Κεφάλι αψύ και «αγύριστο» όπως κι ο ίδιος παραδεχόταν, μαχητής όσο λίγοι και ταυτόχρονα λιτός, προσιτός, βαθιά ανθρώπινος έως και «αφελής», όπως ενίοτε αυτοοικτιρόταν, υπήρξε μια από τις τελευταίες πραγματικά σπουδαίες μορφές της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Κατάφερε δε να μνημονεύεται όχι σαν μια σεβάσμια μεν πλην όμως μουσειακού ενδιαφέροντος πλέον προσωπικότητα αλλά ακριβώς επειδή παρέμενε δραστήριος, δυναμικός και εναργής ακόμα και στην ένατη δεκαετία της ζωής του. Μια ζωή που υπήρξε επί μακρόν τόσο κατατρεγμένη, βασανισμένη και ταλαιπωρημένη ώστε είναι να απορεί κανείς πού την έβρισκε τόση δύναμη, τόσο πείσμα και τέτοια θέληση σε μια ηλικία που θα μπορούσε άνετα να επαναπαύεται στις δάφνες του, απολαμβάνοντας τιμές «ιερού τέρατος». Αλλά τότε δεν θα ήταν ο Μανώλης Γλέζος...
Οι περισσότεροι ξέρουν τον «πρώτο παρτιζάνο της Ευρώπης», όπως τον είχε αποκαλέσει ο Ντε Γκολ, για την παράτολμη ενέργειά του να αποκαθηλώσει και να «απαγάγει» μαζί με τον Λάκη Σάντα τη σβάστικα από την Ακρόπολη στις 30/5/1941 - μια ρήση στην οποία έκανε αντίστιξη, τρόπον τινά, το αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ «Ο Τελευταίος Παρτιζάνος» του Ανδρέα Χατζηπατέρα που προβλήθηκε πέρσι στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Μια Πράξη για την οποία «καταδικάστηκε» έκτοτε να μιλάει διαρκώς, όπως αστειευόταν και ο ίδιος, και η οποία δεν έμεινε χωρίς συνέπειες. Την επόμενη χρονιά συνελήφθη από την Γκεστάπο, φυλακίστηκε, βασανίστηκε και γλίτωσε τα χειρότερα μόνο επειδή αρρώστησε βαριά από φυματίωση. Όμως ο Γλέζος ήταν και έκανε πολλά περισσότερα. Εννοείται καταρχήν ότι «μυαλό» δεν έβαλε, εξακολούθησε αναρρώνοντας την αντιστασιακή του δράση για να συλληφθεί και να φυλακιστεί ξανά, αρχικά από τους Ιταλούς, ύστερα από τους Ταγματασφαλίτες. Μετά την απελευθέρωση αναλαμβάνει διευθυντής του «Ριζοσπάστη», με την έναρξη όμως του Εμφυλίου συλλαμβάνεται ξανά. Του «φορτώνουν» τον μισό ποινικό κώδικα, καταδικάζεται μέχρι και σε θάνατο για να αποφυλακιστεί εντέλει το '54 χάρη στη διεθνή κινητοποίηση και το ενδιαφέρον προσωπικοτήτων όπως ο Ντε Γκολ και ο Πικάσο.
Παρά τη σπουδαία παρακαταθήκη που άφησε πίσω προτιμούσε, καθώς έλεγε, να τον θυμούνται «απλώς και μόνο για τον χαιρετισμό που ανταλλάσσει με τους συνανθρώπους του: Καλημέρα, καλησπέρα, καληνύχτα».
Δυο χρόνια μετά αναλαμβάνει τη διεύθυνση της «Αυγής» και στη συνέχεια εκλέγεται στην ΚΕ του παράνομου τότε ΚΚΕ, όμως τον Αύγουστο του '58 – χρονιά που του απονέμεται το Διεθνές Βραβείο Δημοσιογραφίας - βρίσκεται ξανά στα κρατητήρια κατηγορούμενος ως κατάσκοπος μαζί με άλλα οκτώ στελέχη του κόμματος. Στρατοδικείο, πέντε χρόνια φυλακή, νέες εγχώριες και διεθνείς αντιδράσεις, στους αλληλέγγυους και οι Πολ Μπονκούρ, Αλμπέρ Καμύ και Ζαν Πολ Σαρτρ, αποφυλάκιση με βασιλικό διάταγμα το '62, βραβείο Λένιν το '63, νέα σύλληψη ανήμερα της 21ης Απριλίου 1967, φυλακές, εξορίες, απελευθέρωση με τη γενική αμνηστία του Παπαδόπουλου το '71. Είχε περάσει συνολικά ως τότε, όπως αναθυμόταν αργότερα, 13 Χριστούγεννα στη φυλακή, μερικά από τα οποία αναμένοντας να εκτελεστεί.
Μεταπολιτευτικά εκλέγεται βουλευτής με τη συνεργαζόμενη με το ΠΑΣΟΚ τότε ΕΔΑ το '81 και το '85 – πρωτοεξελέγη το '51, πάλι με την ΕΔΑ αλλά του απαγορεύτηκε να ασκήσει καθήκοντα. Ιδρύει το 2002 το κίνημα Ενεργοί Πολίτες, εντάσσεται στον Συνασπισμό και ακολούθως στον Σύριζα με τον οποίο εκλέγεται καταρχήν νομαρχιακός σύμβουλος. Συνεχίσει παράλληλα τη διεθνιστική του δράση – επισκέπτεται και στηρίζει τον Τσάβες στη Βενεζουέλα όπως παλιότερα τον Κάστρο στην Κούβα, διατελεί επίσης πρόεδρος της Επιτροπής Συμπαράστασης στο Απελευθερωτικό Μέτωπο Polisario (Δυτική Σαχάρα). Δίνει δυναμικό «παρών» στις αντιμνημονιακές διαδηλώσεις του '10, δέχεται επίθεση με χημικά από τα ΜΑΤ στον Άγνωστο Στρατιώτη που τον στέλνει στο νοσοκομείο αλλά κάτω δεν το βάζει, παρότι παρόμοιο σκηνικό θα επαναληφθεί δυο χρόνια μετά. Με τον Σύριζα θα εκλεγεί βουλευτής Επικρατείας το '12 και Ευρωβουλευτής το '14 κάνοντας ρεκόρ ψήφων (438.000!). Θητεύει για έναν χρόνο στις Βρυξέλλες (είχε εξαρχής δηλώσει ότι τόσο θα παρέμενε σε αυτό το αξίωμα) όπου πηγαινοερχόταν μόνο οδικώς καθώς αντιπαθούσε τα αεροπλάνα, αγωνιζόμενος κι εκεί απέναντι στην ακροδεξιά απειλή, στη «μέγγενη» των μνημονίων καθώς επίσης στο θέμα της καταβολής των γερμανικών πολεμικών αποζημιώσεων, όντας και πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου για τη διεκδίκησή τους. Θα διαδηλώσει κιόλας μαζί με εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους κατά της τρομοκρατίας στο Παρίσι στις 11/1/15, με το ίδιο πάθος που διαδήλωνε υπέρ της ειρήνης και του πυρηνικού αφοπλισμού στο Μπερκσάιρ σχεδόν μισό αιώνα πριν.
Το δημοψήφισμα του '15 και το «Όχι» που γίνεται «Ναι» τον φέρνουν αντιμέτωπο με τους ως τότε συντρόφους του. Καταγγέλλοντας υποχώρηση από τις προεκλογικές δεσμεύσεις αποχωρεί εντέλει από τον Σύριζα, όχι όμως και από την πολιτική – τον τελευταίο καιρό συνεργαζόταν με τη ΛΑΕ. Ποτέ άλλωστε δεν έπαψε όχι μόνο να ασχολείται με την πολιτική αλλά και να την ασκεί με την ευρεία έννοια του όρου – στα τέλη της δεκαετίας του '80 έχοντας εκλεγεί κοινοτάρχης στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Απείραθο Νάξουεφάρμοσε ένα πείραμα άμεσης δημοκρατίας που λειτούργησε ικανοποιητικά για αρκετά χρόνια. Παρέστη επίσης επανειλημμένα ως μάρτυρας υπεράσπισης σε δίκες κοινωνικών αγωνιστών.
Ιδιαίτερη σημασία είχε δώσει στα γράμματα και τον πολιτισμό. Ως πρόεδρος της Επιτροπής Βιβλιοθηκών, φρόντισε να ιδρυθούν δημόσιες βιβλιοθήκες σε απομονωμένες κοινότητες. Υπήρξε εξάλλου και ο ίδιος όχι μόνο αρθρογράφος αλλά επίσης συγγραφέας 16 βιβλίωνπολιτικού, ιστορικού, γλωσσολογικού και λογοτεχνικού ενδιαφέροντος. Έγραψε επίσης ποίηση, διεύθυνε κιόλας κάποτε δικό του βιβλιοπωλείο (το «Βέγα» στην Ιπποκράτους), η δε λαχτάρα του ήταν ότι δεν θα προλάβαινε να δει δημοσιευμένα πολλά ακόμα γραπτά του. Λίγοι μάλλον γνωρίζουν ότι υπήρξε και εφευρέτης – επινόησε ένα σύστημα αποτροπής πλημμυρών, καταπολέμησης της διάβρωσης, συλλογής και συντήρησης των υπογείων υδάτων το οποίο μάλιστα βραβεύτηκε. Βραβεία και τιμές απόλαυσε πολλές, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς – πρόεδροι Δημοκρατίας, η Ακαδημία Αθηνών, δήμοι, σύλλογοι, οργανισμοί, πανεπιστήμια τον ανακήρυξαν επίτιμο διδάκτορα κ.λπ., μολονότι ποτέ δεν επιδίωξε καμία διάκριση, ούτε και την «εξαργύρωσε».
«Εκτιμώ την παρρησία και θεωρώ μέγιστη αρετή τη θυσία για έναν σκοπό. Απεχθάνομαι την κολακεία και πιστεύω ότι δεν υπάρχει πιο δυστυχής άνθρωπος από τον απογοητευμένο... Νιώθω την υποχρέωση να εκπληρώσω τις παρακαταθήκες που μου άφησαν οι σύντροφοι τους οποίους έχασα σε διαδηλώσεις, μάχες κι εκτελεστικά αποσπάσματα. Μου έλεγαν: "Αν εσύ ζήσεις, μη με ξεχάσεις. Όταν συναντάς ανθρώπους, θα τους καλημερίζεις και για μένα. Κι όταν χορεύεις, όταν γλεντάς, όταν πίνεις κρασί, θα χορεύεις, θα γλεντάς και θα πίνεις και για μένα. Κι όταν θ' ακούς στο ακρογιάλι τον φλοίσβο των κυμάτων, όταν θα ακούς στο δάσος το θρόισμα του ανέμου ανάμεσα στις φυλλωσιές, θα τα ακούς και για μένα". Από όλους εκείνους αντλώ τη δύναμή μου,», έλεγε σε συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει το '15. Μια δύναμη από όπου απέρρεε και η μεγαλοψυχία του. Όπως είχε παλιότερα συγχωρήσει τους βασανιστές του, έτσι και το '10 όχι μόνο αποδέχθηκε τη συγνώμη του αστυνομικού των ΜΑΤ που τον ψέκασε αλλά τον υποδέχτηκε και σπίτι του «για να τον κεράσουν την αγάπη τους» μαζί με τη γυναίκα του Τζώρτζια.
Θυμάμαι πως στη συνέντευξη εκείνη τον είχα χαρακτηρίσει «υπερήρωα». Υπερβολές, μου είπαν κάποιοι φίλοι, στην τελική είχε κι εκείνος πράγματα που θα μπορούσε να του προσάψει κανείς, από λαθεμένες πολιτικές εκτιμήσεις και στάσεις μέχρι απόψεις οριακά εθνικιστικές όπως αυτές για το «μακεδονικό», η υψωμένη γροθιά στην κηδεία του Χότζα, η στήριξη στον Μιλόσεβιτς ή άλλα, αμφιλεγόμενα καθεστώτα. Δεν διεκδίκησε εντούτοις κανένα αλάθητο, έχει μάλιστα προβεί σε αυστηρή αυτοκριτική για δύο τουλάχιστον πράγματα: Αφενός επειδή υπάκουσε στις «παράλογες», όπως τις χαρακτήριζε, αποφάσεις του ΠΓ του ΚΚΕ το '66 στο όνομα της συνοχής του κόμματος, αφετέρου επειδή μετά τη διάσπαση του '68 «δεν ανέλαβε τις δέουσες πρωτοβουλίες ώστε να ξεπεραστεί η κρίση».
Σε κάθε περίπτωση, η όποια κριτική δεν ακυρώνει την ανιδιοτέλεια, τη δύναμη ψυχής, την καρτερία, το ήθος και το «τσαγανό» που επέδειξε όλα αυτά τα χρόνια, κερδίζοντας την εκτίμηση και τον σεβασμό ακόμα και μεγάλων πολιτικών του αντιπάλων. Ζώσα ιστορία της ευρύτερης Αριστεράς και του λαϊκού κινήματος για οκτώ σχεδόν δεκαετίες, δεν ενσωματώθηκε ούτε συμβιβάστηκε ακόμα κι όταν βρέθηκε σε θέσεις εξουσίας. Παρά μάλιστα τη σπουδαία παρακαταθήκη που άφησε πίσω προτιμούσε, καθώς έλεγε, να τον θυμούνται «απλώς και μόνο για τον χαιρετισμό που ανταλλάσσει με τους συνανθρώπους του: Καλημέρα, καλησπέρα, καληνύχτα». Καληνύχτα και καλό σας κατευόδιο, κύριε Γλέζο. Τιμή μας όσοι σας γνωρίσαμε σε αυτή τη ζωή.
