Τα ολογράμματα είναι μια πολύ διαδεδομένη ιδέα στον κόσμο της πoπ κουλτούρας. Από την τεχνολογική πρωτοπορία της τρισδιάστατης πριγκίπισσας Leia στην πρώτη ταινία «Star Wars» μέχρι τον ψηφιακό Elvis στο πρόσφατο «Blade Runner 2049», τα ολογράμματα είναι συνδεδεμένα με μια φουτουριστική αντίληψη της πραγματικότητας.
Παράλληλα, δημιουργούν ένα πολύ περίεργο συναίσθημα, καθώς η ρεαλιστική εικόνα ενός ανθρώπου διά της απουσίας φυσικής παρουσίας είναι κάτι που πάντα θα μοιάζει κάπως ξένο στο ανθρώπινο μάτι, όσες ταινίες επιστημονικής φαντασίας και αν δούμε, από τη στιγμή, μάλιστα, που δεν αποτελεί ακόμα μέρος της καθημερινότητάς μας.
Η πρώτη μεγάλης κλίμακας ολογραμματική συναυλιακή απόπειρα πραγματοποιήθηκε στο Coachella του 2012, όταν οι Snoop Dogg και Dr. Dre ξαναβρέθηκαν στο πλευρό του χαμένου παλιόφιλού τους Tupac Shakur, με το ολόγραμμα του τελευταίου να φωνάζει «what the fuck is up, Coachella», φράση που δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεστομίσει ο ίδιος, καθώς το δημοφιλές φεστιβάλ γεννήθηκε τρία χρόνια μετά τον θάνατό του.
Ωστόσο, τα τελευταία δέκα χρόνια η ολογραμματική τεχνολογία χρησιμοποιείται κατά κόρον στη μουσική βιομηχανία και αποτελεί μία από τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες και κερδοφόρες αγορές της. Συγκεκριμένα, η ψηφιακή νεκρανάσταση θρυλικών καλλιτεχνών με σκοπό τις ζωντανές εμφανίσεις τρομακτικά ρεαλιστικών και τρισδιάστατων ομοιωμάτων τους αποτελεί μία από τις τάσεις στον χώρο των συναυλιών που αποκτούν πια χαρακτηριστικά επιδημίας.
Celine Dion & Elvis Presley - If I Can Dream
Η ιστορία ξεκινάει το 2007 με το ντουέτο της Celine Dion και του «βασιλιά» στο «If I can dream» στο πλατό του «American Idol», μια επιχειρηματική κίνηση που κόστισε πάνω από 100.000 δολάρια.
Η πρώτη μεγάλης κλίμακας ολογραμματική συναυλιακή απόπειρα πραγματοποιήθηκε στο Coachella του 2012, όταν οι Snoop Dogg και Dr. Dre ξαναβρέθηκαν στο πλευρό του χαμένου παλιόφιλού τους Tupac Shakur, με το ολόγραμμα του τελευταίου να φωνάζει «what the fuck is up, Coachella», φράση που δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεστομίσει ο ίδιος, καθώς το δημοφιλές φεστιβάλ γεννήθηκε τρία χρόνια μετά τον θάνατό του.
Tupac Hologram, Snoop Dogg and Dr. Dre Perform at Coachella Live 2012
Έκτοτε, μεγάλες εταιρείες αντιλήφθηκαν τη μοναδική επιχειρηματική ευκαιρία και ειδικεύτηκαν στη δημιουργία πιστών ψηφιακών αντιγράφων, ανάλογα με τη ζήτηση.
Τα πιο τρανταχτά παραδείγματα είναι η τεχνητή επανένωση του ράπερ Ol' Dirty Bastard με το υπόλοιπο crew των Wu-Tang Clan, όπως και η εμφάνιση του «φαντάσματος» του Michael Jackson στα βραβεία του Billboard του 2014, ενώ η πρώτη μαζική περιοδεία ενός ολογράμματος, του εμβληματικού για τον χώρο του κλασικού ροκ Dio, πραγματοποιήθηκε το 2017, δημιουργώντας νέα μόδα με διαδραστικά, εξελιγμένης τεχνολογίας ολογράμματα νεκρών και ζωντανών μουσικών που βγαίνουν, χωρίς να κουράζονται, για τουρνέ σε ολόκληρη την υφήλιο μαζί με αληθινές μπάντες που παίζουν ζωντανά τη μουσική τους.
Ο Roy Orbison, η Whitney Houston και η Maria Callas είναι οι πιο ενδεικτικές περιπτώσεις, ενώ στα σκαριά βρίσκεται μια παγκόσμια περιοδεία της Amy Winehouse και του Frank Zappa.
Όπως είναι λογικό, όλα τα παραπάνω έχουν πυροδοτήσει πολλά ερωτήματα γύρω από τις νομικές, τις ηθικές και τις πολιτισμικές προεκτάσεις της ολογραμματικής πρακτικής. Είναι μια επανάσταση που δείχνει το μέλλον των συναυλιών ή μια σχεδόν νεκροφιλική πράξη που μας βουλιάζει στο παρελθόν; Είναι ένας τρόπος να περάσει η κληρονομιά σπουδαίων μουσικών σε νεότερες γενιές ή μια ολοκληρωτική παράδοση στο νοσταλγικό κύμα των καιρών μας; Είναι ένας γεμάτος σεβασμό φόρος τιμής σε μουσικά «τέρατα» ή ανήθικη εμπορική εκμετάλλευση της καθολικής απήχησής τους;
Υπάρχουν πάρα πολλά επιχειρήματα υπέρ και κατά αυτής της νέας πραγματικότητας και οι απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα εναπόκεινται κυρίως στην κοσμοθεωρία καθενός ξεχωριστά.
Το μόνο βέβαιο είναι πως αυτή η οπτική ψευδαίσθηση δεν είναι μια νέα τεχνολογία. Οι απαρχές της εντοπίζονται στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν ο Βρετανός μηχανικός Henry Dircks συνειδητοποίησε πως αν προβάλλει μια εικόνα σε μια γυάλινη επιφάνεια υπό την ιδανική γωνία των 45ο μοιρών, τότε δημιουργείται ένα μυστηριώδες εφέ, σαν οφθαλμαπάτη, το οποίο αποκάλεσε «ντιρκσιανή φαντασμαγορία».
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1862, ο επιστήμονας John Henry Pepper τροποποίησε αυτή την ψευδαίσθηση για να δημιουργήσει το πρώτο ολόγραμμα της Ιστορίας σε μια θεατρική παράσταση βασισμένη στο βιβλίο του Καρόλου Ντίκενς «Το δώρο του φαντάσματος».
Βέβαια, η τεχνολογία που χρησιμοποιείται σήμερα είναι πολύ πιο περίπλοκη και δαπανηρή, όπως έχει αναφέρει σε διάφορες συνεντεύξεις του ο Jeff Pezzuti, CEO της Eyellusion, ίσως της κυρίαρχης αυτήν τη στιγμή εταιρείας στον χώρο των μουσικών ολογραμμάτων.
Για να προκύψει το εντυπωσιακό τελικό αποτέλεσμα χρησιμοποιούν αόρατο φιλμ και συμβουλεύονται ανθρώπους που δουλεύουν χρόνια στον χώρο των ειδικών εφέ μεγάλων κινηματογραφικών παραγωγών.
Το βασικό ζήτημα που πρέπει να διευθετήσουν αυτές οι επιχειρήσεις είναι το νομικό. Δεν είναι πάντα εύκολο να διασφαλιστούν τα πνευματικά δικαιώματα της μουσικής των νεκρών μουσικών, καθώς υπάρχουν πολλά είδη πνευματικής ιδιοκτησίας που δεν ανήκουν σε έναν μόνο άνθρωπο.
Σε πολλές περιπτώσεις, όπως εξηγεί ο Jeff Pezzuti, οι ίδιοι οι εκπρόσωποι των αποθανόντων έρχονται στις εταιρείες για να συζητήσουν μαζί τους τη δημιουργία ολογραμμάτων για την ενίσχυση της μεταθανάτιας δημοτικότητάς τους.
Παράλληλα, ζωντανοί μουσικοί, όπως ο ράπερ Chief Keef, έχουν αξιοποιήσει την ολογραμματική τεχνολογία για να προσπεράσουν νομικούς περιορισμούς που τους έχουν επιβληθεί. Στον συγκεκριμένο μουσικό έχει απαγορευθεί η είσοδος σε διάφορες πόλεις των ΗΠΑ, γι' αυτό δημιούργησε ένα ολόγραμμα του εαυτού του, έτσι ώστε να δώσει μια συναυλία στο Hammond της Indiana, την οποία όμως διέκοψε η αστυνομία, ακόμα και αν ο καλλιτέχνης δεν βρισκόταν εκεί ως φυσική παρουσία.
Το πιο δημοφιλές περιστατικό που έφερε για τα καλά στο προσκήνιο τις ηθικές συνέπειες από τη χρήση ολογραμμάτων συνέβη στο φετινό halftime show του Superbowl, όπου ο Justin Timberlake σκόπευε να τραγουδήσει μαζί με έναν τρισδιάστατο Prince, αλλά εξαιτίας της δημόσιας κατακραυγής περιορίστηκε σε μια δισδιάστατη προβολή.
Ο Timberlake κατηγορήθηκε πως δεν σεβάστηκε τον πρόσφατο χαμό του Prince ούτε τις επιθυμίες του, καθώς ο τελευταίος είχε χαρακτηρίσει τα ολογράμματα νεκρών μουσικών «το πιο δαιμονικό πράγμα που μπορώ να φανταστώ».
Υπάρχουν κι άλλα επιχειρήματα κατά της συγκεκριμένης τάσης, που αφορούν κυρίως την εμμονή της μουσικής κουλτούρας με το παρελθόν, την αδυναμία να δοθεί βήμα σε νέους μουσικούς και την αισχροκέρδεια επί πτωμάτων, κυριολεκτικά. Στον αντίποδα, τα μεγάλα κεφάλια της μουσικής βιομηχανίας έχουν λόγους να πιστεύουν πως τα ολογράμματα είναι το μέλλον.
Αρχικά, το κοινό στο οποίο απευθύνονται είναι δυνητικά τεράστιο: περιλαμβάνει νεότερα άτομα που δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να βιώσουν τη ζωντανή εμπειρία των μουσικών τους ινδαλμάτων και μεγαλύτερους σε ηλικία μουσικόφιλους, οι οποίοι θέλουν να γυρίσουν πίσω τον χρόνο και να αναβιώσουν, έστω και για λίγο, τη νεότητά τους.
Επιπλέον, σε μια ολοένα και πιο ψηφιακή μουσική πραγματικότητα, όπου νέοι ποπ-σταρ βασίζονται κυρίως στο playback και στα autotunes, τα ολογράμματα δεν μοιάζουν και τόσο εκτός κλίματος, μάλλον το ακριβώς αντίθετο, εναρμονίζονται με την εποχή.
Hatsune Miku - World is mine
Το μέλλον, βέβαια, ίσως βρίσκεται σε κάτι που μοιάζει ακόμα πιο τρομακτικό. Ονομάζεται Hatsune Miko και είναι η πρώτη ποπ-σταρ της Ιστορίας που δεν είναι άνθρωπος. Για την ακρίβεια, είναι ένα ανθρωποειδές καρτούν ολόγραμμα από την Ιαπωνία, το οποίο περιοδεύει σε ολόκληρη την υφήλιο από το 2016, έχει ανοίξει συναυλίες της Lady Gaga, έχει πάνω από 100.000 τραγούδια στο ρεπερτόριό του, πάνω από 2 εκατομμύρια ακολούθους στο Facebook και φανατικό κοινό που την ακολουθεί παντού. Αποτελεί, ουσιαστικά, τη φανταστική προβολή των προτιμήσεων ενός έθνους και η επίδρασή της είναι πολύ πιο αληθινή από την ίδια.
Συμπερασματικά, τα ολογράμματα, είτε μοιάζουν με την πιο εφιαλτική έκφανση της νοσταλγίας είτε με μια επανάσταση στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη μουσική, το μόνο σίγουρο είναι πως έχουν έρθει για να μείνουν και οι άνθρωποι της μουσικής βιομηχανίας το έχουν καταλάβει. Άλλωστε, ποιος δεν προτιμάει μια ψευδαίσθηση, όταν όλα γύρω του φαίνονται τόσο μαύρα;
