«Συνθέτες Συνθέτουν Συνθέτες»: Μία διαδικτυακή συναυλία από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Υπάρχουν καλλιτέχνες που συγκινούνται από το έργο προγενέστερων δημιουργών μέχρι σημείου να προχωρούν ένα βήμα πιο πέρα γεννώντας έργα, που αν και βασίζονται στα γραπτά των παλιών, διεκδικούν αυτονομία. Απλά, γιατί κάποιοι αγαπούν, παθιάζονται και μελετούν σε τέτοιο βάθος; τις συνθέσεις των «προγόνων», ώστε να αναγεννούν και να μετουσιώνουν έργα τους. Προσθέτοντας στην αρχική σύλληψη τη δική τους ταυτότητα και διαμορφώνοντας μία νέα σύνθεση που πατά μεν γερά στο παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί ξεχωριστή οντότητα.

Τρεις τέτοιες, εξαιρετικές περιπτώσεις έρχεται να μας υπενθυμίσει η διαδικτυακή συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Συνθέτες Συνθέτουν Συνθέτες, η οποία θα προβληθεί την Κυριακή 29.11 στο YouTube και το Facebook της Ορχήστρας. Τρεις νεωτεριστές της μουσικής που διεισδύουν σε γραπτά του Μπαρόκ, στα οποία αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα:

Ο Μπαχ με τη ματιά του Βέμπερν
Το 1747 ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ ταξιδεύει στο Πότσνταμ, στην Αυλή του Φρειδερίκου Β' της Πρωσίας για να επισκεφθεί τον γιο του, Καρλ Φίλιπ Εμμάνουελ. Εκεί, ανακαλύπτει μία αίθουσα με διάφορα πληκτροφόρα όργανα που είχε στην κατοχή του ο φιλόμουσος ηγεμόνας, ανάμεσα στα οποία και κάποια πρόσφατα επινοημένα πιάνα. Ο Φρειδερίκος του αναθέτει να αυτοσχεδιάσει πάνω σε ένα πολύπλοκο μουσικό θέμα κι ο Μπαχ δημιουργεί τελικά την αριστουργηματική Μουσική Προσφορά, μία συλλογή πολυφωνικών κομματιών, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει το επιβλητικό Ricercar. Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, το 1934- 1935, ο Άντον Βέμπερν, κύριος εκπρόσωπος της πρωτοποριακής Δεύτερης Σχολής της Βιέννης, αποφασίζει να ενορχηστρώσει το Ricercar, ως χειρονομία βαθιάς αγάπης και θαυμασμού στον Μεγάλο Κάντορα. Όμως, ο Βέμπερν ξεπερνά τα όρια μίας απλής, τυπικής μεταφοράς των μουσικών γραμμών σε όργανα της ορχήστρας· στρέφει τη ματιά του, την αγωνιώδη και διεισδυτική ματιά ενός ανθρώπου και δημιουργού του 20ου αιώνα, προς την αθάνατη, άχρονη μουσική του Μπαχ, αναδεικνύοντας ιδανικά την πνευματικότητά της. Προσδίδοντάς της ταυτόχρονα, με τρόπο συγκινητικό, κάτι το βαθιά γήινο, συναισθηματικό και ανθρώπινο.

Από το Μπαρόκ στον Μοντερνισμό: από τον 16ο στον 20ο αιώνα
Το 1590-91 ο Ιταλός συνθέτης Κλαούντιο Μοντεβέρντι εξασφάλισε μία θέση μουσικού στην Αυλή του Βιντσέντζο Γκοντσάγκα, Δούκα της Μάντοβα, ενώ δέκα περίπου χρόνια αργότερα έγινε αρχιμουσικός της Αυλής. Το 1608, με αφορμή τον γάμο του γιου του Δούκα, ο Μοντεβέρντι συνέθεσε την όπερα Αριάδνη, εμπνεόμενος από τη μυθική κόρη του Μίνωα, που ο Θησέας εγκατέλειψε στη Νάξο. Από την όπερα αυτή διασώζεται μόνο ένα απόσπασμα, ο Θρήνος της Αριάδνης, το οποίο ο Γερμανός συνθέτης και παιδαγωγός Καρλ Ορφ επεξεργάστηκε το 1925 για μεσόφωνο και ορχήστρα. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 ο Ορφ είχε ανακαλύψει την εργογραφία του Μοντεβέρντι, η οποία τον συγκίνησε σφοδρά και έστρεψε το ενδιαφέρον του προς νέες κατευθύνσεις, που έμελλε να ακολουθήσει για όλη του τη ζωή – όχι μόνο στη συνθετική του πορεία, αλλά και στη ρηξικέλευθη παιδαγωγική του προσέγγιση. Ο ίδιος ο Ορφ εύστοχα έγραψε πως σκοπός των επεξεργασιών του πάνω στο έργο του Μοντεβέρντι δεν ήταν η ιστορική μετάπλαση της μουσικής, αλλά η αναζήτηση του δικού του προσωπικού στιλ μέσα από το έργο ενός μεγάλου Δασκάλου του παρελθόντος.

«Εσείς σέβεστε, αλλά εγώ αγαπώ»
Η συνεργασία του Ιγκόρ Στραβίνσκυ με τα περίφημα Ρωσικά μπαλέτα του ιμπρεσάριου Σεργκέι Ντιάγκιλεφ γέννησε τρία από τα έργα που αναμφίβολα σφράγισαν την καλλιτεχνική δημιουργία του 20ου αιώνα: το Πουλί της φωτιάς, τον Πετρούσκα και την Ιεροτελεστία της άνοιξης. Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο όμως, οι σχέσεις των δύο ανδρών δεν ήταν πλέον τόσο θέρμες κι έτσι ο Ντιάγκιλεφ αποφάσισε το 1919 να κάνει μία κίνηση συμφιλίωσης. Παρουσίασε στον Στραβίνσκυ μία σειρά από παρτιτούρες έργων που αποδίδονταν στον Ιταλό συνθέτη του 18ου αιώνα Τζοβάνι Μπατίστα Περγκολέζι (αν και τελικά ορισμένες ήταν άλλων συνθετών), προτείνοντάς του να τις ενορχηστρώσει, δημιουργώντας τη μουσική βάση ενός μπαλέτου. Ο Στραβίνσκυ, αν και επιφυλακτικός, μελέτησε τις παρτιτούρες και ... εγένετο έρωτας, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε αργότερα. Καρπός του έρωτα, ο περίφημος Πουλτσινέλα, ένα ακόμα μπαλέτο που ενθουσίασε το κοινό στην πρεμιέρα του, η οποία δόθηκε στην Όπερα του Παρισιού, με τον Πάμπλο Πικάσο να υπογράφει τα κοστούμια και τα σκηνικά της παράστασης. Ο Πουλτσινέλα αποτελεί αναμφισβήτητα τομή στο έργο του Στραβίνσκυ, καθώς σηματοδοτεί την έναρξη της νεοκλασικής δημιουργικής περιόδου του. Ο ίδιος προσέθεσε τη δική του, βαθιά προσωπική πινελιά στις παρτιτούρες, αλλά πάντα θεωρούσε πως το αξιοσημείωτο δεν ήταν το πόσο πολλά αλλά το πόσα λίγα άλλαξε ή τροποποίησε στην πρωτότυπη μουσική. Φυσικά, δεν έλειψαν και οι επικρίσεις τόσο από τους οπαδούς του μοντερνισμού, που θεώρησαν το μπαλέτο ως παρέκκλιση του συνθέτη από τις αρχές του, όσο και αρκετούς που είδαν στο έργο μία πράξη βεβήλωσης του μουσικού παρελθόντος. Ο Στραβίνσκυ τους απάντησε λιτά και αποστομωτικά: «Εσείς σέβεστε αλλά εγώ αγαπώ».

Info:
Κυριακή 29 Νοεμβρίου
20:30
Facebook: Κρατική Ορχήστρα Αθηνών/Athens State Orchestra
YouTube: Athens State Orchestra