Η queer πλευρά των Ολύμπιων θεών

Νεαρός, ευφυής, με τρόπο σκέψης έξω από το συνηθισμένο πλαίσιο, ο συγγραφέας, επιμελητής τέχνης και πολιτικός αναλυτής Denis Maksimov, έρχεται στην Αθήνα για μια διάλεξη που στόχο έχει να μας κάνει να δούμε τη μυθολογία αλλιώς, να εξηγήσει τα άρρητα, τις αντιφάσεις και τους συμβολισμούς της, όπως ποτέ πριν.  

-Για τι θα μας μιλήσεις στην Αθήνα;

Θα κάνω μια εισαγωγή στις δυνατότητες που έχει η μυθολογία να μας βοηθήσει να μετασχηματίσουμε το μέλλον. Θα επικεντρωθώ στην ανάλυση της Θεογονίας του Ησιόδου, την «Στήλη της Ροζέττας» της αρχαίας μυθογραφίας, και θα αναφερθώ σε εναλλακτικές μορφές ανάγνωσης χαρακτήρων, όπως η Αθηνά και ο Διόνυσος, στις αφηγήσεις για την Ευρώπη και τις ιδεολογικές συνδέσεις μεταξύ αυτών των δύο θεμάτων.

Τέλος, θα παρουσιάσω το πρόγραμμα της ομάδας κριτικής ανάγνωσης «Queering Theogony» που θα πραγματοποιηθεί την επόμενη εβδομάδα και θα περιλαμβάνει ξενάγηση γύρω από τον λόφο της Ακρόπολης και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (την Κυριακή 4/2), αναγνώσεις κειμένων και προβολές στο AMOQA (αθηναϊκό μουσείο queer τεχνών) (5-10 Φεβρουαρίου).

-Επιχειρείς μια ανάγνωση μύθων της αρχαιότητας διαφορετική από αυτή που συνήθως διδάσκεται και ισχυρίζεσαι ότι η τελευταία δεν είναι αποσυνδεδεμένη από την πατριαρχία και τον καπιταλισμό;

Ναι. Στo πλαίσιo της εκπαίδευσης και της σύγχρονης κουλτούρας η πολυθεϊστική μυθολογία παρουσιάζεται ως κάτι που έχει σκοπό να διασκεδάσει και να προκαλέσει αισθητική ευχαρίστηση ή και νοσταλγία.

Οι μύθοι είναι δυναμικά εργαλεία που μπορούν να μας βοηθήσουν να σκεφτούμε κριτικά για τον εαυτό μας, τις κοινωνίες μας και το μέλλον που επιθυμούμε.

Οι έννοιες της δικαιοσύνης, της χρηστής διακυβέρνησης και της κοινωνικής ειρήνης παρουσιάστηκαν με τη μορφή θεοποιημένων όντων που με την πάροδο του χρόνου έγιναν «ιδεογραφίες», υψηλού επιπέδου αφαιρέσεις που αντιπροσωπεύουν τη δέσμευση σε έναν συγκεκριμένο σκοπό.

Με το πέρασμα χιλιάδων χρόνων υπέστησαν ριζικές μεταμορφώσεις. Ο τρόπος που τις ερμηνεύουμε σήμερα και ο οποίος αποκαλείται «κανονικός» είναι πολύ πρόσφατος.

Το να διερευνήσουμε την αστάθεια και την προσωρινότητα που έχουν στην πραγματικότητα αυτές οι νόρμες έχει εξαιρετική σημασία, αφού μπορεί να μας βοηθήσει στην απο-αποικιοκρατικοποίηση της φαντασίας μας και να μας οδηγήσει, μεταξύ άλλων, σε εναλλακτικές του καπιταλισμού και της πατριαρχίας.

Μελανόμορφος αμφορέας (450 - 440π.Χ.), Παρίσι, Louvre/ Η Αθηνά ξεπηδάει πάνοπλη μέσα από το κεφάλι του Δία, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των άλλων θεών.

-Ένα παράδειγμα αυτού που ονομάζεις «Queering Theogony»;

Χρησιμοποιώ τον όρο “queering” με την έννοια της αποκάλυψης εναλλακτικών- κάποιες φορές καταπιεσμένων- αφηγήσεων γύρω από πράγματα που θεωρούνται «στρέιτ» και «κανονικά». Ας πάρουμε ως παράδειγμα τον χαρακτήρα της θεάς Αθηνάς. Αντί να επικεντρωθούμε στα χαρακτηριστικά της πιστής κόρης, μιας «επέκτασης του πατέρα της και της δύναμής του», επικεντρωνόμαστε στη διαφορετικότητά της.

Η Αθηνά είναι θηλυκή, αρσενική, ασεξουαλική, θεά του πολέμου και των τεχνών, τόσο ισχυρή όσο ο πατέρας της ο Δίας. Συνδυάζει φαινομενικά ανυπέρβλητες αντιφάσεις, με τα σημερινά στάνταρ είναι ένα είδος φρικιού του Ολύμπου. Αλλά αυτά τα «αφύσικα» χαρακτηριστικά της είναι εκείνα που μας επιτρέπουν να πούμε μια ιστορία διαφορετική από αυτήν που λένε τα σχολεία και η μαζική κουλτούρα. Ας πούμε η Αθηνά είναι το ίδιο ισχυρή με τον πατριάρχη-Δία, έχει την δυνατότητα να τον ανατρέψει.

Ο μύθος της γέννησης της είναι, κατά την άποψή μου, μία από τις πιο δυνατές ιστορίες της Θεογονίας. Η θεά προήλθε από παρθενογένεση. Ο Δίας είναι κατά κάποιον τρόπο πατέρας και μητέρα της, αφού η Αθηνά βγήκε από το κεφάλι του. Αλλά η «Άλλη μητέρα» της είναι η Μήτις, η αρχέγονη φιγούρα που συμβολίζει την πονηριά και τη σοφία, η πρώτη γυναίκα του Δία. Ο Δίας την κατάπιε όταν έμαθε από μια προφητεία πως θα έφερνε στον κόσμο τον απόγονο που θα τον ξεπερνούσε σε δύναμη και θα τον εκθρόνιζε.

Η Αθηνά κατά πάσα πιθανότητα είναι το παιδί της προφητείας. Με την πάροδο των χρόνων όμως οι σχολιαστές απέκλεισαν αυτήν την εκδοχή γιατί πως θα ακουγόταν αν μια γυναίκα είχε την δυνατότητα να αλλάξει κάτι ριζικά;

Ο συγγραφέας, επιμελητής τέχνης και πολιτικός αναλυτής Denis Maksimov θα μιλήσει στην εκδήλωση “Queering Theogony” στο Ρομάντσο.

-Ποιος είναι ο ρόλος των μύθων σήμερα;

Οι μύθοι αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν την ραχοκοκαλιά των κοινωνιών. Θεωρώ πως η βασική διαφορά ανάμεσα στο τότε και στο τώρα είναι ότι σήμερα έχουμε χάσει την κριτική μας ματιά απέναντι στη φύση των μύθων. Για παράδειγμα, οι έννοιες-μύθοι του «κοινωνικού συμβολαίου» πάνω στις οποίες βασίζονται τα δημοκρατικά καθεστώτα ή η ιδέες του «κυρίαρχου» και «εθνικού κράτους» είναι μυθολογία στον ίδιο βαθμό με τις ιστορίες της δημιουργίας του κόσμου από τους θεούς.

Είμαστε πολιτικά και θεολογικά όντα- αν αποσυρθείς ριζικά από τον μύθο π.χ. της δημιουργίας του κόσμου, επιλέγεις να εναποθέσεις την πίστη σου σε αυτόν που έρχεται να τον αντικαταστήσει. Στην αυστηρά επιστημολογική μας κουλτούρα τη θέση αυτή παίρνει αυτό που ονομάζουμε «επιστήμη», «θεωρία» κ.τλ. Όλα αυτά χρειάζονται αυστηρή αποκρυπτογράφηση.

-Γιατί έχει ξεχωριστή σημασία να εξερευνήσουμε τώρα αυτές τις εναλλακτικές αναγνώσεις;

Δεν θέλω να επαναλάβω όσα έχουν ειπωθεί χιλιάδες φορές για την κρίση που αντιμετωπίζουμε- αλλά είναι προφανές ότι η πολιτική, η οικονομία και η κοινωνία στο σύνολό της βρίσκονται σε μια σύνθετη κατάσταση αναταραχής.

Για παράδειγμα, η ευρωπαϊκή ιδέα δέχεται βίαιη επίθεση από τον εθνικισμό και έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος της επαναστατικής της δύναμης. Και ενώ μιλάμε για επιμέρους, συγκεκριμένα προβλήματα όπως οι δυσλειτουργικές δημοκρατίες, τα κεντρικά ζητήματα τείνουν να διαφεύγουν της προσοχής μας.

Εγώ είμαι πεπεισμένος ότι η εναλλακτική, κριτική και δημιουργική ανάγνωση όλων αυτών που αποτελούν θεμελιώδη πηγές του σοσιοπολιτικού μας λεξικού αποτελεί έναν από τους πιθανούς τρόπους διαφυγής από αυτό το αίσθημα αδυναμίας και απελπισίας, από το αίσθημα ότι η αλλαγή δεν είναι εφικτή και ότι το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να σέρνεις την ύπαρξή σου κάτω από τον έλεγχο ενός αόρατου και αιώνιου μάτριξ.

Και αν αυτές οι εναλλακτικές δεν είναι ακόμα ορατές μπορούμε τουλάχιστον να ξεκινήσουμε να τις κάνουμε αισθητές. Όπως λέει και η φιλόσοφος Judith Butler πρέπει να στοχεύσουμε σε μια «βιώσιμη ζωή» και όχι σε μια «αποτελεσματική ύπαρξη».

Info: Queering Theogony, 1/2, Ρομάντσο, Αναξαγόρα 3-5, 19:00-22:00, είσοδος ελεύθερη