Το ανακαινισμένο Hôtel de la Marine στην Place de la Concorde στο Παρίσι δεν ήταν ποτέ ξενοδοχείο, ήταν το hotspot της γαλλικής αριστοκρατίας και της ελίτ στις δεκαετίες του 1770 και του 1780, πριν η καρμανιόλα αρχίσει να πέφτει στα όμορφα και περίτεχνα στολισμένα κεφάλια των ευγενών.
Είναι πλέον το νεότερο ανακαινισμένο μουσείο διακοσμητικών τεχνών της Γαλλίας και θυμίζει τις ημέρες δόξας του Λουδοβίκου XVI και της Μαρίας Αντουανέτας. Άνοιξε ξανά μετά από αποκατάσταση που διήρκεσε πολλά χρόνια, στην οποία συμμετείχαν κορυφαία μουσεία και πλήθος επιμελητών της Γαλλίας.
Οι Παριζιάνοι είναι εξοικειωμένοι με αυτό το τοπόσημο, η πρόσοψη του οποίου κοσμεί το βορειοανατολικό τμήμα της Place de la Concorde. Πολλοί ξέρουν το όνομά του, αλλά πολύ λιγότεροι την ιστορία του.
Το πελώριο εμβληματικό κτίριο κρύβει πολλά μυστικά, καθώς υπήρξε μάρτυρας της Ιστορίας της Γαλλίας σε μια εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο.
Σύμβολο του παλαιού καθεστώτος, το Garde-Meuble απλώς καταργήθηκε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Μερικά από τα έπιπλα και τα αντικείμενα τέχνης πουλήθηκαν στη συνέχεια σε δημοπρασία ή κάηκαν, κυρίως για την ανάκτηση των πολύτιμων μετάλλων που υπήρχαν στη διακόσμησή τους.
Πολύ περισσότερο από μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, το Hôtel de la Marine είναι το μέρος που δείχνει τον τρόπο ζωής στη Γαλλία του 18ου αιώνα, όταν ήταν το αποθετήριο επίπλων του παλατιού. Σήμερα οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν τις αίθουσες με τα στημένα σαν σκηνικό έπιπλα που αναβιώνουν το ύφος των παλατινών δωματίων, βιώνοντας μια μοναδική στιγμή πλούτου, πολυτέλειας και βασιλικής χλιδής του παρελθόντος.
Μια ιστορία που ξεκινά από μια πλατεία
Όταν αποφασίστηκε να στηθεί ένα άγαλμα προς τιμήν του βασιλιά Λουδοβίκου XV το 1748 και ανατέθηκε στον Edmé Bouchardon, γεννήθηκε και η ιδέα μιας πλατείας για να δοξάζεται ο βασιλιάς, με βάση το πρότυπο της Place Vendôme και της Place des Vosges.
Ο Λουδοβίκος XV πολύ διστακτικά παραχώρησε μια τοποθεσία που του ανήκε δυτικά της τότε πόλης, κοντά στον κήπο Tuileries. Μετά από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και πολλές απορρίψεις σχεδίων, ο Ange-Jacques Gabriel, ο πρώτος αρχιτέκτονας του βασιλιά, πραγματοποίησε μια σύνθεση των προτάσεων που είχαν κατατεθεί και μετά από πέντε χρόνια διαβουλεύσεων τα τελικά σχέδια ήταν έτοιμα. Το γλυπτό του μονάρχη, με ρωμαϊκό ρυθμό, τον αναπαριστά να ιππεύει. Στα νότια της πλατείας βρίσκεται ο Σηκουάνας. Στα δυτικά, η πλατεία ανοίγει στα Ηλύσια Πεδία και στην αυλή της βασίλισσας. Στα βόρεια, δύο δίδυμα παλάτια με μνημειώδεις κλασικές προσόψεις στις δύο πλευρές της οδού Royale, το σημερινό μουσείο.
Το 1765 αποφασίστηκε να εγκατασταθεί εκεί το Garde-Meuble royal, το ίδρυμα που ήταν υπεύθυνο για τα έπιπλα του βασιλιά, ένας χώρος αποθήκευσης διακοσμητικών τεχνών, καθώς τα έπιπλα του παλατιού πηγαινοέρχονταν, αλλά και ένα κέντρο σχεδιασμού που μπορούσαν να επισκεφτούν οι πλούσιοι και οι διακοσμητές τους για να πάρουν ιδέες. Ήταν ένας εκθεσιακός χώρος για την τέχνη της ζωής. Τα γαλλικά κοσμήματα του Στέμματος ήταν εκεί, μερικά εκτίθενται και σήμερα, καθώς και άλλες συλλογές που συσσώρευσαν οι βασιλιάδες με τα χρόνια. Το Hôtel de la Marine ήταν ένας ναός του βασιλικού γούστου και η θέα του σε όλο το Παρίσι εντυπωσιάζει ακόμα και σήμερα.
Ο Pierre-Elisabeth de Fontanieu, επικεφαλής του Garde-Meuble, εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να εξοπλίσει το κτίριο για να καλύψει πλήρως τις ανάγκες της διοίκησής του με αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια, διαμερίσματα προσωπικού, γκαλερί εκθέσεων. Στο εσωτερικό, μια μεγάλη σκάλα με επιχρυσωμένες κουπαστές οδηγεί στα κύρια διαμερίσματα και τις αίθουσες. Ως πρόδρομος του Mobilier National, αυτό το ίδρυμα ήταν υπεύθυνο για τον εξοπλισμό των βασιλικών κατοικιών και τη συντήρηση των επίπλων τους: Βερσαλλίες, και Compiègne, Fontainebleau, Marly, Choisy, Trianon, Rambouillet, Saint-Germain-en-Laye και Montreuil. Ήταν υπεύθυνο για την επιλογή, την αγορά και τη συντήρηση των επίπλων του βασιλιά, από κρεβάτια με χρυσοποίκιλτους μεταξωτούς ουρανούς και μπροκάρ καλύμματα έως απλές καρέκλες. Ήταν επίσης υπεύθυνο για τη συντήρηση των βασιλικών συλλογών όπλων και πανοπλιών, υφασμάτων και ταπισερί, αγγείων από μάρμαρο, μπρούτζo και τέλος των διαμαντιών του Στέμματος, αλλά και των σκευών κουζίνας και των λευκών ειδών οικιακής χρήσης.
Με τη Γαλλική Επανάσταση, οι μέρες γι' αυτό το σύμβολο της διοίκησης και της βασιλικής μεγαλοπρέπειας ήταν μετρημένες. Στις 13 Ιουλίου 1789, οι επαναστάτες πήραν τα όπλα που βρίσκονταν στο οπλοστάσιο του Garde-Meuble. Η ιστορία λέει ότι οι πρώτοι πυροβολισμοί εναντίον της Βαστίλης έπεσαν από κανόνια τοποθετημένα σε ασημένια δαμασκηνά στηρίγματα που έδωσε δώρο ο βασιλιάς του Σιάμ στον Λουδοβίκο ΙΔ' το 1684. Ήταν αποθηκευμένα στο Hôtel de la Marine.
Στις 16 Σεπτεμβρίου 1792, τα κοσμήματα του Στέμματος κλάπηκαν από περίπου σαράντα άτομα που έφυγαν με μια λεία σχεδόν 30 εκατομμυρίων φράγκων.
Σύμβολο του παλαιού καθεστώτος, το Garde-Meuble απλώς καταργήθηκε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Μερικά από τα έπιπλα και τα αντικείμενα τέχνης πουλήθηκαν στη συνέχεια σε δημοπρασία ή κάηκαν, κυρίως για την ανάκτηση των πολύτιμων μετάλλων που υπήρχαν στη διακόσμησή τους.
Το 1789, κατά τις πρώτες μέρες της Γαλλικής Επανάστασης, το διοικητικό αρχηγείο του Γαλλικού Ναυτικού έφυγε από τις Βερσαλλίες, κατέλαβε σταδιακά ολόκληρο το συγκρότημα Garde-Meuble και έμεινε εκεί μέχρι το 2015, για δύο αιώνες, εξού και το όνομα «Hôtel de la Marine».
Το 1800, το ίδρυμα αναδημιουργήθηκε με το όνομα Garde-Meuble des Consuls. Έπειτα έγινε το Imperial Furniture και τελικά το National Furniture το 1870. Το Mobilier National εξακολουθεί να είναι υπεύθυνο για τα έπιπλα των διαφόρων εθνικών ιδρυμάτων όπως το Elysée. Το Ναυτικό, όταν εγκαταστάθηκε εκεί, αναδιαμόρφωσε τον χώρο και στη συνέχεια ακολούθησε τις τεχνολογικές εξελίξεις του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα (ηλεκτρικό ρεύμα, τηλέφωνο, ασανσέρ).
Μια νέα εποχή για το Hôtel de la Marine
Από το 2015 το Hôtel de la Marine έχει ανατεθεί στο Centre des monuments nationalaux (CMN). Υπεύθυνο για την ανάδειξη αυτής της εξαιρετικής κληρονομιάς, το CMN πραγματοποίησε μια μεγάλης κλίμακας αποκατάσταση ολόκληρου του μνημείου μεταξύ 2017 και 2021.
Η στρωματογραφική ανάλυση αποκάλυψε περίπου το 80% εκατό της αρχικής διακόσμησης. Τα βασιλικά αρχεία δεν πετάχτηκαν στα σκουπίδια κατά τη διάρκεια του επαναστατικού χάους, αν και όλα όσα ήταν φορητά, μέχρι τα χερούλια από τις πόρτες της δεκαετίας του 1780, είχαν εξαφανιστεί. Ρεπλίκες από τις ταπετσαρίες και τις κουρτίνες βρίσκονταν σε συλλογές γαλλικών μουσείων. Όπου οι συντηρητές δεν μπορούσαν να βρουν πρωτότυπα, ύφαναν καινούργια.
Η αρχιτεκτονική του χώρου, αλλά και οι ζωγραφικές του διακοσμήσεις, τα έπιπλα και τα αντικείμενα τέχνης του δέκατου όγδοου και δέκατου ένατου αιώνα παρουσιάζουν στο κοινό τη στενή σχέση μεταξύ διακοσμητικής τέχνης, τέχνης της διασκέδασης, χειροτεχνίας, γαλλικής αριστείας και έκφρασης μιας μοναδικής δύναμης. Η αποκατάσταση έφερε στο φως πραγματικά θαύματα, συμπεριλαμβανομένης της ανακάλυψης της αρχικής διακόσμησης των διαμερισμάτων όπως ήταν στα τέλη του 18ου αιώνα.
Η αυθεντική γαλάζια μπογιά στον πλακόστρωτο προθάλαμο αποκαλύφθηκε κάτω από 18 στρώσεις χρώματος που αφαιρέθηκαν. Χάρη στην απογραφή των επίπλων του Garde-Meuble κατέστη δυνατό να εντοπιστούν τα περισσότερα από τα έπιπλα και τα υφάσματα που υπήρχαν στο Hôtel de la Marine τον 18ο αιώνα. Υπάρχουν αριστουργηματικά έπιπλα που παραγγέλθηκαν και κατασκευάστηκαν από σπουδαίους επιπλοποιούς, όπως ο Jean-Henri Riesener, που τα κομμάτια που έφτιαξε, όπως μια συρταριέρα και ένα τραπέζι γραφής, θεωρούνται εθνικοί θησαυροί.
Τι θα μπορούσε να είναι πιο σημαντικό από τα έπιπλα για να δώσει την ατμόσφαιρα του παρελθόντος; Τα υφάσματα.
Η αποκατάσταση δίνει μεγάλο βάρος στις κουρτίνες, τα υφάσματα επιπλώσεων και τις ταπετσαρίες, είτε πρωτότυπες είτε τεχνητά πατιναρισμένες, προκειμένου να δοθεί στα δωμάτια των διαμερισμάτων η αρχική αίσθηση και ατμόσφαιρα. Στις ζωγραφισμένες μεταξωτές επενδύσεις τοίχου στην τραπεζαρία εμφανίζονται 139 διαφορετικά είδη πουλιών. Οι φούντες στις κουρτίνες είναι σαν γλυπτά από ύφασμα. Στο γωνιακό σαλόνι –ένα δωμάτιο για συνομιλίες και επιτραπέζια παιχνίδια– υπάρχουν ταπετσαρίες από την οροφή μέχρι το πάτωμα που απεικονίζουν ταύρους, μια καμήλα και τροπικές περιοχές. Το υπνοδωμάτιο της Madame Thierry de Ville-d'Avray είναι διακοσμημένο σε αποχρώσεις του πράσινου. Όπως σε ένα δάσος, υπάρχουν πολλές παραλλαγές του πράσινου χρώματος που καμία δεν συγκρούεται με την άλλη. Οι παπαρούνες ως σύμβολα του ύπνου και ο κόκορας ως σύμβολο του ξυπνήματος είναι άφθονα στη διακόσμηση.
Όταν φτάνει κανείς στο παλάτι νομίζει ότι είναι ένα μέρος γεμάτο ζωή με μυριάδες υπηρέτες, τεχνίτες, προμηθευτές και επισκέπτες να περνούν καθημερινά από αυτούς τους χώρους, όπως στο παρελθόν.
Στην τραπεζαρία, για παράδειγμα, έγινε η επιλογή να σκηνοθετηθεί το τέλος ενός γεύματος: μια παράσταση εμπνευσμένη από τον πίνακα «The Oyster Lunch» του Jean-François de Troy, ο οποίος μεταγράφει τέλεια τη ζωντανή και ευχάριστη ατμόσφαιρα ενός γεύματος της εποχής.
Τα μεγάλα Σαλόνια των Τιμών ανακαινίστηκαν για να φανεί η μεγαλειώδης διακόσμησή τους και αποκαλύφθηκαν τα λευκά πάνελ με τα σκαλιστά και επιχρυσωμένα ξύλινα διακοσμητικά. Σε αυτές τις αίθουσες τα τζάκια από σπάνιο μάρμαρο καλύπτονται με καθρέφτες που αντανακλούν τους πολυελαίους και την επιχρύσωση με ασημί-μπρούτζινες λεπτομέρειες στην οροφή. Αυτές οι αίθουσες ήταν το τέλειο σκηνικό για όλες τις εκδηλώσεις κύρους που διοργανώθηκαν από το κράτος ή τους υπουργούς Ναυτικών κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα.
Υπάρχει ένα Cabinet des Glaces, ένα μικρό δωμάτιο δίπλα στην κρεβατοκάμαρα του Φοντανιέ, του επικεφαλής του Garde-Meuble, «αφιερωμένο στις ελεύθερες δραστηριότητές του». Υπάρχει ένα ανάκλιντρο, τοίχοι και οροφές με καθρέφτες, και πολλές Αφροδίτες, που κάποτε ήταν γυμνές, ενώ αργότερα τους έβαλαν ένα σεμνό ένδυμα, ζωγραφισμένες στους καθρέφτες. Το 1844, ο βασιλιάς Louis-Philippe έβαλε τους καθρέφτες σε ένα δωμάτιο δίπλα στο μπάνιο του στο Château de Fontainebleau. Τώρα βρίσκονται στην αρχική τους θέση, στο μουσείο.
Το 1793, το πιστοποιητικό θανάτου της Μαρίας Αντουανέτας υπογράφηκε στη βιβλιοθήκη του τωρινού μουσείου. Τόσο εκείνη όσο και ο σύζυγός της, Λουδοβίκος XVI, έχασαν το κεφάλι τους σε αυτή την πλατεία που τότε ονομαζόταν Place de la Révolution, μπροστά στο μπαλκόνι του Hôtel de la Marine. Η Τρομοκρατία, όπως αποκλήθηκε η θηριώδης αυτή περίοδος τριών μηνών, τερματίστηκε και οι εκτελέσεις σταμάτησαν όταν ο ψυχωτικός και ριζοσπαστικός Ροβεσπιέρος έχασε και ο ίδιος το κεφάλι του.
Αν θα μπορούσαμε να πούμε σήμερα κάτι για αυτό το μουσείο είναι ότι μέσα στην τουριστική φρενίτιδα που επικρατεί στο Παρίσι είναι μια όαση, ένα ήσυχο, καθόλου κοσμικό –σε αντίθεση με την εποχή που κατασκευάστηκε– μέρος. Υπάρχει για να μας θυμίζει την υπέροχη καθημερινότητα άλλων αιώνων και μια τέχνη της διακόσμησης που εξακολουθεί να έχει επιρροή και σήμερα στις νέες τάσεις.
