ζωή της Αθήνας και τους κοινωνικούς αγώνες κάθε είδους τα Εξάρχεια είναι η πιο σημαντική περιοχή» λέει η Ζ.Φ., ιδιοκτήτρια μαγαζιού της περιοχής, που φοβάται να πει το όνομά της. «Ήταν μια μεσοαστική και μεγαλοαστική γειτονιά, ελκυστική πάντα για την ελευθερία της. Είχε κατοίκους και επισκέπτες διανοούμενους και για πολλά χρόνια η κατάσταση εδώ ήταν ιδανική για να ζήσεις. Είναι στο κέντρο, πας παντού με τα πόδια, έχει νεαρόκοσμο, συγκέντρωνε ανέκαθεν καλλιτέχνες, ηθοποιούς, εικαστικούς, είχε τους πιο πολλούς εκδοτικούς από οποιαδήποτε άλλη περιοχή, έχει μαγαζιά, νυχτερινή ζωή.
»Τα Εξάρχεια θα μπορούσαν να είναι όντως το Καρτιέ Λατέν ή η Μονμάρτρη της Αθήνας, αλλά σήμερα έχουν χάσει τον χαρακτήρα τους. Η πικρή αλήθεια είναι ότι έχουν γίνει ανυπόφορα, ειδικά αν μένεις σε δρόμους όπου γίνονται επεισόδια, όπως η Στουρνάρη, η Τοσίτσα ή γύρω από την πλατεία. Τελευταία, σκέφτομαι συχνά να κλείσω το μαγαζί και να μετακομίσω. Περιμένουμε να δούμε τι θα γίνει με το μετρό, αν θα βγει στην πλατεία ή όχι, τις εξελίξεις γενικότερα. Η περιοχή ή θα αναβαθμιστεί ή θα καταστραφεί εντελώς».
«Τα Εξάρχεια ήταν από τις πιο ασφαλείς και πιο όμορφες περιοχές στην Αθήνα» λέει ο σκηνοθέτης Γιάννης Οικονομίδης. «Ένιωθες προστατευμένος, γιατί ο κόσμος ήταν πολιτικοποιημένος, όλα τα λουλούδια άνθιζαν, υπήρχε χαρά, το underground, αποδοχή, αλληλεγγύη, πράγματα που δεν τα έβρισκες πουθενά αλλού. Και, βέβαια, οι αναρχικοί, που υπήρχαν ανέκαθεν στα Εξάρχεια, δεν επέτρεπαν να παρεκτραπεί το πράγμα. Ένιωθες μια θαλπωρή από τους Εξαρχειώτες, τους ανθρώπους που ζούσαν ή έρχονταν εδώ κάθε μέρα. Υπήρχε μια πολύ όμορφη και υγιής κατάσταση, μια κοινωνία υγιής. Τώρα υπάρχει μια τοξικότητα στη γειτονιά. Είναι σαν να έχει χαθεί η μπάλα, γιατί την έχουν εγκαταλείψει όλοι την περιοχή.
»Έχεις την εντύπωση ότι έχει αφεθεί στη μοίρα της, ότι δεν νοιάζεται κανένας. Όσο σκληρή κι αν ήταν η περιοχή με τον πολιτικό της προσδιορισμό και το underground, δεν είχε καμία σχέση με σήμερα. Είναι πολλοί οι παράγοντες που την οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Πάω τις προάλλες στο ψιλικατζίδικο-ταχυδρομείο όπου πληρώνω τους λογαριασμούς και ήταν κλειστό. Είχε μια ταμπέλα που έγραφε ότι είχε μεταφερθεί στον παρακάτω δρόμο. Πάω, βρίσκω τον ιδιοκτήτη, και μου λέει "άσε, μας πέταξαν όλους έξω, αγόρασε όλη την πολυκατοικία ένα ισραηλίτικο fund και την απέναντι κάτι Κινέζοι. Εκείνη στην άλλη γωνία την πήρε ένας Έλληνας και τη φτιάχνει για Airbnb". Υπάρχουν κι αυτά, που σημαίνει ότι υποβαθμίζεται μια ολόκληρη περιοχή και κάποιοι αγοράζουν.
»Εννοείται ότι τα ενοίκια είναι υψηλά, ο κόσμος φεύγει. Είναι μια περίπτωση όπου όλοι έχουν το δίκιο τους. Και αυτά τα παιδιά στην πλατεία που είναι δίχως στέγη, δίχως νόμο, και πρέπει κάπως να επιβιώσουν, και οι πιτσιρικάδες που τη νύχτα κάνουν συμμορίες και την πέφτουν στον κόσμο, γιατί δεν έχουν βοήθεια, ελπίδα, έγνοια από κανέναν, ενώ θα έπρεπε. Και οι οικογένειες προσφύγων στις καταλήψεις έχουν το δίκιο τους, και οι ιδιοκτήτες των ακινήτων που τους έρχεται η ΔΕΗ και ο ΕΝΦΙΑ και δεν ξέρουν τι να κάνουν.
»Δεν είναι μια κατάσταση άσπρο-μαύρο και δεν μπορεί να τη λύσει η αστυνομία. Χρειάζεται ευαισθησία και πολιτική βούληση για να διευθετηθεί ένα πραγματικό ανθρωπιστικό πρόβλημα που το έχουν όλοι στα Εξάρχεια. Και ο ηλικιωμένος που κάθε μέρα αναπνέει δακρυγόνα, και ο μετανάστης, και ο πρόσφυγας, και ο αναρχικός, και ο κουλτουριάρης, και ο διανοούμενος, και ο μεσοαστός και ο αριστοκράτης – γιατί έχει και αριστοκράτες η περιοχή. Όλοι έχουν το δίκιο τους, είναι μια γειτονιά με ιστορία και χαρακτήρα και τώρα έχει γίνει σαν απόπατος. Εξακολουθούμε να ζούμε εδώ, αλλά γενικά υπάρχει μια μηδενιστική διάθεση.
»Δεν ξέρω αν περιμένω κάτι από το κράτος, όλο αυτό το πράγμα μού φαίνεται επίτηδες στημένο έτσι και δεν ξέρω τι μπορεί να γίνει. Εδώ ο τουρισμός "βουλιάζει" την περιοχή, παρ' όλο το χάλι, και όλοι θέλουν να περνάνε από τα Εξάρχεια, οι πιτσιρικάδες, οι φοιτητές, Έλληνες και ξένοι. Αν αποφασίσει το κράτος ότι θέλει να βγάλει λεφτά από τα Εξάρχεια, σε μια εβδομάδα θα τα λύσουν όλα τα προβλήματα. Στην ουσία εμείς παίζουμε το παιχνίδι τους. Αυτήν τη στιγμή τα Εξάρχεια είναι σαν λίγο μετά από πόλεμο, οι κερδοσκόποι κάνουν μπίζνες και οργιάζουν, είναι η εποχή για χρυσές δουλειές. Σίγουρα, όμως, θα έρθει η στιγμή της ανοικοδόμησης.
»Οι άνθρωποι που μένουν εδώ θέλουν βοήθεια και πρέπει να βρεθούν λύσεις. Ήρθαν με κλούβες και ΜΑΤ κι έβγαλαν τις οικογένειες από μια κατάληψη και μετά από μία εβδομάδα ξαναμπήκαν – και καλά έκαναν, αφού δεν είχε κανείς λύση. Είναι όλο εφέ, για να δείξουν ότι κάτι γίνεται. Κατά τ' άλλα, τα ναρκωτικά είναι παντού, το παρεμπόριο, το λαθρεμπόριο, η εγκληματικότητα. Παλιά, που είχαν παρουσία οι αναρχικοί, δεν υπήρχε περίπτωση να την πέφτουν σε κόσμο, να χτυπάνε, να φοβάται μια κοπέλα να κυκλοφορήσει τη νύχτα. Ασχέτως του τι πίστευε η υπόλοιπη Ελλάδα, η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική. Ήταν μια πολύ ασφαλής, όμορφη, πολύχρωμη περιοχή, κυκλοφορούσες άνετα.
»Τώρα είναι υπό κατάληψη. Τα παιδιά παλεύουν στην πλατεία να διώξουν τα ναρκωτικά, τους εμπόρους, τους dealers κ.λπ. αλλά αυτό το πράγμα δεν παλεύεται με μπουνιές και με σφαλιάρες. Τώρα, προφανώς, παίζεται ένα πολύ πιο χοντρό παιχνίδι, από κάτω. Τα μαγαζιά από την Μπενάκη και κάτω κλείνουν, στην πλατεία έχουν κλείσει τα πιο πολλά, η Τοσίτσα είναι έρημη, σε πιάνει θλίψη. Ευτυχώς που υπάρχει και το πάρκο που έκαναν τα παιδιά στη Ναυαρίνου, όπου πάνε οικογένειες, γιατί δεν παύει να είναι γειτονιά, μένει κόσμος.
»Τα Εξάρχεια δεν ήταν ποτέ χώρος ασυδοσίας και ανομίας, ήταν μια γειτονιά όπου ναι μεν δεν έμπαινε η αστυνομία και δεν υπήρχε έντονη η παρουσία της εξουσίας και του κράτους, αλλά υπήρχαν κάποιοι που τη φρόντιζαν, τη νοιάζονταν. Τώρα έχει αλλάξει ο χαρακτήρας όσων τα επισκέπτονται, είναι πιτσιρικαρία που έρχεται από τα βόρεια προάστια για να τα σπάσει, να εκτονωθεί. Για να υπάρξει λύση πρέπει να υπάρχουν σχέδια και υποδομές για τους πρόσφυγες που συχνάζουν εδώ. Περνάνε στο λούμπεν, εξαθλιώνονται και θα βγουν στο έγκλημα. Θυμήσου τι έγινε στη Γαλλία, στα προάστια...».
Σύμφωνα με το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών (ΕΒΕΑ), στην ευρύτερη περιοχή των Εξαρχείων υπάρχουν 11.037 ενεργές επιχειρήσεις-μέλη του ΕΒΕΑ και ο αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος, αν συνυπολογίσει κανείς τις επιχειρήσεις που είναι μέλη άλλων επιμελητηρίων (ΒΕΑ και ΕΕΑ) και αφορούν κυρίως βιοτεχνίες και επαγγελματίες. Τα Εξάρχεια είναι μια περιοχή ζωντανή και στην πραγματικότητα τα μαγαζιά που ανοίγουν τα τελευταία χρόνια είναι περισσότερα από αυτά που κλείνουν, όσο κι αν η εικόνα δείχνει το αντίθετο (το 2017 άνοιξαν 489 νέες επιχειρήσεις και έκλεισαν 298, το 2018 άνοιξαν 648 και έκλεισαν 240 και φέτος, μέχρι στιγμής, έχουν ανοίξει 255 και έχουν κλείσει 91). Είναι μια περιοχή πολύ ελκυστική για τους τουρίστες, στο Airbnb είναι από τις περιζήτητες, έχει μαγαζιά που γεμίζουν τη νύχτα και έντονη ζήτηση στα μεσιτικά γραφεία.
«Οι τιμές μακροχρόνιας μίσθωσης παρουσιάζουν μια αύξηση της τάξεως ακόμη και 30% σε σχέση με το παρελθόν (2015-2016)» λέει ο Θέμης Μπάκας, πρόεδρος του Πανελλαδικού Δικτύου Κτηματομεσιτών E-Real Estates. «Το ενδιαφέρον για ενοικίαση στα Εξάρχεια παραμένει αμείωτο, ακόμη και σε εποχές που τα Εξάρχεια χαρακτηρίζονταν "γκέτο".
»Δεν είναι λίγοι οι φοιτητές, οι νέοι επαγγελματίες (δικηγόροι κ.λπ.) που αναζητούν στέγη στην περιοχή και είναι πολλοί αυτοί που επιλέγουν να μείνουν στο κέντρο, ειδικότερα στα Εξάρχεια, από άποψη! Πολλοί Κινέζοι, Τούρκοι και Ισραηλινοί επιχειρηματίες και επενδυτές, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, αναζητούν διαμερίσματα στα Εξάρχεια. Αξίζει να αναφέρουμε ότι πολλά σημεία των Εξαρχείων συνορεύουν με το Κολωνάκι, με λίγα μόνο νούμερα της εκάστοτε οδού να τα χωρίζουν από αυτό».
«Παρ' όλα τα μειονεκτήματα, η αλήθεια είναι ότι τα Εξάρχεια είναι μια υπέροχη γειτονιά» λέει ο Θέμης Ραγιάς, συλλέκτης, «με όλους αυτούς τους φοιτητές που βγαίνουν από το Πολυτεχνείο και γεμίζουν τα καφέ. Δεν είναι εύκολο να βρεις ξενοίκιαστο διαμέρισμα, οι τιμές έχουν ακριβύνει, αλλά αυτό μια ένδειξη ότι δεν έχει πεθάνει η γειτονιά.
»Είναι πολύ ωραία η βιολογική αγορά που υπάρχει στην πλατεία κάθε δεύτερη Κυριακή, το παζάρι της Φιλοζωικής, άνοιξε το βιβλιοπωλείο Bibliothèque που είναι πάντα φωτισμένο, υπάρχουν οι μικρές επιχειρήσεις φαγητού, η λαϊκή της Καλλιδρομίου με τα καφέ που δεν έχουν χάσει την ιστορική τους σημασία, ωραίες ταβέρνες, ωραία εστιατόρια, δύο θερινοί κινηματογράφοι (το Vox και η Ριβιέρα). Με θυμώνει πολύ, όμως, που εξαφανίστηκαν τα βιβλιοπωλεία από τη Στουρνάρη, οι κρατικές υπηρεσίες, έκλεισε το ταχυδρομείο, η ΔΕΗ, ο ΟΤΕ, έφυγαν οι τράπεζες, δεν υπάρχει πουθενά ΑΤΜ – είναι κάτι πεσιμιστικό η υποβάθμιση της περιοχής. Κάποιος θα έπρεπε να την επαναφέρει στις παλιές της δόξες».
«Η αισθητική και το vibe των Εξαρχείων ήταν οι λόγοι που άνοιξα εδώ την γκαλερί μου» λέει ο Άγγλος Daniel Peace που άνοιξε πρόσφατα τη Siilk Gallery στην Ιπποκράτους και βλέπει μόνο τη θετική πλευρά της περιοχής γιατί δεν έχει μέτρο σύγκρισης.
«Είναι η γειτονιά όπου ήθελα πάντα να ζήσω. Υπάρχει μια αίσθηση ανομίας χωρίς την ανασφάλεια που έχεις σε άλλες πόλεις, μου αρέσουν οι δρόμοι της γιατί παντού αισθάνομαι την ενέργειά της, μου αρέσει που μπορώ να πιω καφέ το πρωί χαλαρά, οργανώνοντας τη δουλειά μου και κάνοντας σχέδια. Έχει μια μοναδική ταυτότητα που δεν έχω βρει πουθενά αλλού. Και παρ' ότι ακούω συνέχεια παράπονα από τους ντόπιους, εγώ δεν βλέπω μειονεκτήματα...».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
σχόλια