O Ανατόλ Ουγκόρσκι στην επετειακή συναυλία για τα 75 χρόνια της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών

Η υψηλή ταχύτητα σε συνδυασμό με την ελεγχόμενη τεχνική, το εύρος της γκάμας, από τη δύναμη που σε τρυπάει μέχρι τη βουτιά στη σιωπή.

Το έντονο ταπεραμέντο και η άρνηση να πειθαρχήσει σε ό,τι δεν πιστεύει...

Όλα αυτά είναι στοιχεία του μύθου που ακολουθεί τον Ανατόλ Ουγκόρσκι, ο οποίος πρόκειται να συμπράξει με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, στην επετειακή συναυλία για τα 75 χρόνια της.

«Κάτι πολύ εκφραστικό δεν είναι απαραίτητα όμορφο, και κάτι πολύ όμορφο δεν είναι απαραίτητα εκφραστικό» έχει πει ο Ανατόλ Ουγκόρσκι , τον οποίο ο Χάινριχ Νοϋχάουζ, ο σπουδαίος δάσκαλος του Γκίλελς και του Ρίχτερ, όταν τον άκουσε να παίζει σε ηλικία 17 ετών, σχολίασε: «Δεν είναι ταλαντούχος ως μαθητής, δε μπορείς να τον επηρεάσεις, αλλά αναμφισβήτητα είναι ένας χαρισματικός πιανίστας».

Εικοσιένα χρόνια αργότερα , το 1990, ένας ηχολήπτης δήλωνε ότι ποτέ δεν είχε ακούσει τέτοια διαφορά ανάμεσα στο δυνατό και το απαλό παιχνίδι των ήχων.

Η ερμηνεία του στο πιάνο ήταν μια εμπειρία απίστευτης ομορφιάς. Άλλωστε η πιο μεγαλειώδης, όσο και μυστηριώδης πλευρά της τεχνικής του Ουγκόρσκι, κατά πολλούς εμπνευσμένη από τον Glenn Goul είναι η χρήση των δυναμικών.

Με τα fortissimi σε τρυπάει, με τα pianissimi σχίζει τη σιωπή, ενώ παρότι κάποιες φορές προηγείται της παρτιτούρας, καταφέρνει να ισορροπεί ενισχύοντας την εκφραστικότητα του έργου. Όμως, γιατί κανείς δε γνώριζε αυτόν τον σολίστ εκτός Σοβιετικής Ένωσης πριν το 1990;΄Η πριν από τις ηχογραφήσεις των Παραλλαγών Diabelli του Μπετόβεν ένα χρόνο αργότερα;

Έρωτας με την πρώτη ματιά

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο μυθικός σήμερα Ανατόλ Ουγκόρσκι γεννήθηκε το 1942 στη Σιβηρία. Η οικογένειά του ήταν πολύ φτωχή, και για να μεγαλώσουν τα 5 παιδιά τους, μετακόμισαν στο Λένινγκραντ.

Παιδί ακόμα, ανακάλυψε την κλίση του στη μουσική, αρχικά τραγουδώντας και παίζοντας ξυλόφωνο. Το ταλέντο του ήταν αρκετά εντυπωσιακό ώστε να γίνει δεκτός στα έξι του χρόνια στο Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης. Εκεί, θα γίνει η επαφή με το πιάνο. Μια συνάντηση υποχρεωτική όσο και μοιραία.

Ο ίδιος μιλά με τρυφερότητα για εκείνη την πρώτη του φορά «Δεν επέλεξα εγώ το πιάνο, αλλά η επιτροπή από την οποία περνούσαμε για να μας δεχτούν στο Ωδείο. Στην αρχή δεν ήμουν καθόλου σίγουρος για το τι θα κατάφερνα, όμως τελικά αποδείχτηκε έρωτας με την πρώτη ματιά.» Έρωτα, που η οικογένειά του είδε με καλό μάτι, έτσι «παρά τα περιορισμένα οικονομικά μας έκαναν αιματηρές οικονομίες για να αγοραστεί πιάνο στο σπίτι.»

Ο δρόμος προς τη δόξα βέβαια, δεν ήταν εύκολος. Ξεκινώντας από τα μαθήματα πιάνου τα οποία κάθε άλλο παρά αρμονικά κύλησαν. Δάσκαλος και μαθητής, στο πρώτο, -και για τους δύο-, μάθημα ήταν εξίσου άπειροι.

Απειρία, στην οποία προστίθεντο και οι μέθοδοι διδασκαλίας του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού, οι οποίες στο προχωρημένο και ανήσυχο πνεύμα του νεαρού Ανατόλ, φάνταζαν εξαιρετικά παλιομοδίτικες.

Και εκεί που το πιανιστικό του μέλλον διαγραφόταν ζοφερό... η υπεύθυνη του τμήματος με την οποία έπαιρνε το ίδιο λεωφορείο γοητεύτηκε τόσο από τις ιστορίες του για παλιές ταινίες που είχε δει, ώστε να του εξασφαλίσει θέση στην τάξη της και καλούς βαθμούς στο τέλος της χρονιάς.

Νέος και ανήσυχος

Ως νέος πιανίστας ο Ουγκόρσκι παρουσίαζε αντικομφορμιστικές τάσεις. Χαρακτηριστικό το ότι, ως σπουδαστής στο Ωδείο είχε εντάξει στο ρεπερτόριό του πρωτοποριακά έργα «απαγορευμένων» συνθετών της Δύσης, όπως οι Άρνολντ Σένμπεργκ, Άλμπαν Μπεργκ, Ολιβιέ Μεσσιάν και Πιέρ Μπουλέζ, ξεφεύγοντας από το καθιερωμένο ρωσικό ρεπερτόριο.

Το 1968 ήταν μια καταλυτική χρονιά γι' αυτόν από πολλές απόψεις. Κέρδισε το τρίτο βραβείο στο διεθνή διαγωνισμό πιάνου George Enescu, μια σημαντική διάκριση για νέους πιανίστες.

Όμως το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς βρέθηκε στο στόχαστρο του καθεστώτος με τρόπο που επηρέασε αρνητικά την καριέρα του, στιγματίζοντας τον επί πολλά χρόνια. Τι είχε συμβεί; Κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας του Πιέρ Μπουλέζ, ο Ουγκόρσκι ενθουσιασμένος χειροκρότησε πολύ δυνατά, πράξη που ερμηνεύτηκε ως πολιτική θέση.

Σύντομα βρέθηκε ενώπιον Σοβιετικής Επιτροπής, η οποία τον χαρακτήρισε ανατρεπτικό στοιχείο και πολιτικά αναξιόπιστο, λόγω της προτίμησής του στη δυτική μουσική και τις ρίζες της.

Έτσι, περιορίστηκε στο ρόλο του αρχιμουσικού στη χορωδία Νέων Πρωτοπόρων, όργανο καθαρά κρατικό το οποίο περιόδευε αποκλειστικά εντός των συνόρων της Σοβιετικής Ένωσης. Επιπλέον του απαγορεύτηκε να διδάξει. Σε κείνη τη σκοτεινή περίοδο της καταπίεσης έβρισκε διέξοδο εκφραζόμενος καλλιτεχνικά μόνο όταν έπαιζε πιάνο.

Οι σόλο συναυλίες του ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς, και όπως εξομολογείται ο ίδιος, «Η καλύτερη ερμηνεία μου σε έργα του Σκαρλάτι πραγματοποιήθηκε σε μια συναυλία μόνο για παιδιά, στο Άσμπεστ». Κάπως έτσι, φτάνουμε στο 1982, χρονιά που κατάφερε να εξασφαλίσει μια θέση καθηγητή στο Ωδείο της Αγ. Πετρούπολης.

Έξοδος προς τη μουσική

Παρά τις προσωπικές και καλλιτεχνικές δυσκολίες που αντιμετώπισε στη Σοβιετική Ένωση ο Ανατόλ Ουγκόρσκι δεν είχε φύγει. Ωστόσο, την άνοιξη του 1990, συνέβη κάτι που έμελλε να αλλάξει τη ζωή του.

Η 16χρονη τότε κόρη του Ντίνα Ουγκόρσκαγια, μαθήτρια στο Ωδείο του Λένινγκραντ, έγινε στόχος αντισημιτικών σχολίων και δέχθηκε απειλές για τη ζωή της. Κι αν ο μουσικός Ουγκόρσκι υπέμεινε τους περιορισμούς του καθεστώτος, ο πατέρας, πήρε την οικογένειά του και έφυγε για το ανατολικό Βερολίνο.

Εκεί αρχικά, παρέμειναν επί μήνες σε στρατόπεδο προσφύγων, όμως σύντομα η τύχη τους θα άλλαζε, καθώς το ταλέντο του Ανατόλ τον έκανε διάσημο παγκοσμίως, ξεκινώντας από την Ευρώπη. Το 1992 σε ηλικία 50 ετών έδωσε την πρώτη του εντυπωσιακή συναυλία στο Ωδείο του Μιλάνου.

«Η επιθυμία του να προσπαθείς να είσαι εκφραστικός σκοτώνει τη μουσική, στο τέλος» έχει πει. Η δική του όμως ερμηνεία έδινε νέο περιεχόμενο στα έργα που εκτελούσε. Χαρακτηριστικό, το ότι οι 2.500 θεατές που παραβρέθηκαν δήλωναν μαγεμένοι από το ταλέντο του, ενώ η εφημερίδα Il Giorno του έδωσε το προσωνύμιο «Ουγκόρσκι ο ιδιοφυής».

Από τότε η πορεία του ήταν μόνο ανοδική ώστε σήμερα να θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους δεξιοτέχνες του πιάνου. Εξαιρετικά δραστήριος, συμμετέχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ δίνοντας ρεσιτάλ σε όλες μητροπόλεις της μουσικής, με τις σημαντικότερες ορχήστρες του κόσμου όπως η Φιλαρμονική του Βερολίνου, η Ορχήστρα του Παρισιού, η Φιλαρμονική του Τόκυο κ.α., Παράλληλα, μέχρι το 2007 δίδασκε πιάνο στο Πανεπιστήμιο Μουσικής του Ντέτμολντ.

Πολύπλευρο ταλέντο

Εκτός όμως από τις πολυθρύλητες πιανιστικές του ικανότητες, ο Ουγκόρσκι είναι επίσης δραστήριος συγγραφέας μικρών, αστείων, φανταστικών ιστοριών. Ιστοριών, που αποδεικνύουν πως η πληθωρική καλλιτεχνική του φύση δεν αρκείται στο πιάνο.

Ο ίδιος μάλιστα, παρομοιάζει τη συγγραφή με την ερμηνεία, και σχολιάζοντας το ευφάνταστο της γραφής του εξηγεί πως «Είναι πάντα η πληροφορία που διαχωρίζει το ψέμα από την αλήθεια, τίποτε άλλο».

Όσο για τη συνισταμένη ομορφιάς και εκφραστικότητας..., αυτή δεν είναι άλλη από την ικανότητα κάποιου να εκφράζεται. Σε κάθε περίπτωση, «ομορφιά είναι η αθέατη ενότητα. Το ανθρώπινο ον βέβαια, είναι διχασμένο. Αν πάει σε μια συναυλία είναι για λάθος λόγους.

Για λόγους κοινωνικούς, παραδείγματος χάριν. Πέρα από αυτό όμως, πιστεύω ότι ο ακροατής μιας συναυλίας ελπίζει να βρει εκεί, μια στιγμή έστω, πνευματικής ενότητας»

Info:

Επετειακή Συναυλία για τα 75 χρόνια της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Παρασκευή 4 Μαΐου στις 20:30, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης, www.megaron.gr