Η άγνωστη Φλέρη Νταντωνάκη- Μέρος Β'

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΦΛΕΡΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ «ΟΡΕΣΤΗΣ» ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

Σύμφωνα με μαρτυρία της Λότη Πέτροβιτς, λίγο πριν η Φλέρη Νταντωνάκη φύγει στην Αμερική, διατηρούσε φιλία εξ αποστάσεως, αλληλογραφώντας με το ζεύγος των σπουδαίων Ελλήνων ηθοποιών Βασίλης Λογοθετίδης - Ίλυα Λιβυκού. Ο Λογοθετίδης, λέγεται, εκτιμούσε την έφεσή της στο τραγούδι και στο θέατρο και την παρότρυνε να κάνει το ντεμπούτο της και στον κινηματογράφο. Το 1969 ο Βασίλης Φωτόπουλος, ο πρώτος Έλληνας σκηνογράφος, βραβευμένος με Όσκαρ για τα σκηνικά του στο «Zorba the Greek» (1965) του Μιχάλη Κακογιάννη, επιλέγει τη Φλέρη Νταντωνάκη για τον ρόλο της Ηλέκτρας στην κινηματογραφική μεταφορά του «Ορέστη». Παρόλο που ο Φωτόπουλος είχε εξασφαλίσει την άτυπη διαβεβαίωση του συνταγματάρχη της χούντας Ιωάννη Λαδά ότι δεν θα υπήρχε καμία παρέμβαση στο έργο του, ήταν δύσκολο για τη Φλέρη να έρθει στη Μάνη όπου θα γίνονταν τα γυρίσματα. Υπήρχε ο κίνδυνος να συλληφθεί, καθώς στην Ελλάδα είχαν υποστεί βασανιστήρια από τη χούντα και φιλικά της πρόσωπα, όπως η ηθοποιός Κίττυ Αρσένη μεταξύ άλλων. Τελικά, ο «Ορέστης» σε σκηνοθεσία Βασίλη Φωτόπουλου κατάφερε να ολοκληρωθεί με συμπρωταγωνιστή τον νεαρό Hiram Keller (1944-1997), μοντέλο, συνεργάτη του Andy Warhol και ηθοποιό αμερικανικών αντεργκράουντ ταινιών. Ο Keller μνημονεύεται σήμερα για τις συμμετοχές του στο «Fellini Satyrikon» (1969) του Federico Fellini και στο hippy μιούζικαλ «Hair» (1968) σε σκηνοθεσία Tom O' Horgan.

Ευτυχώς, έχουν διασωθεί αρκετά ντοκουμέντα στον ελληνικό Τύπο για την εμφάνιση της Φλέρης Νταντωνάκη στην ταινία του Βασίλη Φωτόπουλου. Έχοντας φτιάξει ήδη ένα όνομα στην ομογένεια των ΗΠΑ, δεν προλάβαινε να δίνει συνεντεύξεις στις εφημερίδες με τον ερχομό της στην Ελλάδα. Διόλου τυχαίο που σε άρθρο της δημοσιογράφου Μπίτου Παπαπαναγιώτου, η Φλέρη Νταντωνάκη και η διεθνής Νάνα Μούσχουρη «αντιπαρατίθενται» ως τα «κορίτσια του Χατζιδάκι»!

Σκόρπια λόγια της ίδιας της Φλέρης από συνέντευξή της στη Νατάσσα Μπ. τον Μάιο του 1970: «Ο Βασίλης Φωτόπουλος ήρθε να με βρει στην παράσταση με τα τραγούδια του Jacques Brel. Είχε στην καρδιά του το όνειρο να γυρίσει ο ίδιος μια ταινία. "Θέλεις να παίξεις την Ηλέκτρα;" με ρώτησε μια μέρα στα καλά καθούμενα. "Άντε τώρα, με κοροϊδεύεις" του απάντησα. Δεν πίστευα πως ξαφνικά ανοιγόταν ο δρόμος και για τον κινηματογράφο. Μετά από μια βδομάδα, ο Φωτόπουλος ήρθε και με ξανάδε και μου 'πε: "Ξέρεις, δεν θα παίξεις μόνο την Ηλέκτρα αλλά και την Κλυταιμνήστρα!". Κι έτσι ξανάρθα μετά από δέκα χρόνια στην Ελλάδα, με ζάλισαν το φως κι ο ήλιος και ξέμεινα. Αυτή η πρώτη κινηματογραφική εμπειρία με άφησε ταλαιπωρημένη. Ήταν σχιζοφρενικό για μένα να ερμηνεύσω ταυτόχρονα δύο διαφορετικούς ρόλους, που στον έναν ήμουν 90 χρόνων και στον άλλο 25... Φυσικά, ο θεατής δεν αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για την ίδια ηθοποιό στους δύο ρόλους. Ούτ' εγώ δεν αναγνωρίζω τον εαυτό μου ως Κλυταιμνήστρα! Η ταινία του Βασίλη θα παιχτεί το φθινόπωρο στην Αμερική και ίσως προβληθεί και στο δικό μας Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Από την επιτυχία της θα εξαρτηθούν πολλά πράγματα, ακόμη και το μέλλον μου, που δεν μου αρέσει καθόλου να κάνω σχέδια».

Την ίδια ακριβώς περίοδο, η Φλέρη μιλάει για τον διπλό ρόλο της στον «Ορέστη» και στη δημοσιογράφο Κίτσα Καράμπελα: «Ο Φωτόπουλος βλέπει τους ήρωες από άλλη σκοπιά. Αυτό με κούρασε, γιατί ήμουν υποχρεωμένη να κινούμαι και να μιλάω διαρκώς μ' ένα πρόσωπο γεμάτο συσπάσεις που έπρεπε να εκφράζει συναισθήματα τρομακτικά... Είδα αρκετές ελληνικές ταινίες. Έχουν προοδεύσει τεχνικώς. Υπήρξαν, όμως, μερικές που με συγκλόνισαν πραγματικά. Μία απ' αυτές ήταν το "Μέχρι το πλοίο" του Αλέξη Δαμιανού».
Και στην ίδια συνέντευξη, στην ερώτηση της Καράμπελα για το αν θα ήθελε να ασχοληθεί με τον ελληνικό κινηματογράφο, η Φλέρη απαντά: «Αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα υπάρχουν τόσες πρωταγωνίστριες που ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις...».
Κι όμως, όπως θα δούμε παρακάτω, η Φλέρη Νταντωνάκη ξανάπαιξε σε ταινία του ελληνικού κινηματογράφου!

Το 2001, πάντα με αφορμή τη δημιουργία του κινηματογραφικού πορτρέτου της Φλέρης, αναζητήσαμε τα ίχνη της ταινίας «Ορέστης» του Βασίλη Φωτόπουλου, η οποία, σημειωτέον, είχε χαρακτηριστεί από τους κριτικούς της εποχής της περισσότερο μια παράθεση εικαστικών έργων του Φωτόπουλου και λιγότερο μια ολοκληρωμένη ταινία. Βρήκαμε μία, κοκκινισμένη από την πάροδο του χρόνου, κόπια της, βουβή, να φυλάσσεται στο αρχείο της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Ο Αναστάσης Αδαμόπουλος βοήθησε, βάλαμε την κόπια στη μουβιόλα (ποιος ξέρει μετά από πόσα χρόνια) και αποσπάσαμε πλάνα σε φιλμ Super 16mm. Μετά από λίγα χρόνια, η κόπια της ταινίας αποκαταστάθηκε και μάλιστα προβλήθηκε στην Αθήνα, στο πλαίσιο ενός αφιερώματος.

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΦΛΕΡΗΣ ΣΤΟ «ΚΟΝΣΕΡΤΟ 70» ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΞΑΡΧΑΚΟΥ

Επίσης, για την εμφάνιση της Φλέρης Νταντωνάκη στη συναυλία του Σταύρου Ξαρχάκου υπάρχουν αρκετά ντοκουμέντα της εποχής. Η Λότη Πέτροβιτς, μάλιστα, διέσωσε στο αρχείο της το πρόγραμμα της συναυλίας που δόθηκε στις 29 Μαΐου του 1970 στο θέατρο Κοτοπούλη-Ρεξ και που δίπλα στη Φλέρη τραγουδούσαν ο νεαρότατος Βλάσσης Μπονάτσος και ο Σταμάτης Κόκοτας. Ο τελευταίος δεν αναγραφόταν στο πρόγραμμα, αλλά οι συνθέτριες Λένα Πλάτωνος-Στέλλα Γαδέδη που είχαν πάει μαζί σε εκείνη τη συναυλία τον θυμούνται να τραγουδάει Ξαρχάκο!

Η γνωριμία Ξαρχάκου - Νταντωνάκη είχε γίνει στο Σικαγο, όπου ο συνθέτης την είχε ακούσει στο Grey Gardens να ερμηνεύει τραγούδια του τη σεζόν 1968-69. Εκείνος της πρότεινε να τραγουδήσει στην Αθήνα, στη συναυλία του με τα ολοκαίνουργια «ποπ» τραγούδια του από το θεατρικό έργο του Γιώργου Λαζαρίδη «Δώδεκα μήνες καλοκαίρι». Μέχρι πρότινος, νομίσαμε ότι στη συναυλία του Ξαρχάκου η Φλέρη τραγούδησε στα αγγλικά ορισμένα τραγούδια του που διασώθηκαν στο ηλεκτρικό στυλ του «Άνναμπελ» και του «Σ' αυτόν τον κόσμο τον καλό». Από το πρόγραμμα, όμως, διασταυρώνουμε ότι τελικά ερμήνευσε τρία κομμάτια από το «Δώδεκα μήνες καλοκαίρι» (ένα απ' αυτά, τα «Παιδιά του '70», ντουέτο με τον Μπονάτσο) και ακόμη τρεις μεγάλες επιτυχίες του Ξαρχάκου, την «Άσπρη μέρα» σε στίχους Νίκου Γκάτσου, το «Χάθηκε το φεγγάρι» σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου και την «Άνναμπελ» σε στίχους Γιώργου Παπαστεφάνου.

Ο Σταύρος Ξαρχάκος, δυστυχώς ελάχιστα πράγματα θυμάται από εκείνη τη βραδιά στο θέατρο Κοτοπούλη - Ρεξ, που επαναλήφθηκε στο ''Μετροπόλιταν'' με το τραγουδιστικό τρίο Φλέρη Νταντωνάκη - Γιώργος Μούτσιος - Βλάσσης Μπονάτσος. Παρ' όλα αυτά, από τον μεγάλο συνθέτη εκμαίευσα τα εξής: Το ''Δώδεκα μήνες καλοκαίρι'' ήταν ένα έργο επηρεασμένο μουσικά από την ψυχεδελική ροκ σκηνή της εποχής. Όταν μάλιστα ο Ξαρχάκος μου έβαλε και άκουσα ένα τραγούδι με τη Φλέρη σε ύφος garage - 60s και σχολίασα ό,τι τα τύμπανα ακούγονται σα να παίζει ο Carmen Appice, έλαβα την απάντηση: ''Μα τους Vanilla Fudge άκουγα πολύ τότε!'' Στην εισαγωγή, επίσης, του έργου είχε ''ανακυκλώσει'' συνειδητά ένα θέμα από το σάουντρακ της ταινίας ''Κορίτσια στον ήλιο'' (1968) του Βασίλη Γεωργιάδη. Γενικά, επρόκειτο για μία μοναδική πραγματικά δουλειά του Ξαρχάκου με μία Φλέρη Νταντωνάκη σε απίστευτους βοκαλισμούς εν μέσω ηλεκτρικής κιθάρας, ντραμς, μπάσου και σαντουριού. Αν θα μπορούσα να παρομοιάσω το άκουσμα με κάποιο παρεμφερές της εποχής, αυτό θα ήταν σίγουρα τα ''Δυο μικρά γαλάζια άλογα'' του Γιώργου Ρωμανού. Πιθανότατα - εντελώς προσωπική εκτίμηση αυτή - ο νεαρός Βλάσσης Μπονάτσος να μετέφερε κάτι από το κλίμα του ''Δώδεκα μήνες καλοκαίρι'' του Ξαρχάκου, στους Πελόμα Μποκιού.

Όσο για τα δύο διασωθέντα αγγλόφωνα τραγούδια του Ξαρχάκου με τη Φλέρη, αυτά είναι της περιόδου 1978 - 79 και γράφτηκαν με σκοπό το εξωτερικό. Η Αμερικανίδα στιχουργός τους, Nada Shoot, ζούσε στο Λονδίνο και γνώριζε δισκογραφικούς παραγωγούς. Η κακή ψυχολογική κατάσταση της ερμηνεύτριας, όμως, δεν επίτρεψε να γίνει ποτέ ένας ολοκληρωμένος ηλεκτρικός δίσκος με τον Ξαρχάκο. Στα κομμάτια παίζουν οι ίδιοι μουσικοί που έπαιζαν και στο δίσκο ''Συλλογή'' με τον Νίκο Ξυλούρη, ενώ το ένα απ' αυτά αποτελούσε την αναθεωρημένη από τον δημιουργό βερσιόν του τραγουδιού του με τίτλο ''Τα ρολόγια'' πού'χε ηχογραφηθεί με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και λαϊκή ορχήστρα. Πάντως, τα πιο πολλά ντοκουμέντα που μας τροφοδοτούν με πληροφορίες για το ''Δώδεκα μήνες καλοκαίρι'' προέρχονται και πάλι από τα μονόστηλα των εφημερίδων και απ' τις σκόρπιες συνεντεύξεις της Φλέρης.

Στην ίδια συνέντευξή της στη Νατάσσα Μπ., τον Μάιο του 1970, η Φλέρυ λέει σχετικά: «Η συνεργασία μου με τον Ξαρχάκο είναι ευτυχισμένη. Ο Σταύρος συνεχώς αναζητεί, συνεχώς ψάχνει κι αυτό μου αρέσει. Που δεν θέλει να μπαίνει σε καλούπια! Ψάξαμε τα τραγούδια του μιούζικαλ "Δώδεκα μήνες καλοκαίρι", όπου εγώ δεν παίζω αλλά ακούγεται ηχογραφημένη η φωνή μου κι είμαι πολύ ευχαριστημένη απ' αυτήν τη συνεργασία».

Σε κάποιο άλλο σημείο του άρθρου, η δημοσιογράφος αναφέρει πως η Φλέρη είχε ήδη γράψει σε δίσκους ένα τραγούδι του Ξαρχάκου κι άλλο ένα του Λουκιανού Κηλαηδόνη – κάτι που προφανώς επρόκειτο να γίνει τότε, αλλά δυστυχώς ποτέ δεν έγινε. Την ίδια πληροφορία δίνει και ο δημοσιογράφος Νίκος Παρνάσσας στην εφημερίδα «Τα Νέα» της 30ής Μαΐου του 1970. Στο μεγάλο άρθρο του με τίτλο «Η Φλέρη πήρε άριστα και στην Αθήνα» διαβάζουμε τα εξής: «Η χθεσινή συναυλία του Σταύρου Ξαρχάκου στο θέατρο Κοτοπούλη σημείωσε εξαιρετική επιτυχία. Τα νέα τραγούδια του εκλεκτού συνθέτη, συνδυασμός ποπ μουσικής και δημοτικών μοτίβων από το μιούζικαλ "Δώδεκα μήνες καλοκαίρι" που θα παρουσιαστεί στο Μετροπόλιταν, εκτελεσμένο από τη Φλέρη Παπαδαντωνάκη και τον Βλάσση Μπονάτσο, άρεσαν ιδιαίτερα στο κοινό, που παρηκολούθησε τη συναυλία και καταχειροκρότησε τον συνθέτη και τους εκτελεστάς. Το πρόγραμμα παρουσίασε ο ηθοποιός Κώστας Καρράς, ενώ γνωστά κλασικά τραγούδια του Ξαρχάκου ερμήνευσε με το γνωστό μπρίο του ο Σταμάτης Κόκοτας»!

Τελευταία μαρτυρία, αυτή του Δημήτρη Χιονά, ο οποίος δούλεψε στη συναυλία του Ξαρχάκου ως νεαρός μπουζουξής: «Η Φλέρη είχε βγει με τα μαλλιά της κοτσίδες και φόρεμα με μοτίβα λαϊκής τέχνης, σαν αυτά που φόραγαν οι χίπηδες στο Μοναστηράκι. Μυστήρια τύπισσα, κάτι άλλο απ' τις τραγουδίστριες που συνηθίζαμε να συνοδεύουμε τότε. Για μένα ήταν η πρώτη φορά που έβλεπα από κοντά και δούλευα με μία γιέ-γιέ καλλιτέχνιδα»!

Εν κατακλείδι, μπορεί η Φλέρη Νταντωνάκη να πέρασε στην ιστορία λόγω της συνεργασίας της με τον Μάνο Χατζιδάκι, η αλήθεια όμως είναι πως ο πρώτος μεγάλος Έλληνας συνθέτης που πίστεψε στο ταλέντο της και της έδωσε βήμα στη χώρα της ήταν ο Σταύρος Ξαρχάκος. Κι ας μην άφησαν πίσω οι δυο τους καμιά «επίσημη» ηχογράφηση.

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΦΛΕΡΗΣ ΣΤΟ ΜΙΟΥΖΙΚΑΛ «JACQUES BREL IS ALIVE AND WELL AND LIVING IN PARIS» - ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΡΙΜΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Το μιούζικαλ «Jacques Brel is alive and well and living in Paris» αποτελούσε θεατροποίηση 25 τραγουδιών του συνθέτη Jacques Brel, μεταφρασμένων στα αγγλικά από τον Eric Blau και τον Mort Shuman. Έκανε πρεμιέρα τον Οκτώβρη του 1968 σε οff-Broadway σκηνή και σημείωσε τέτοια επιτυχία, που διήρκεσε συνολικά τέσσερα χρόνια. Η Φλέρη Νταντωνάκη σίγουρα ανήκε στο καστ για τουλάχιστον ενάμιση χρόνο και κατόπιν αντικαταστάθηκε – αυτό μαρτυρά η γνωριμία της με τον Μάνο Χατζιδάκι, που χρονολογείται το 1970. Από το άρθρο του Αμερικανού Henry T. Murdock στην εφημερίδα «The Philadelphia Inquirer» της 30ής Οκτωβρίου του 1968, μαθαίνουμε πως τα κομμάτια του Brel που τραγουδούσε η Φλέρη ήταν τα «Sons of», «Marieke» και «You are not alone». Παραθέτω το απόσπασμα της διθυραμβικής κριτικής του Murdock που αφορά την ερμηνεία της Φλέρυς: «We can't describe them all, but Fleury Dantonakis won bravos with "Sons of" which had a lullaby beginning and a dramatic ending. She also earned almost equally vociferous applause with her singing of "Marieke" and "You are not alone"».

Πληροφορίες για ένα ακόμη κομμάτι του Brel με τη συμμετοχή της Φλέρης στο ίδιο μιούζικαλ παίρνουμε από ένα άλλο αμερικανικό δημοσίευμα της εποχής, αυτήν τη φορά από τις 18 Ιουνίου του 1969 – αγνοούνται τόσο το μέσο, όσο και ο συντάκτης: «Two songs, "Old Folks" and "Marieke", were the high point of the evening. Fleury Dantonakis, a charming Greek beauty, sang them in an exciting soprano voice from one corner of the arena stage facing the entire audience. In the darkened theatre, she sang simply, direct, the words were clear, the emotions, contagious».

Υπάρχει ακόμη ένα άρθρο στον αμερικανικό Τύπο, εκθειαστικό για τη Φλέρη Νταντωνάκη. Αν και το μέσο πάλι αγνοείται, γνωρίζουμε τουλάχιστον το όνομα της αρθρογράφου, Jodi Webber Sussman: «Perhaps most striking is Athenian Fleury Dantonakis who sings her dramatic soul into numbers like "You 're not alone" and "My Death" (σ.σ. Ιδού κι άλλο ένα κομμάτι του Brel που τραγουδούσε η Φλέρη στο μιούζικαλ). She simply captivates the audience by her warmth and exuberance...».

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Σπύρου Σακκά από την ηχητική μπάντα του ντοκιμαντέρ «Φλέρη - Τρελή του φεγγαριού», ο Μάνος Χατζιδάκις είχε πάει να παρακολουθήσει το μιούζικαλ «Jacques Brel is alive and well and living in Paris» στις αρχές του 1970, μη γνωρίζοντας ούτε καν το όνομα της Ελληνίδας που συμμετείχε. Μάλιστα, λέγεται πως πήγε ακριβώς για να ακούσει μια συγκεκριμένη Αμερικανίδα τραγουδίστρια του θιάσου, η οποία όμως αρρώστησε και τελευταία στιγμή αντικαταστάθηκε από τη Φλέρυ. Σίγουρα, η ιστορία αυτή, που έχει αναπαραχθεί και από Έλληνες συναδέλφους στα αφιερώματά τους μετά τον θάνατο της Φλέρης Νταντωνάκη, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αφού η Νταντωνάκη συμμετείχε κανονικά στις παραστάσεις του μιούζικαλ και σε βάθος χρόνου, όπως μαρτυρούν οι αμερικανικές εφημερίδες.

Αληθές είναι, ωστόσο, πως μετά το τέλος εκείνης της συγκεκριμένης παράστασης ο Μάνος Χατζιδάκις την προσέγγισε και της ζήτησε αποκλειστική συνεργασία. Λίγο καιρό μετά θα βρίσκονταν οι δυο τους στο διαμέρισμα του συνθέτη στη Νέα Υόρκη, ηχογραφώντας για πιάνο-φωνή ρεμπέτικα τραγούδια, ψήγματα της «Εποχής της Μελισσάνθης», της «Αμοργού» και της ανολοκλήρωτης «Όπερας για Πέντε», καθώς και τον «Επιτάφιο» των Μίκη Θεοδωράκη - Γιάννη Ρίτσου. Το κεφάλαιο Μάνος Χατζιδάκις - Φλέρη Νταντωνάκη είναι ξεχωριστό στην ιστορία της ελληνικής μουσικής και δεν θα μας απασχολήσει σε τούτο το αφιέρωμα.

Η ΦΛΕΡΥ ΠΑΙΖΕΙ ΣΕ ΤΑΙΝΙΑ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το 1973 η Φλέρη Νταντωνάκη έχει επιστρέψει μόνιμα στην Ελλάδα. Έχει ήδη κυκλοφορήσει ο «Μεγάλος Ερωτικός» του Μάνου Χατζιδάκι, αλλά εκείνη συνεχίζει να γράφει με τον συνθέτη στο στούντιο τα τραγούδια από τον «Καπετάν-Μιχάλη» που θα βγουν σε δίσκο το 1975. Ως φιλική συμμετοχή μπορούμε να εκλάβουμε την παρουσία της –αν και πρωταγωνιστική– στη σουρεαλιστική κωμωδία μικρού μήκους «Ακρόπολις Εξπρές», σε σενάριο και σκηνοθεσία του Θεόδωρου Καλομοιράκη. Η 20λεπτη αυτή ταινία παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης του 1973, αλλά κέρδισε και μια συμμετοχή στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Γκρενόμπλ στη Γαλλία. Η έγχρωμη φωτογραφία ήταν του Σταμάτη Τρύπου και έπαιζαν ακόμη ο Γιάννης Λαμπρόπουλος, συμπρωταγωνιστής της Φλέρης, ο Σταμάτης Φασουλής, η Ευαγγελία Σαμιωτάκη, η Ντενίζ Μπαλτσαβιά και ο Κώστας Στυλιάρης. Η Φλέρη υποδυόταν μία υπέρ το δέον ρομαντική και ερωτοχτυπημένη κοπέλα που ανέπτυσσε μια ζεστή σχέση με έναν στρατιώτη κατά τη διάρκεια ενός σιδηροδρομικού ταξιδιού. Η κατάσταση θα ανατρεπόταν όταν στο βαγόνι τους θα εμφανίζονταν διάφοροι κωμικοί επισκέπτες: μια θεούσα με μια λαμπάδα κι ένα ενοχλητικό καναρίνι που μοίραζε βίους Αγίων, ένας επίσης ενοχλητικός πλασιέ που διέθετε τα πάντα για τους πάντες, ένα αγοράκι με την καταπιεστική μάνα του κι ένας παράξενος κλόουν που τρόμαξε στην ερωτική επίθεση της κοπέλας (της Φλέρης) κι εξαφανίστηκε άρον-άρον από το τρένο. Από συνέντευξη του σκηνοθέτη Θεόδωρου Καλομοιράκη στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» με τίτλο «Έξι πρόσωπα ζητούν σκηνοθέτη - Φιλόδοξο το νέο φιλμ του Καλομοιράκη» διαβάζουμε τα εξής: «Όλοι είναι καρικατούρες. Το μόνο πρόσωπο που φέρει ουσιαστικά στοιχεία μέσα του είναι ο σταρτιώτης... Μ' ενδιαφέρει πώς επιδρά ο ένας πάνω στον άλλο. Δεν παίρνω θέση, αν και είναι φυσικό να συμπαθώ άλλους περισσότερο κι άλλους πιο λίγο. Ελάχιστος είναι επίσης ο λόγος».

ΤΑ ΣΚΟΡΠΙΑ ΣΠΑΡΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΩΝΗΣ ΤΗΣ ΦΛΕΡΗΣ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ

Με την εργογραφία της Φλέρης Νταντωνάκη από το 1972 και μετά, που επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα, μέχρι και την τελευταία επίσημη ηχογράφησή της στα 1986 θα ασχοληθούμε σε ένα επόμενο longform story, τη συνέχεια αυτού που διαβάζετε. Επί τροχάδην, αναφέρω τη συνεργασία της με τον συνθέτη και εφοπλιστή Γιώργο Ποταμιάνο, με τον Ηλία Λιούγκο στον πρώτο προσωπικό του δίσκο, με τη Δήμητρα Γαλάνη το 1985 στη «Ρωμαϊκή Αγορά» και, φυσικά, τη συμμετοχή της στο άλμπουμ «Τσιμεντένια Τραίνα» του ροκ συγκροτήματος Τερμίτες. Όλη αυτή την περίοδο, που διήρκεσε μια 15ετία σχεδόν, η Φλέρη Νταντωνάκη τραγούδησε, μα δυστυχώς δεν ηχογράφησε, συνθέσεις του Χρήστου Λεοντή σε ποίηση Federico Garcia Lorca και απόδοση Λευτέρη Παπαδόπουλου, της Μαρίζας Κωχ σε ποίηση Κώστα Βάρναλη, του Νίκου Κυπουργού σε στίχους Μαριανίνας Κριεζή την εποχή που γραφόταν η ραδιοφωνική εκπομπή «Εδώ Λιλιπούπολη», καθώς και ένα τραγούδι του Γιώργου Σταυριανού που παρουσιάστηκε στη γιορτή του περιοδικού «Ταχυδρόμος». Στο άρθρο του Γιώργου Λιάνη για τα «Νέα» τον Δεκέμβριο του 1984 με τίτλο τη φοβερή ατάκα της Μαρίζας Κωχ «Οι τρεις χοντρές θα σκίσουν» αντλούμε πληροφορίες για έναν δίσκο σε ποίηση Βάρναλη και μουσική Κωχ, με τις δύο ερμηνεύτριες και τη Μαρία Φαραντούρη, που κι αυτός παρέμεινε απραγματοποίητη ιδέα στο πλαίσιο ενός κλίματος ενθουσιασμού.

Στα τέλη του 1985 η Φλέρυ Νταντωνάκη εμφανίστηκε στην Εθνική Λυρική Σκηνή να τραγουδάει υπέρ των σεισμοπαθών του Μεξικού, ενθυμούμενη δύο τραγούδια από το ντεμπούτο άλμπουμ της στις ΗΠΑ του '65, το «Que Bonita» και το «Manha de Carnaval». Εκείνη τη συναυλία, στην οποία συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, ο Νότης Μαυρουδής, η Αλίκη Καγιαλόγλου, οι Apurimac και η Κρίστη Στασινοπούλου με τον Σταύρο Παπασταύρου και τον Κλέωνα Αντωνίου, διέσωσε στο αρχείο του ο Σταύρος Παπασταύρου. Τον ευχαριστούμε για την παραχώρηση του οπτικοακουστικού ντοκουμέντου που αναδημοσιεύεται για πρώτη φορά μετά από τόσα χρόνια στο LIFO.gr.

Το 2000, με την επιμέλεια του Γιώργου Μονεμβασίτη, κυκλοφόρησαν δύο ρεσιτάλ της Φλέρυς για το Τρίτο Πρόγραμμα του 1980 με τίτλο «Η αιώνια εφηβεία της φωνής». Ένα συλλεκτικό CD-θησαυρός πολύτιμος από τα αρχεία της ΕΡΑ, όπου η ερμηνεύτρια αποδίδει αγαπημένα τραγούδια της «χίπικης» περιόδου της (Dylan, Baez, Cat Stevens, Lennon, Donovan, αλλά και Ξαρχάκο, Λοΐζο), συνοδευόμενη από τον Δημήτρη Λέκκα σε διάφορα όργανα και τον Θεολόγο Στρατηγό στην κιθάρα.

Την άγια φωνή της στον βυζαντινό ύμνο «Ω γλυκύ μου έαρ» διέσωσε στο ομότιτλο ντοκιμαντέρ του ο σκηνοθέτης και φίλος της, Βασίλης Κεσίσογλου, εν έτει 1984. Ο Κεσίσογλου φυλάει στο αρχείο του με την ερμηνεία της Φλέρης και κομμάτια σαν το «Αγάπη που 'γινες δίκοπο μαχαίρι» των Μ. Χατζιδάκι - Μ. Κακογιάννη, το «Τους έχω βαρεθεί» των Θ. Μικρούτσικου - Βολφ Μπίρμαν - Δ. Κούρτοβικ και μερικά από τον κύκλο «Ένας Όμηρος» των Μ. Θεοδωράκη - Μπρένταν Μπίαμ - Β. Ρώτα. Ο ίδιος τη συνοδεύει με την κιθάρα του από ιδιωτικές ηχογραφήσεις.

Και ο Γιώργος Μονεμβασίτης φυλάει στο αρχείο του πολύτιμα ντοκουμέντα, με τη Φλέρη σε δημοτικά τραγούδια της στεριανής και νησιώτικης Ελλάδας.

Πριν από αρκετά χρόνια επίσης συνάντησα προσωπικά έναν νεαρό φιλόδοξο ραδιοφωνικό παραγωγό –δεν θυμάμαι καν το όνομά του– , που μου έβαλε κι άκουσα με τη φωνή της Φλέρης μια συγκλονιστική εκτέλεση των τραγουδιών «Μαριάνθη των ανέμων» και «Τρεις Δολοφόνοι» από τις χατζιδακικές «Μπαλάντες της οδού Αθηνάς» για πιάνο και μπαγλαμαδάκι αντίστοιχα.

Δεν μπορώ να μην αναφερθώ και στις πολλές ηχογραφήσεις της Νταντωνάκη με τον Χατζιδάκι που ακόμη δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας: τα παλιά λαϊκά τραγούδια «Κάποια μάνα αναστενάζει» και «Μάγισσα της αραπιάς» που δεν μπήκαν ποτέ στην έκδοση «Η Φλέρη Νταντωνάκη στα Λειτουργικά του Μάνου Χατζιδάκι» (Σείριος, 1991), τα επτά από τα οκτώ κομμάτια του «Επιταφίου» των Μ. Θεοδωράκη - Γ. Ρίτσου με τον Μ. Χατζιδάκι στο πιάνο, όπως και δύο αριστουργηματικά και ολότελα άγνωστα αγγλόφωνα κομμάτια από την «Όπερα για Πέντε» σε μουσική Μ. Χατζιδάκι και λιμπρέτο της συντρόφου του Μίνωα Αργυράκη, Άμυ Μιμς.

Το 2006, τέλος, κυκλοφόρησε με το τεύχος 131 του περιοδικού «Δίφωνο» ένα συλλεκτικό CD, στο οποίο περιέχονταν για πρώτη φορά κομμάτια της Φλέρης από τον πρώτο της δίσκο στις ΗΠΑ, τα τραγούδια «Έλσα σε φοβάμαι» του Δ. Σαββόπουλου και «Αφιλότιμη» του Γ. Χατζηνάσιου από ζωντανή ηχογράφηση στη μουσική σκηνή Τιπούκειτος (Ιούνιος 1980), όπως και το «Que Bonita» από τη συναυλία συμπαράστασης στους σεισμοπαθείς του Μεξικού. Στις ζωντανές ηχογραφήσεις του Τιπούκειτου, τη Φλέρη συνόδευαν ο Σταύρος Παπασταύρου στην κιθάρα και ο Γιάννης Bach Σπυρόπουλος στο πιάνο.

Εύχομαι να βρεθεί κάποια στιγμή ο φωτισμένος εκείνος παραγωγός-εκδότης που θα αναλάβει να συλλέξει με ευλάβεια τα σκόρπια σπαράγματα της φωνής της Φλέρης ώστε να τα παραδώσει στο κοινό της. Θεωρώ πως είναι κρίμα κι άδικο μια τραγουδίστρια που ποτέ ουσιαστικά δεν υπήρξε καριερίστα ή επαγγελματίας να έχει αφήσει αρκετό υλικό, το οποίο όμως βρίσκεται σήμερα καθηλωμένο στο αρχείο ορισμένων συλλεκτών και θαυμαστών της − μεταξύ αυτών κι εγώ.