Δημοκρατίες στην αρχαία Ελλάδα: Ο Άγγελος Χανιώτης σε ένα ανοικτό διαδικτυακό μάθημα στο Mathesis

ADVERTORIAL

Συνήθως συνδέουμε την αρχαία δημοκρατία με το πολίτευμα της Αθήνας στον «χρυσό αιώνα» του Περικλή. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία του 5ου π.Χ. αιώνα ήταν όμως μόνο ένα σύντομο επεισόδιο μιας μακραίωνης εξέλιξης της πολιτειακής οργάνωσης στην αρχαία Ελλάδα, που αρχίζει στην προ-ομηρική εποχή και συνεχίζεται ως και την εποχή της ρωμαιοκρατίας. Στο μάθημα Δημοκρατίες στην αρχαία Ελλάδα: Γένεση και Εξέλιξη ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Institute for Advanced Study του Princeton, Άγγελος Χανιώτης εξιστορεί τη σταδιακή αλλαγή της θέσης του «δήμου» (του λαού, των πολιτών) από την εποχή των μυκηναϊκών κειμένων της Γραμμικής Γραφής Β΄, στα οποία o «δάμος» πρωτοεμφανίζεται ως οργανωμένη κοινότητα, έως τον 3ο μ.Χ. αιώνα, όταν ο δήμος των ελληνικών πόλεων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αποτελεί παράγοντα πίεσης προς την εξουσία.

«Αν κάποιος ξεσηκωθεί εναντίον του Δήμου με σκοπό την εγκαθίδρυση τυραννίδας ή συμμετάσχει στην εγκαθίδρυση τυραννίδας ή καταλύσει τον Δήμο των Αθηναίων ή τη δημοκρατία που υπάρχει στην Αθήνα, όποιος σκοτώσει όποιον κάνει κάτι από αυτά θα είναι αθώος» Απόσπασμα από το ψήφισμα του Eυκράτη.

Το μάθημα εξετάζει την ιστορική εξέλιξη των πολιτευμάτων από τη βασιλεία, μέσω της αριστοκρατίας και της τιμοκρατίας, προς την κλασική δημοκρατία, τις μετριοπαθείς δημοκρατίες των ελληνιστικών χρόνων και τις ολιγαρχίες των αυτοκρατορικών χρόνων. Στη διάρκεια των πέντε εβδομάδων του, θα γνωρίσουμε τα βασικά θεμέλια της πολιτειακής οργάνωσης, τους θεσμούς των δημοκρατικών πολιτευμάτων, την αρχαία κριτική στη δημοκρατία, τους παράγοντες που οδήγησαν στον ενισχυμένο ρόλο των ελίτ σε μετριοπαθείς δημοκρατίες κατά την ελληνιστική εποχή, τον περιορισμό των δημοκρατικών θεσμών κατά την αυτοκρατορική εποχή και τις δυνατότητες που είχε ο δήμος να ασκεί πίεση στη σχεδόν κληρονομική ολιγαρχία που ασκούσε την εξουσία.

Ο διδάσκων του μαθήματος, Άγγελος Χανιώτης

Γιατί όμως να μελετήσουμε σήμερα πολιτεύματα που δοκιμάστηκαν πριν από τόσους αιώνες; Όπως αναφέρει ο Άγγελος Χανιώτης, σκοπός του μαθήματος δεν είναι το «προσκύνημα ενός μνημείου», αλλά η μελέτη μιας ανθρώπινης εμπειρίας από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε και θετικά και αρνητικά συμπεράσματα, από την οποία μπορούμε να δεχθούμε ερεθίσματα για τη σκέψη μας. Σε μια εποχή που οι προκλήσεις για τους δημοκρατικούς θεσμούς είναι ιδιαίτερα αυξημένες, λόγω του λαϊκισμού και της δημαγωγίας, της κρίσης των πολιτικών κομμάτων, της ανεξέλεγκτης διασποράς ψευδών ειδήσεων στο διαδίκτυο και της ψευδαίσθησης ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι κατά κάποιο τρόπο ένα είδος εικονικής οικουμενικής εκκλησίας του δήμου, είναι χρήσιμο να ανατρέχουμε στις αρχαίες δημοκρατίες· όχι για να μας θαμπώσει κάποιο θαύμα ή να μας κάνει υπερήφανους κάποιο επίτευγμα, αλλά για να διδαχτούμε από την εμπειρία που είχαν οι πολίτες των αρχαίων κοινοτήτων με τους δημοκρατικούς θεσμούς αλλά και τα προβλήματά τους.

Αυτές οι απεικονίσεις μας θυμίζουν τη συμβουλή που έδινε στους ρήτορες ο Κοϊντιλιανός: πρέπει να επιδεικνύουν την εξουθένωσή τους αφήνοντας τα ενδύματά τους να πέφτουν επιμελώς ατημέλητα και την τήβεννό τους να γλιστράει χαλαρά, ιδροκοπώντας και δείχνοντας σημάδια κόπωσης, έτσι ώστε να φαίνεται ότι δεν φείδονται μόχθου για το συμφέρον των πελατών τους. Η αναλογία με μια περιγραφή από την προεκλογική εκστρατεία του Τζωρτζ Μπους του πρεσβύτερου [...] είναι εντυπωσιακή: Σε κάθε τηλεοπτική οθόνη στο Χιούστον μπορούσε κανείς να δει κάθε λίγο και λιγάκι τον Τζωρτζ Μπους, με το πανωφόρι του ριγμένο πάνω στους ώμους, με τα μανίκια σηκωμένα, [...], να χαμογελά και να σφίγγει χέρια, να δίνει στον ψηφοφόρο να καταλάβει πόσο νοιάζεται· για ποιο πράγμα, αυτό ποτέ δεν γινόταν σαφές.»

Η αρχαία Ελλάδα υπήρξε ένας κόσμος αστικών κέντρων, ένας κόσμος πολιτών, ένας κόσμος με διαδεδομένη εγγραμματοσύνη, ένας κόσμος ανοικτός σε επαφές με άλλους πολιτισμούς και δεκτικός σε ξένες επιδράσεις· με λίγα λόγια ένας κόσμος πολύ κοντινός στις εμπειρίες του σύγχρονου ανθρώπου. Το γεγονός αυτό καθιστά την αρχαία δημοκρατία ένα βιβλίο που γράφει τον συγγραφέα του. Καθώς τη μελετούμε, αλλάζει και η δική μας σκέψη, διαμορφώνουμε νέα ερωτήματα και προσεγγίζουμε πράγματα που θεωρούσαμε γνωστά με μια νέα ματιά.

Το διαδικτυακό μάθημα ξεκινάει τη Δευτέρα 13 Δεκεμβρίου 2021, είναι ανοιχτό προς όλους και οι εγγραφές έχουν ήδη αρχίσει. Το μάθημα δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης.

Τέλος, την ίδια περίοδο στο Mathesis προσφέρονται επίσης τα μαθήματα Εισαγωγή στην ανάπτυξη διαδικτυακών εφαρμογών με Flask (Δημήτρης Αγγελάκης, Προγραμματιστής, Τεχνικός υποστήριξης πλατφόρμας Mathesis) Παγκόσμια Ιστορία 4: Ο άνθρωπος απέναντι στον εαυτό του - Μέρος B’ (Ε) (Μαρία Ευθυμίου, Πανεπιστήμιο Αθηνών), Ταξίδι στο Σύμπαν - Σταθμός Πρώτος: Το ηλιακό μας σύστημα (Ε) (Βάσω Παυλίδου- Κώστας Τάσσης, Πανεπιστήμιο Κρήτης) και Εφαρμοσμένη Κβαντομηχανική 3: Στερεά (Ε) (Στέφανος Τραχανάς, ΙΤΕ-Πανεπιστήμιο Κρήτης).

Πληροφορίες, εγγραφές και παρακολούθηση στο mathesis.cup.gr

Email: [email protected]

Τηλ.:2810-391048