«Pamfilos» ονομάζεται το πρότζεκτ που παρουσιάζουν οι Raqs Media Collective, η πολυμορφική, πολύπλευρη και ίσως πιο ατμοσφαιρική εγκατάσταση που θα πετύχει κάποιος στο πλαίσιο του 6ou Fast Forward Festival, εμπνευσμένη από το Ναυάγιο των Αντικυθήρων.
Στεγάζεται στο Ωδείο Αθηνών. Θα περίμενε κανείς ότι θα ήταν ακόμη ένα έργο βασισμένο πάνω στον διάσημο και αινιγματικό ομώνυμο μηχανισμό, η κολεκτίβα από το Νέο Δελχί της Ινδίας όμως ξεφεύγει και χρησιμοποιεί ως έμπνευση το κατακερματισμένο άγαλμα ενός φιλοσόφου και ένα όνομα χαραγμένο σε κύπελλο που βρέθηκαν στο ναυάγιο για να δώσει τη δική της εκδοχή για την έννοια των «κοινών», που είναι και η κεντρική θεματική του φετινού φεστιβάλ.
Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα σκηνικό όπου ο χρόνος μοιάζει απροσδιόριστος. Καθώς περιδιαβαίνει στα δωμάτια του εσωτερικού του πρώτου ορόφου της εμβληματικής οικίας (που αποτελεί αξιοθέατο από μόνη της), μπορεί να αφεθεί στις αφαιρετικές εικόνες ενός φιλμ για τους δύτες που ερευνούν το πιο αινιγματικό ναυάγιο όλων των εποχών, να αφουγκραστεί τους ήχους του βυθού, να ανακαλύψει έναν τεράστιο φάρο σε έναν διάδρομο και το αινιγματικό άγαλμα της θεάς Μήτιδος, μητέρας της Αθηνάς, που της κληροδότησε τη σοφία και τη φρόνηση.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η δουλειά μας είναι μια προσπάθεια να συναρμολογήσουμε το κορμί του φιλοσόφου, να βρούμε έναν νέο τρόπο να μετρήσουμε τον χρόνο και να γίνουμε ο «φίλος όλων», όπως ο Πάμφιλος. Ξέρουμε ότι οι επιστήμονες που ερευνούσαν τα απομεινάρια του ναυαγίου αποφάσισαν να ονομάσουν Πάμφιλο το άτομο του οποίου το DNA αναλύεται αυτήν τη στιγμή.
Μπορεί, μάλιστα, να πιει κρασί, όπως έκαναν οι άνθρωποι κατά την αρχαιότητα, μαζί με τους συνοδοιπόρους του σε αυτό το φανταστικό σύμπαν από τις κούπες ρεπλίκες των αυθεντικών με τη λέξη «πάμφιλος», όσο διαρκούν οι συζητήσεις που είναι αναπόσπαστο μέρος του έργου.
Πίσω από τους Raqs Media Collective κρύβονται οι Jeebesh Bagchi, Monica Narula και Shuddhabrata Sengupta που γνωρίστηκαν το 1992 στο πανεπιστήμιο, όταν σπούδαζαν κινηματογράφο. «Δουλεύουμε μαζί 27 χρόνια» αναφέρουν. «Η συνεργασία μας έχει χαρακτηριστεί κάποιες φορές "άσκηση στην προβοκατόρικη σκέψη", ακόμα και όταν κάνουμε τέχνη ή επιμελούμαστε εκθέσεις ή γράφουμε κείμενα ή στήνουμε καταστάσεις. Η δουλειά μας έχει να κάνει με τη σχετικότητα, το εφήμερο και την πληρότητα και εντοπίζεται εκεί όπου διασταυρώνονται η τέχνη με την ιστορική έρευνα και τη φιλοσοφική υπόθεση.
Βασικός μας στόχος είναι να φτιάξουμε κάτι που θα σε κάνει να προβληματιστείς σχετικά με όσα θεωρείς δεδομένα. Αν είσαι περιπετειώδης, αν είσαι περίεργος, αν δεν ικανοποιείσαι εύκολα με τις εξηγήσεις που σου προσφέρει ο κόσμος, αυτά που δείχνουμε σε αφορούν άμεσα».
—Τι σας τράβηξε στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων; Και τι παραλληλισμούς μπορεί να κάνει κάποιος με τη σύγχρονη Αθήνα;
Αντιμετωπίζουμε το Ναυάγιο των Αντικυθήρων ως έναν γόνιμο αστερισμό αντικειμένων και ιδεών. Η κληρονομιά του μας ελκύει με διαφορετικούς τρόπους. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών είδαμε το άγαλμα ενός κατακερματισμένου φιλοσόφου –ένα από τα ευρήματα του ναυαγίου– και τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, αυτήν τη μυστηριώδη συσκευή για υπολογισμούς και πλοήγηση. Μας ιντρίγκαρε περισσότερο ένα κύπελλο με το όνομα «Πάμφιλος» γραμμένο πάνω του.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η δουλειά μας είναι μια προσπάθεια να συναρμολογήσουμε το κορμί του φιλοσόφου, να βρούμε έναν νέο τρόπο να μετρήσουμε τον χρόνο και να γίνουμε ο «φίλος όλων», όπως ο Πάμφιλος. Ξέρουμε ότι οι επιστήμονες που ερευνούσαν τα απομεινάρια του ναυαγίου αποφάσισαν να ονομάσουν Πάμφιλο το άτομο του οποίου το DNA αναλύεται αυτήν τη στιγμή.
Βασικά, πρόκειται για μια υπόθεση εκ μέρους τους, αλλά συμφωνεί με την αίσθηση που έχουμε ότι οι άνθρωποι ξαναζωντανεύουν το παρελθόν τους και το κάνουν προσωπικό. Το πιο σημαντικό είναι ότι το όνομα «Πάμφιλος» αντικατοπτρίζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα κοινά, κάτι που αποτελεί το θέμα του φετινού Fast Forward Festival, στο ευρύτερο πλαίσιο της φιλίας φυσικά. Υποννοούμε ότι η Αθήνα είναι ένας οδηγός σε μια διαφορετική έννοια του χρόνου, της φροντίδας και της φιλίας.
Εδώ, οι απαρχές του 21ου αιώνα αποδεικνύονται περιπετειώδεις, με διαφορετικού είδους ναυάγια που βρίσκει κανείς σε αφθονία και είναι γεμάτα «καρπούς». Είναι καθήκον μας να βουτήξουμε σε αυτή την εποχή και να ανασύρουμε αυτά που αξίζει να προσέξει κανείς, όσα τον κάνουν να προβληματίζεται.
— Διάβασα ότι ο χρόνος είναι ο βασικός πρωταγωνιστής όλων των έργων σας. Πού τον συναντάμε στον Πάμφιλο;
Πιστεύουμε ότι η τέχνη πρέπει να δημιουργεί στιγμές αβεβαιότητας, αμφισβήτησης και ενδοιασμών, να μας αναγκάζει να επανεξετάσουμε τις συνήθειές μας, να μας προτρέπει να διερευνήσουμε ιδέες που δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί πλήρως, τέλος να μας δώσει χρόνο να ξεκουράσουμε τους υπερευαίσθητούς και υπερφορτωμένους μυς, όπως και τα νεύρα μας.
Η τέχνη και η καλλιτεχνική δραστηριότητα μπορεί να αποτελέσει μια παράκαμψη στην τυραννία του «αποτελεσματικού χρόνου» που απαιτεί ο καπιταλισμός από εμάς ως εργάτες και καταναλωτές. Πρέπει να φανταζόμαστε και να δημιουργούμε μορφές άλλοτε παροδικές και άλλοτε καθοριστικές για την εποχή, που δεν υπόκεινται σε καμία υπολογιστική και ουσιαστική λογική.
Η δουλειά που κάνουμε για την έκτη έκδοση του Fast Forward Festival υφίσταται μια διαδικασία προσωρινής αποσάθρωσης (όπως συμβαίνει με τα αρχαιολογικά κειμήλια) για να περάσει στο άπειρο, στην αποκατάσταση και στην αναγέννηση του χρόνου, έτσι ώστε να επιτρέψει τη δημιουργία μιας γραμμής που να συνδέει τον μύθο, την υπόθεση, τη φαντασία, τη φιλοσοφία και την περιπέτεια. Ένα ναυάγιο σαλπάρει μέσα από τη φαντασία, ένας φάρος παράγει την αίσθηση του απείρου μέσα σε έναν στενό διάδρομο και ένα ποτήρι 2.000 ετών πολλαπλασιάζεται για να επιμηκύνει τον χρόνο.
— Με βάση την πρόσφατη επαφή σας με την πόλη, πώς βλέπετε την Αθήνα στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης;
Η Αθήνα υπήρχε στο μυαλό μας όταν πριν από έξι χρόνια φτιάχναμε το «Last International». Τότε αρχίσαμε να προβληματιζόμαστε σχετικά με τη σημασία των συγκεντρώσεων στην πλατεία Συντάγματος. Γνωρίζουμε την Αθήνα από παιδιά, ως ένα μέρος όπου τα ερωτήματα και τα οράματα έχουν μακρά ιστορία χιλιάδων χρόνων. Την τελευταία δεκαετία η κρίση στην παγκόσμια οικονομία έκανε την Αθήνα να αποκτήσει μια νέα, αιχμηρή εικόνα.
Αυτό που συνέβη στην πόλη λέει κάτι όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για το τι συμβαίνει σε ολόκληρο τον κόσμο αυτό το διάστημα. Από το 2018 μέχρι το 2019 ερχόμασταν αρκετά συχνά, αρχικά επειδή θέλαμε να μάθουμε περισσότερα για το αρχαίο ναυάγιο στο νησί των Αντικυθήρων.
Το κύπελλο που διασώθηκε είχε τη λέξη «Πάμφιλος» χαραγμένη πάνω του. Αναρωτιόμασταν αν αυτό ήταν το όνομα ενός ανθρώπου ή ένας τρόπος ζωής, αν σήμαινε απλώς «φίλος όλων» ή και τα δύο. Εκτός από αρχαιολόγους και δύτες, συναντήσαμε ακαδημαϊκούς, ποιητές, ερευνητές, δραματουργούς, δικηγόρους, μετανάστες, δασκάλους, γιατρούς, νοσοκόμες και φαρμακοποιούς. Γνωρίσαμε ανθρώπους που προσέχουν καθημερινά το ναυάγιο, που βουτούν στον βυθό κάθε πρωί. Επισκεφθήκαμε κλινικές, νοσοκομεία, σχολεία, αυτοδιαχειριζόμενα καφενεία και πάρκα.
Σε αυτές τις βόλτες και συζητήσεις ανακαλύψαμε την Αθήνα μέσα από ένα νέο πρίσμα. Νιώσαμε την ανάγκη να κάνουμε πράγματα εκ νέου, να καταστρέψουμε πράγματα όπου ήταν απαραίτητο, να αμφισβητήσουμε. Ήταν ένα μάθημα που πραγματοποιήθηκε μέσα από την κατάδυση σε ένα διαρκές μαζικό πείραμα επιβίωσης που κατέλαβε τον χρόνο μιας ολόκληρης πόλης.
— Ποια ήταν η βασική ιδέα του πρότζεκτ «Πάμφιλος»;
Το πρότζεκτ είναι μια ιδέα, μια ατμόσφαιρα, μια συνάθροιση φωνών, μια εξερεύνηση ενός διαφορετικού υποβρύχιου κόσμου και μια υπενθύμιση όσων ξεχνάμε και θεωρούμε δεδομένα σε αυτόν τον κόσμο. Περιλαμβάνει ένα φιλμ, έναν φάρο, συζητήσεις, ξεκούραστα απογεύματα με ποτό και μια θεά που φημίζεται για την αξιοσημείωτη ευφυΐα της. Είναι μια πρόσκληση να σκεφτεί κανείς παραπάνω αλλά και να ονειρευτεί μαζί μας.
O Πυθαγόρας μπορεί να μας έδωσε το τετράγωνο της υποτείνουσας, αλλά άφησε και ένα απόφθεγμα που ίσως μας αφορά περισσότερο σήμερα: «Μεταξύ φίλων πρέπει να υπάρχει κοινοκτημοσύνη, οι φίλοι πρέπει να συμπεριφέρονται σαν ίσοι μεταξύ τους».
Κι αν οι φίλοι μοιράζονται πράγματα από κοινού, τότε τα «κοινά» είναι αυτά που μπορούμε να μοιραστούμε με τους φίλους μας και με όσους γίνονται φίλοι μας. Αυτό περιλαμβάνει κουζίνες, κλινικές και σχολεία και επεκτείνεται στη ζεστασιά και στην αλληλεγγύη στους ξένους, στους ανθρώπους που είναι μετανάστες, πρόσφυγες και μπορεί να μένουν στη σκιά λόγω της νομικής τους κατάστασης. Αυτή η δυνατότητα να μοιραζόμαστε και να κάνουμε τους ανθρώπους να αισθάνονται ευσπρόδεκτοι και άνετοι είναι η τέχνη του να ζεις μέσα σε μια κοινότητα.
— Πόσο καιρός χρειάστηκε για να ολοκληρώσετε το πρότζεκτ; Πού επικεντρώσατε τις έρευνές σας;
Δουλεύουμε αυτό το πρότζεκτ από το καλοκαίρι του 2018. Ένα μεγάλο μέρος αποτέλεσε η έρευνα, η ανάγνωση και ο προβληματισμός πάνω στα κοινά, η θάλασσα ως κομμάτι τους, τα ναυάγια και κάποιες φιγούρες, όπως ο Πάμφιλος και η Μήτις. Ήμασταν τυχεροί που μπορέσαμε να μοιραστούμε τις σκέψεις μας αυτή την περίοδο με την Κάτια Αρφαρά από τη Στέγη, όπως και με δύο ερευνήτριες, τη Θεοδώρα Καπράλου και την Αθηνά Σταματοπούλου.
Βρισκόμασταν ανάμεσα σε Αθήνα και Δελχί αυτό το διάστημα, επισκεπτόμενοι ναυάγια, κάνοντας υποθαλάσσιες λήψεις αλλά και μιλώντας με κόσμο με διαφορετικό υπόβαθρο. Αυτές οι συζητήσεις ήταν πολύ σημαντικές για εμάς, μας έδωσαν να καταλάβουμε την έννοια των «κοινών» στην Αθήνα σήμερα.
— Πού στοχεύουν οι συζητήσεις;
Στις συζητήσεις θα πάρουν μέρος αρκετοί άνθρωποι που συναντήσαμε κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας με τη Θεοδώρα Καπράλου, που την έχουμε προσκαλέσει ως επικεφαλής. Αυτές οι συναντήσεις, οι οποίες έχουν πάρει το όνομά τους από μια λέξη ή φράση με μεταφορική σημασία σε σχέση με την έννοια του Πάμφιλου, στόχο έχουν να γίνει μια καλή κουβέντα με μπόλικο αυθορμητισμό, έκπληξη, διορατικότητα, ποίηση, εμπειρίες και το άνοιγμα των οριζόντων όλων όσοι μιλούν και ακούν.
Οι συζητήσεις είναι σημαντικό μέρος του πρότζεκτ επειδή κατά μία έννοια αντιπροσωπεύουν με ακρίβεια το πνεύμα του Πάμφιλου, αυτό το μείγμα φιλίας και σκέψης, που θεωρούμε ότι σχετίζεται άμεσα με όσα κάνουμε στην Αθήνα.
Info:
Fast Forward Festival 6
Raqs Media Collective | Πάμφιλος
15-24 Μαΐου | Ωδείο Αθηνών (Βασιλέως Γεωργίου Β' 17-19 | Είσοδος από Ρηγίλλης)
(η έκθεση κλείνει στις 17:00 τις ημέρες των συζητήσεων)
Είσοδος ελεύθερη
Συζητήσεις Πάμφιλου | Ωδείο Αθηνών | 18:00-20:00
6 Μαΐου | Υποβρύχιος ορίζοντας
15 Μαΐου | Αποσυμπίεση
16 Μαΐου | Ρεύμα
17 Μαΐου | Κύμα
18 Μαΐου | Πλευστότητα
Περισσότερες πληροφορίες στο onassis.org
σχόλια