Ο θάνατος του Σπύρου Βλασσόπουλου, στα 78 του, το Σάββατο 11 Μαΐου, θα μας γυρίσει πίσω στο χρόνο, στην αρχή της δεκαετίας του ’70, στη μεγάλη εποχή του ελληνικού ροκ, αλλά θα μας ταξιδεύσει κιόλας στο τέλος των σέβεντις, όπως και στα χρόνια του ’80, όταν ο Βλασσόπουλος θα στήριζε με τις συνθέσεις του τραγουδιστές και τραγουδίστριες δίνοντάς τους «επιτυχίες». Ας τα δούμε όμως όλα αυτά με μια σειρά...
Σπύρος Βλασσόπουλος σημαίνει κατ’ αρχάς το ένα μισό του φολκ ντουέτου Λήδα-Σπύρος – το άλλο μισό ήταν βεβαίως η Λήδα Χαλκιαδάκη, κόρη της Δανάης, της μεγάλης τραγουδίστριας του «ελαφρού». Πότε συναντήθηκαν οι δυο τους; Πολύ νέοι, λίγο μετά το μέσο της δεκαετίας του ’60, όταν ο Σπύρος ήταν ακόμη φοιτητής του Πολυτεχνείου (στους πολιτικούς μηχανικούς). Είχε γραφτεί στο «Φαντάζιο», τον Οκτώβριο του 1974, πως ο Σπύρος έπαιζε κιθάρα στον πρώτο δίσκο της Λήδας, το «Πιο Ψηλά», στην Philips, από το 1967.
Το 1972 οι Λήδα-Σπύρος είναι έτοιμοι πλέον, με δικό τους υλικό και διασκευές, να κατακτήσουν και τη δισκογραφία – κάτι που θα συμβεί με το πολύ καλό άλμπουμ τους «Ηλεκτρικός Αποσπερίτης» [Philips].
Πάντως σαν ντουέτο οι Λήδα-Σπύρος θα γίνουν κατ’ αρχάς γνωστοί μέσα από τα προγράμματα του Διονύση Σαββόπουλου στο Rodeo, τη σεζόν 1971-72. Μπορεί η Λήδα να είχε τραγουδήσει ήδη με τον Σαββόπουλο (στο Rodeo) από το 1969-70, όμως θα ήταν τότε (το ’71-’72), όταν ως Λήδα-Σπύρος θα ξεκινούσαν στο κλαμπ, μαζί με Θανάση Γκαϊφύλια & Συνοδούς, Βαγγέλη Γερμανό, Δόμνα Σαμίου, την ινδή σιταρίστρια Darshan Kumari κ.ά..
Το 1972 οι Λήδα-Σπύρος είναι έτοιμοι πλέον, με δικό τους υλικό και διασκευές, να κατακτήσουν και τη δισκογραφία – κάτι που θα συμβεί με το πολύ καλό άλμπουμ τους «Ηλεκτρικός Αποσπερίτης» [Philips]. Αν υπάρχει κάτι που να χαρακτηρίζει την τραγουδοποιία του ντουέτου (οι στίχοι ανήκαν στον Ανδρέα Αγγελάκη, που ποζάρει κάπως σαν τρίτο μέλος τους), αυτό ήταν η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα ιδιωματικό ποπ ελληνικό τραγούδι. Ένα τραγούδι που να μην ξεκινά, υποχρεωτικά, από μια δυτική αφετηρία, εκμεταλλευόμενο τόσο τους εγχώριους παραδοσιακούς ρυθμούς, όσο και τον ελληνικό στίχο, προβάλλοντας μία σοφή και ταυτοχρόνως ανέμελη διάθεση.
Κινούμενοι μέσα στο πλαίσιο της εποχής, με τις μείξεις δυτικών και εγχώριων στοιχείων (η blues δόμηση της «Καραγκούνας», ο φολκ-ροκ Βαμβακάρης), οι Λήδα-Σπύρος έκαναν ίσως πρώτοι απ’ όλους, στη χώρα, εκείνο που αργότερα θα ονομαζόταν «ηλεκτρικό τραγούδι». Υπονοούμε με αυτό πως τα ροκ στοιχεία ήταν κάπως πιο περιορισμένα στον «Ηλεκτρικό Αποσπερίτη», με το άλμπουμ να προβάλλει, βασικά, την ομορφιά και την απλότητα. «Οι μηχανές μου» ήταν μία υποδειγματική και άκρως γοητευτική country-folk μπαλάντα, με μελλοντολογικό μήνυμα, ενώ ξεχώριζαν επίσης «Ο μάγος του βουνού» (η εισαγωγή φέρνει στη μνήμη τους Shocking Blue), το καταπληκτικό «Αυτή η μικρή φωτογραφία» και βεβαίως το περισσότερο γνωστό «Ωραία που ’ναι σήμερα».
Φυσικά το άλμπουμ χρωστούσε πολύ στη φωνή της Λήδας (και του Σπύρου), στους έξοχους στίχους του Ανδρέα Αγγελάκη (ιδρυτικό στέλεχος του ΑΚΟΕ κ.λπ.), όπως και στους καλούς μουσικούς που συμμετείχαν στην ηχογράφηση (Τάσος Διακογιώργης, Ευγνώμων Διαλετής, Τάκης Σουρμαΐδης, Νίκος Τσιλογιάννης, Βαγγέλης Γερμανός, Θανάσης Μπίκος).
Αυτή η μικρή φωτογραφία - Λήδα & Σπύρος
Το καλοκαίρι του ’72 οι Λήδα-Σπύρος θα εμφανίζονταν στην μπουάτ 5η Εποχή, μαζί με τους Θανάση Γκαϊφύλια, Βαγγέλη Γερμανό, Ισιδώρα Σιδέρη και Δέσποινα Γλέζου, ενώ τον Νοέμβριο του 1972, στο δωδέκατο τεύχος του περιοδικού «Κούρος», ο Λεωνίδας Χρηστάκης θα τους αφιέρωνε μια σελίδα – μ’ ένα προσωπικό σημείωμά τους και λίγους στίχους από τα τραγούδια τους. Το σημείωμα εκείνο έλεγε: «Είμαστε η Ειρήνη-Λήδα Χαλκιαδάκη και ο Σπύρος Βλασσόπουλος. Δεν έχουμε προλάβει ακόμα να... παντρευτούμε, αλλά το ίδιο μας κάνει. Μαζί μένουμε, μαζί τραγουδάμε, μαζί γράφουμε τα τραγούδια μας, με συνεργάτη τον ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη. Ονομάζουμε “Ηλεκτρικό Αποσπερίτη” το LP που ηχογραφήσαμε 6 φίλοι μουσικοί κι εμείς, σε 60 συνολικά ώρες». Ακολουθούν αποσπάσματα στίχων ορισμένων τραγουδιών τους, μεταξύ των οποίων και του περίφημου «Μαυραγορίτη» με την επισήμανση «κομμένο από την λογοκρισία».
Ανεξαρτήτως αυτού (το ότι κάποια τραγούδια τους ήταν κομμένα από την λογοκρισία εννοούμε) οι Λήδα-Σπύρος εμφανίζονταν τακτικά στην κρατική τηλεόραση, η οποία δεν έχανε ευκαιρία να τους προσκαλεί στις εκπομπές της (λόγω της ευρύτερης δημοφιλίας που απολάμβαναν). Έτσι, το ντουέτο θα εμφανιζόταν στα προγράμματα: «Να τα πούμε; Να τα πούμε;» [ΕΙΡΤ Φεβ. 1973], «Στα Φτερά της Μελωδίας» [ΕΙΡΤ, Απρ. 1973] του Γιώργου Κατσαρού, «Κέφι και Τραγούδι» [ΕΙΡΤ, Ιούλ.-Αύγ. 1973] του Άλκη Στέα, «Σύγχρονη Εύα» [ΥΕΝΕΔ, Οκτ. 1973] της Έλλης Ευαγγελίδου, «Ο Γ. Κατσαρός παρουσιάζει» [ΕΙΡΤ, Ιούν. 1974] κ.λπ.
Τον Σεπτέμβριο του 1973 (12-14) οι Λήδα-Σπύρος θα εμφανίζονταν στο 12ο Ελληνικό Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης, με τη σύνθεση «Όταν θα γεννηθή ο γυιός σου» (πάντα σε στίχους Ανδρέα Αγγελάκη), που ήταν ασυζητητί το ωραιότερο τραγούδι της διοργάνωσης, παρότι αγνοήθηκε στα βραβεία (πρώτο βραβείο για τον «Μπαρμπαλιά» με τον Δημήτρη Κοντολάζο και δεύτερο για το «Να μείνουμε πάντα παιδιά» με τους Charms). Όπως θα έλεγαν οι Λήδα-Σπύρος στο «Φαντάζιο», στην Όλγα Μπακομάρου (τεύχος #292, 1 Οκτ. 1974):
«Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης μας έδωσε την ευκαιρία μιας άμεσης επαφής με το μεγάλο κοινό. Είχαμε ορισμένους ενδοιασμούς, όταν πήγαμε να τραγουδήσουμε εκεί και ήταν εν γνώσει μας ότι η δική μας μουσική δεν θα ταίριαζε και τόσο με την εκδήλωση. Και όπως αποδείχτηκε δεν είχαμε άδικο. Και σίγουρα ήταν αστείο το γεγονός ότι με δύο βραβεία του ΕΙΡΤ στο χέρι το τραγούδι, τελικά, δεν θα συμπεριλαμβανόταν ούτε στη δεκάδα».
Το χειμώνα του 1973-74 οι Λήδα-Σπύρος, πάντα ανερχόμενοι, θα βρίσκονταν ξανά δίπλα στον Σαββόπουλο στο πρόγραμμά του «Θίασος Σκιών», στο Κύτταρο, μαζί με Δόμνα Σαμίου, Ευγένιο Σπαθάρη και φυσικά την Λαιστρυγόνα (δηλαδή τους Στέλλα Γαδέδη φλάουτο, φωνή, Νίκο Τσιλογιάννη ντραμς, Γιώργο Γαβαλά μπάσο, τρομπέτα και Θεολόγο Στρατηγό ηλεκτρική κιθάρα, με τον Άγγελο Μαστοράκη να κανονίζει τα του ήχου), ενώ την άνοιξη του ’74 θα συμμετείχαν και στις εγγραφές του δίσκου του Μίμη Πλέσσα «Λουκιανού Νεκρικοί Διάλογοι» [Philips]. Όπως θα έλεγαν οι Λήδα-Σπύρος (πάντα από το «Φαντάζιο», τον Οκτώβριο του ’74):
«Σταθμός στην καριέρα μας ήταν οι εμφανίσεις μας στο Κύτταρο. Τα τραγούδια που παρουσιάσαμε εκεί τα κυκλοφορήσαμε αργότερα σε δίσκο με τίτλο “Χαμένο Τίποτα Δεν Πάει”, που θεωρούμε πως ήταν μια δουλειά πιο ολοκληρωμένη. Ο “Ηλεκτρικός Αποσπερίτης” ήταν ένας πειραματισμός. Με το δεύτερο LP μας κάναμε ένα βήμα πιο μπροστά(...) παρότι τα καλύτερα τραγούδια μας από ’κει δεν περάσανε ακόμα στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Ευτυχώς, τώρα, μπορούμε επιτέλους να ηχογραφήσουμε τα τραγούδια που παρουσιάζαμε επί δύο χειμώνες στην μπουάτ Κύτταρο. Είναι η δεκάλεπτη “Μπαλάντα του Φώτη”, γραμμένη μετά τα γεγονότα της Νομικής, η πικρή κοινωνική σάτιρα “Ο μαυραγορίτης” και άλλα πιο καινούργια τραγούδια μας. Εξάλλου τώρα, που η δικτατορία έπεσε, πιστεύουμε ότι η μουσική μας θα γίνει καλύτερη. Όταν ο στίχος σε εμπνέει, τότε και η μουσική δένεται και λειτουργεί πιο σωστά μαζί του».
Το «Χαμένο Τίποτα Δεν Πάει...», που ηχογραφείται τον Μάρτιο του ’74 και κυκλοφορεί προς το τέλος Απριλίου με αρχή Μαΐου εκείνης της χρονιάς (και σε κάθε περίπτωση επί χούντας ακόμη) είναι ασυζητητί το καλύτερο άλμπουμ των Λήδα-Σπύρος, καθώς περιέχει έντεκα καταπληκτικά τραγούδια! – κάτι σχεδόν αδιανόητο, για τη δισκογραφία του χώρου. Οι τίτλοι τους: «Όταν θα γεννηθή ο γυιός σου» «Αστέρια απ’ τον Ευρώτα», «Περιμένει ο ουρανός (Γέρο Νώε)», «Σε λέγανε Ανέτα ή Μαλάμω», «Δυο φύλλα δροσερά», «Σαν βγάζεις το καπέλλο σου», «Χαμένο τίποτα δεν πάει στον κόσμο των τρελλών», «Στα Τρίκαλα πέφτει ο χειμώνας», «Λοιπόν που λες, Ελένη», “Ven coming, ven” και “Balada de Matilde” (τα δύο τελευταία σε μουσικές Δανάης και ποίηση Pablo Neruda).
Στον δίσκο συμμετείχαν πολύ καλοί μουσικοί, που ήταν υπεύθυνοι για το έξοχο φολκ-ροκ χρώμα του άλμπουμ, ανάμεσα στους οποίους διακρίνουμε, πέρα από την Λήδα και τον Σπύρο, που έπαιζαν διάφορα όργανα (φλογέρες, κιθάρες κ.λπ.), τους Θανάση Μπίκο ηλεκτρικές κιθάρες, Γιώργο Γαβαλά μπάσο, Σπύρο Λιβιεράτο ντραμς, μα κι έναν χιλιανό, ανάμεσα, τον κιθαρίστα Lolin Mendeville που έπαιζε τσαράγκο (η κιθαρίτσα των Άνδεων). Ο Mendeville ήταν κιθαρίστας του χιλιανού ροκ γκρουπ Escombros και ακόμη ζευγάρι με την εξαδέλφη της Λήδας, την Danai Höhne (1954-1992), την επονομαζόμενη και “Dama del Rock Peruano”, που ήταν κόρη της Μίρκας Στρατηγοπούλου, αδελφής της Δανάης, και του Γερμανού Herbert Höhne. Οι Lolin και Danai θα βρίσκονταν στην Ελλάδα, μετά τα αιματηρά γεγονότα του πραξικοπήματος στην Χιλή, τον Σεπτέμβρη του ’73.
Σε λέγανε Ανέτα ή Μαλάμω, Λήδα και Σπύρος
«Ο μαυραγορίτης» εν τω μεταξύ δεν θα καταγραφόταν ούτε στο LP «Χαμένο Τίποτα Δεν Πάει...», καθώς θα κυκλοφορούσε σε 45άρι της Philips, στην μεταπολίτευση πια, στις 13 Σεπτεμβρίου του ’74, με πρώτη πλευρά το «Έλα να δης τον τόπο μου». Όμως –και όχι... ω του θαύματος– και τότε θα λογοκρινόταν. Εννοούμε πως και σ’ αυτή τη δισκογραφημένη εκδοχή στη θέση μιας «επικίνδυνης» λέξης θα έμπαινε κάποια άλλη. Πιο συγκεκριμένα, το δίστιχο «ανοίγει κι ένα καμπαρέ για τους Αμερικάνους / μα πρώτος και καλλίτερος στους εθνικούς εράνους», θα γινόταν «ανοίγει κι ένα καμπαρέ για τους Αμερικάνους / μα πρώτος και καλλίτερος στους σχολικούς εράνους». Φυσικά άλλο νόημα είχαν οι «εθνικοί έρανοι» της Φρειδερίκης για τις «Παιδουπόλεις» ας πούμε (που συνέδεαν τους μαυραγορίτες με την εθνικοφροσύνη) κι άλλο οι... σχολικοί έρανοι (για σκουπιδοτενεκέδες ή κουρτίνες).
Κι ενώ όλα φαίνονταν να εξελίσσονται πρίμα για τους Λήδα-Σπύρος, αν κρίνουμε και απ’ όσα άφηναν να φανούν σ’ εκείνη την συνέντευξή τους στο «Φαντάζιο», λίγους μήνες αργότερα θα ερχόταν το καλλιτεχνικό τέλος τους.
Και κάπως έτσι θα ήταν ο Σπύρος Βλασσόπουλος εκείνος που θα συνέχιζε, πρώτος, σε μια αυτόνομη διαδρομή, βασικός σταθμός της οποίας υπήρξε το πολύ καλό άλμπουμ του Βλάσση Μπονάτσου «Επικίνδυνη Ισορροπία» [Lyra, 1976]. Ο Βλασσόπουλος μπορεί να γράφει πολύ ωραίες μουσικές, πάνω στους πάντα ιδιαίτερους στίχους τού Αγγελάκη, αλλά το πράγμα θα ήταν μισό χωρίς την ενορχήστρωση του Σαράντη Κασσάρα και βεβαίως δίχως τις ερμηνείες του Μπονάτσου. Φοβερά τραγούδια από ’δω τα «Οι πύλες», «Ένα αυτοκίνητο στο δρόμο», «Εφτά και τέταρτο», συν μερικά ακόμη.
Βλάσσης Μπονάτσος - Ένα Αυτοκίνητο Στο Δρόμο
Ιδιαίτερα τραγούδια, από μελωδικής άποψης, θα γράψει ο Βλασσόπουλος και για την Ελπίδα, για το άλμπουμ της «Άλλη μια Μέρα» [Philips, 1976], ενώ το ίδιο θα κάνει και για το πρώτο προσωπικό LP της Άννας Βίσση, το «Ας Κάνουμε Απόψε Μια Αρχή» [Minos, 1977]. Από ’κει θα ακούγονταν περισσότερο τα «Αγάπησέ με» και «Να ’μουνα στα χέρια σου καράβι» σε στίχους Δημήτρη Ιατρόπουλου.
Νέες συνεργασίες, στο τέλος της δεκαετίας του ’70, με κάποιες να ξεχωρίζουν. Ήταν 1978, όταν ο Βλασσόπουλος θα έγραφε το πολύ ωραίο «Ατέλειωτα που ξέρεις ν’ αγαπιέσαι» (στίχοι Λευτέρης Παπαδόπουλος), για το LP με τον ίδιο τίτλο της Μαρίνας, που θα τυπωνόταν από την CBS και ακόμη το «Αυτός που περιμένω» (στίχοι ξανά από τον Ιατρόπουλο) για το άλμπουμ «Κίτρινο Γαλάζιο» [Minos, 1979] της Άννας Βίσση. Μεγάλη επιτυχία αυτή, που ακούγεται μέχρι και σήμερα στα live της τραγουδίστριας.
Άννα Βίσση - Αυτός που περιμένω (1979)
Η δεκαετία του ’80 μπαίνει με νέες συνεργασίες για τον Βλασσόπουλο – και με την Άννα Βίσση, μα και με άλλες φωνές. Γράφει το «Μίλησέ μου» (στίχοι Γιώργος Κανελλόπουλος) για το LP τής Βίσση «Ναι» [Columbia, 1980], γράφει σχεδόν όλα τα τραγούδια για το άλμπουμ της Λήδας «Θα Σε Πάρω Ταξίδι» [CBS, 1980], δίνει τραγούδια στον Γιάννη Κατέβα, γράφει το πολύ ωραίο «Και σ’ αγαπώ» (1982) για την Γιάννα Κομνηνού, σε στίχους και πάλι του Κανελλόπουλου, υπογράφει το «Σήμερα και πάντα» για την Μπέσσυ Αργυράκη με λόγια της Σώτιας Τσώτου, πριν ολοκληρώσει την πορεία του στην μουσική (έτσι θα πρέπει να το πούμε, ασχέτως αν θα έγραφε λίγα ακόμη τραγούδια πιο μετά) με κάτι αληθινά ξεχωριστό, που κινιόταν σε άλλες σφαίρες.
Είναι 1987, όταν κυκλοφορεί το άλμπουμ «Σαπφώ» [Columbia] με μουσικές του Σπύρου Βλασσόπουλου βασισμένους σε στίχους της Σαπφούς, έτσι όπως θα τους μετέφερε στα νέα ελληνικά ο Σωτήρης Κακίσης στο βιβλίο του «Σαπφώ, Τα Ποιήματα» [Κέδρος]. Θα ερμήνευε μοναδικά η Αλέκα Κανελλίδου, όταν η λεπτή ενορχήστρωση του Κώστα Κλάβα και βεβαίως η γενικότερη ατμόσφαιρα του δίσκου ανακαλούν στη μνήμη μας τον «Μεγάλο Ερωτικό». Δεν είναι υπερβολή, είναι αλήθεια. Ένας σπουδαίος δίσκος, που θα αποτελούσε κατ’ ουσίαν το κύκνειο άσμα αυτού του προικισμένου τραγουδοποιού.
Σπύρος Βλασσόπουλος και Αλέκα Κανελλίδου στην «Ατθίδα»
