Διαχρονική Όαση Παιδείας στην καρδιά της Αθήνας

ADVERTORIAL

Από τον Ηλία Σ. Φούτση

Ένα από τα κοσμήματα του ιστορικού κέντρου της Αθήνας είναι το πολυκτιριακό εκπαιδευτικό συγκρότημα που καλύπτει ένα οικοδομικό τετράγωνο με κεντρική είσοδο επί της Λεωφ. Βασ. Αμαλίας 38 στο όριο της Παλαιάς Πόλεως των Αθηνών (Πλάκα), έναντι του έφιππου ανδριάντα του εφήβου Μεγάλου Αλεξάνδρου και των στηλών του Ολυμπίου Διός.

Τα τέσσερα κτίρια του συγκροτήματος —με παραδοσιακή αρχιτεκτονική και μεγάλο εσωτερικό αύλιο χώρο εκπαιδευτικών προδιαγραφών, με δύο επιπρόσθετες αίθριες εισόδους, η μία επί της Λεωφ. Βασ. Αμαλίας και η άλλη επί της οδού Περιάνδρου— συναπαρτίζουν μια διαχρονική Όαση Παιδείας στην καρδιά της Αθήνας, δεδομένου ότι η ιστορία του συγκροτήματος εκτείνεται σε τρεις αιώνες ως αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας του Ελληνικού Κράτους και ειδικά του κινήματος για την χειραφέτηση των Ελληνίδων «δια της παιδείας και εργασίας» από τον 19ο αιώνα.

Ειδικότερα, η ανέγερσή του (1878-1879) είναι αποτέλεσμα της εμπνευσμένης πρωτοβουλίας τού πρώτου Γυναικείου Συλλόγου στην Ελλάδα (1872), με ιδρυτικά μέλη 62 Αθηναίες τις οποίες συνέδεε ένα μεγαλόπνοο όραμα «υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως»: Την εκπαίδευση και αποκατάσταση χιλιάδων απόρων γυναικών, σε μια εποχή όπου οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου ή συμμετοχής στα κοινά, οι δε άπορες νεάνιδες ζούσαν και εργάζοντο υπό άθλιες συνθήκες. Εκείνη η παράτολμη για την εποχή της ιδιωτική πρωτοβουλία ετέθη υπό την αιγίδα τής Βασιλίσσης Όλγας και ευοδώθηκε με την παραχώρηση από τον Δήμο Αθηναίων του οικοπέδου επί της Βασ. Αμαλίας 38 στον Σύλλογο («Σύλλογος Εκπαιδεύσεως Νεανίδων» ή «Σ.Ε.Ν.»), την δωρεάν εκπόνηση των αρχιτεκτονικών σχεδίων από τον Νικόλαο Λύσιππο—τον ίδιο αρχιτέκτονα που σχεδίασε το γνωστό ιστορικό (και σήμερα δικαστικό) συγκρότημα της «Σχολής Ευελπίδων»—και τελικά με την ανέγερση εκεί του εκπαιδευτικού συγκροτήματος δια δωρεάς του Εθνικού Ευεργέτου Ανδρέου Συγγρού, στην ίδια γειτονιά όπου δημιουργήθηκε η γνώση και ο Πολιτισμός.

Από το 1879, το μέγαρο επί της Βασ. Αμαλίας 38 στέγασε το «Εργαστήριο Απόρων Γυναικών», που αρχικά απασχολούσε 500 εργάτριες (ραπτικής, υφαντικής κ.τ.λ.), μετέπειτα δε το «Νοσοκομειακόν Εκπαιδευτήριον», του οποίου οι απόφοιτες ήσαν οι πρώτες που στελέχωσαν ως νοσηλεύτριες το νεότευκτο τότε Νοσοκομείο Ευαγγελισμός (1884). Σημαντικός σταθμός στην ιστορία του Σ.Ε.Ν. ήταν η με δική του πρωτοβουλία ίδρυση του ρηξικέλευθου για την εποχή «Ταμείου Συντάξεων» για τις εργαζόμενές του το 1906, τρεις δεκαετίες πριν από την ίδρυση του ΙΚΑ από το Ελληνικό Κράτος (1937). Κατά την Μικρασιατική Καταστροφή, ο Σ.Ε.Ν. περιέθαλψε και προσέλαβε ως εργάτριες 150 Ελληνίδες πρόσφυγες. Μετά την Κατοχή, κατά την οποία ο Σ.Ε.Ν. κατόρθωσε να επιβιώσει, παρά τις τεράστιες τότε δυσχέρειες, το συγκρότημα στέγασε το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο μέχρι την μετεγκατάστασή του στο μέγαρο της Παλαιάς Βουλής. Το 1946, ο Σ.Ε.Ν. ίδρυσε την «Μέση Αστική Σχολή» (που μετεξελίχθηκε στο πρότυπο «44ο Γυμνάσιο Θηλέων Πλάκας») και αργότερα το «Εργαστήριο Ελευθέρων Σπουδών Ανδρέας Συγγρός», ενώ σήμερα στο 4ο κτίριο (Paparrigopoulou Hall) του συγκροτήματος συνεχίζει να λειτουργεί το πρωτοποριακό «Ιστορικό Υφαντουργείο» του Σ.Ε.Ν. ως διαδραστικό μουσείο Υφαντικής Τέχνης.

Αξιολογικά επομένως, ο Σύλλογος πρωτοστάτησε στο κίνημα χειραφέτησης των γυναικών στην Ελλάδα, και ειδικά στα εργασιακά και πολιτικά δικαιώματα των απόρων νεανίδων, δεδομένου ότι ο ευγενής και διαχρονικός του αγώνας ευοδώθηκε—εν μέσω μάλιστα εθνικών, εμφυλίων και δύο παγκοσμίων πολέμων—όχι όμως με δυτικού τύπου κινητοποιήσεις μαζικής διαμαρτυρίας (διαδηλώσεις κ.τ.λ.) αλλά αφενός δια του αγώνος ζωής των υποτρόφων σπουδαστριών του και αφετέρου δια του ηγετικού παραδείγματος των μελών του Συλλόγου, ήτοι εμπράκτως δια του δημιουργικού τους έργου και των παράτολμων αλλά πάντοτε εθνοενωτικών τους πρωτοβουλιών.

Από το 1990 ο Σύλλογος εμπιστεύθηκε αυτό το εκπαιδευτικό συγκρότημα στο New York College, εις υλοποίηση της ιστορικής—πρώτης στην Ελλάδα—ολοκληρωμένης διεθνούς συμβάσεως ακαδημαϊκής πιστοποιήσεως μεταξύ αυτού του κολλεγίου και του πολιτειακού πανεπιστημίου State University of New York, που είναι το μεγαλύτερο Πανεπιστήμιο των Η.Π.Α. με 64 πανεπιστημιουπόλεις και 420.000 πτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές. Όπως ορίζεται ρητώς σε εκείνη την σύμβαση, ο αντικειμενικός σκοπός της είναι να δώσει «την δυνατότητα σε διανοητικά προικισμένους αλλά οικονομικά μη-προνομιούχους φοιτητές να αποκτήσουν πρόσβαση σε τριτοβάθμια εκπαίδευση υψίστου επιπέδου», ήτοι σκοπός που εναρμονίζεται σε σημαντικό βαθμό με την βαρύνουσα ιστορία αυτού του εκπαιδευτικού συγκροτήματος, που σήμερα διαλάμπει ως τοπόσημο της πόλεως των Αθηνών και συνάμα ως εθνοενωτικό σύμβολο ειρηνικής κοινωνικο-οικονομικής μεταρρύθμισης.

* Ο Ηλίας Σ. Φούτσης, Hon PhD, είναι ιδρυτής και Πρόεδρος του ιδιωτικού Πανεπιστημίου University of New York in Prague (Τσεχία) και του κολλεγίου New York College (Ελλάδα).