Η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα «εργαλείο» για την άμεση βελτίωση της δημόσιας υγείας
Η στροφή των καπνιστών στα εναλλακτικά καπνικά προϊόντα ενισχύει την άποψη ότι η νικοτίνη δεν είναι η βασική βλαβερή ουσία που απελευθερώνεται με το κάπνισμα.
Στο Πανελλήνιο Συνέδριο Δημόσιας Υγείας για το 2022, σε μια συζήτηση με συντονίστρια την καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) Αναστασία Μπαρμπούνη και συμμετέχοντες τον καθηγητή Καρδιολογίας του ΕΚΠΑ Ιγνάτιο Οικονομίδη, τον καρδιολόγο Δημήτρη Ρίχτερ, διευθυντή της Καρδιολογικής Κλινικής στην Ευρωκλινική Αθηνών, τον Σουηδό καθηγητή Κλινικής Ψυχολογίας Karl Fagerström, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας για την Έρευνα για τον Καπνό και τη Νικοτίνη (Society for Research on Nicotine and Tobacco), και τον Πολωνό καθηγητή Andrzej M. Fal, πρόεδρο Δημόσιας Υγείας στην Πολωνία, κεντρικό θέμα ήταν οι τέσσερις μεγάλες αιτίες θνητότητας παγκοσμίως και πώς θα μπορέσουν να μειωθούν η νοσηρότητα και οι θάνατοι.
Πρωταγωνιστές αναδεικνύονται οι καρδιαγγειακές παθήσεις, που ετησίως κοστίζουν τη ζωή σε 17,9 εκατ. ασθενείς, αριθμός που αντιστοιχεί στο 50% των πρόωρων θανάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ακολουθούν οι καρκίνοι, με 9,3 εκατ. θανάτους (και πιο φονικό τον καρκίνο των πνευμόνων), οι αναπνευστικές παθήσεις με 4,1 εκατ. θανάτους και ο σακχαρώδης διαβήτης με 1,5 εκατ. θανάτους. Οι τέσσερις αυτές κατηγορίες παθήσεων αντιστοιχούν στο 80% των πρόωρων θανάτων, πολλοί από τους οποίους έχουν κοινό παρονομαστή το κάπνισμα. Παγκοσμίως, αυτές οι τέσσερις αιτίες νοσηρότητας κοστίζουν σε ετήσια βάση 100 δισ. δολάρια, ένα σημαντικό ποσό που μπορεί να προληφθεί αν μειωθεί η βλάβη που προκαλεί το κάπνισμα στην υγεία – οι πόροι που θα εξοικονομηθούν, μάλιστα, μπορούν να διοχετευτούν αλλού. Το σημαντικότερο εργαλείο στην πολιτική της υγείας είναι η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα, που είναι εφικτή χάρη στην κυκλοφορία των εναλλακτικών καπνικών προϊόντων.
Στην Ιαπωνία το κάπνισμα τσιγάρων έχει μειωθεί δραστικά τα τελευταία χρόνια λόγω της μετάβασης των καπνιστών σε εναλλακτικά καπνικά προϊόντα.
Τα εναλλακτικά προϊόντα καπνίσματος
Χάρη στο παράδειγμα της Σουηδίας, η οποία εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιεί ένα προϊόν που μοιάζει με μασώμενο καπνό και λέγεται Snus, για του οποίου την επίδραση στην υγεία υπήρχαν κλινικά δεδομένα από το 1970, ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε τους ισχυρισμούς περί μειωμένης βλάβης που συνοδεύουν το προϊόν, δείχνοντας έναν νέο τρόπο χάραξης πολιτικών υγείας. Αυτός ενισχύθηκε αφότου ο FDA αδειοδότησε το συγκεκριμένο προϊόν θέρμανσης καπνού ως προϊόν μειωμένης έκθεσης του οργανισμού στις τοξικές ουσίες που παράγονται από το τσιγάρο. Όπως επισημαίνει ο καρδιολόγος Δημήτρης Ρίχτερ, στις ΗΠΑ ο FDA, ως ανεξάρτητη ρυθμιστική αρχή, έχει υπό την εποπτεία του και τα καπνικά προϊόντα, που για να λάβουν άδεια κυκλοφορίας θα πρέπει να αποδείξουν ότι προκαλούν λιγότερη βλάβη απ’ όσα ήδη κυκλοφορούν. Τα νέα καπνικά προϊόντα εξασφαλίζουν στον χρήστη που δεν μπορεί ή δεν θέλει να διακόψει το κάπνισμα μειωμένη έκθεση στις τοξικές ουσίες που εκλύονται με το αερόλυμα σε σύγκριση με το παραδοσιακό τσιγάρο, και αυτό αποδεικνύεται με πληθώρα κλινικών μελετών. Η καθοριστική διαφορά των εναλλακτικών καπνικών προϊόντων από το τσιγάρο είναι πως αυτά δεν καίνε, απλώς θερμαίνουν τον καπνό, οπότε το αερόλυμα είναι πολύ λιγότερο επιβαρυντικό για την υγεία από το μείγμα των τοξικών και δυνητικά καρκινογόνων ουσιών που εκλύονται με τον καπνό του συμβατικού τσιγάρου. Ωστόσο, για να πούμε με σιγουριά ότι τα εναλλακτικά προϊόντα μειώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ασθενειών στους χρήστες, θα χρειαστεί να περάσουν δεκαετίες. Είναι λοιπόν σημαντικό οι ιθύνοντες να λαμβάνουν υπ’ όψιν τους όλες αυτές τις παραμέτρους, ώστε να μη χαθεί πολύτιμος χρόνος ή η ευκαιρία για καλύτερες εναλλακτικές για τους καπνιστές.
Στην Ιαπωνία το κάπνισμα τσιγάρων έχει μειωθεί δραστικά τα τελευταία χρόνια λόγω της μετάβασης των καπνιστών σε εναλλακτικά καπνικά προϊόντα. Από τα πρόσφατα ιατρικά αρχεία της χώρας, τα πρώτα δεδομένα για τη μείωση της ανάγκης νοσηλείας από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι εντυπωσιακά. Άλλο ένα παράδειγμα, αυτό της Μεγάλης Βρετανίας, έδειξε ότι από το 36% των καπνιστών που επιχείρησαν να κόψουν το κάπνισμα σε ένα έτος το 91% δεν τα κατάφερε.
Παράλληλα, η στροφή των καπνιστών στα εναλλακτικά καπνικά προϊόντα ενισχύει την άποψη ότι η νικοτίνη δεν είναι η βασική βλαβερή ουσία που απελευθερώνεται με το κάπνισμα. Το ερευνητικό έργο του διακεκριμένου Βρετανού καθηγητή Mike Russell επιβεβαίωσε πως οι καπνιστές καπνίζουν για τη νικοτίνη (αυτή είναι η εθιστική ουσία), αλλά νοσούν εξαιτίας άλλων ουσιών που υπάρχουν στον καπνό του τσιγάρου. Συνεπώς, η αξιοποίηση του εργαλείου της μειωμένης βλάβης είναι πολύ σημαντική, με τον καθηγητή Ιγνάτιο Οικονομίδη να συμφωνεί με τον Δημήτρη Ρίχτερ πως η πολυφωνία που επικρατεί στην Ευρώπη, όπου κάθε χώρα επιλέγει τα δικά της μέτρα σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των εναλλακτικών καπνικών προϊόντων, δεν βοηθά στην καλύτερη αξιοποίηση αυτού του σημαντικού εργαλείου. Η Ελλάδα έχει αυστηρή αντικαπνιστική νομοθεσία και στο πλαίσιο αυτό έχει θεσπίσει μια διαδικασία παρόμοια με αυτήν του FDA για την επιστημονική αξιολόγηση των εναλλακτικών προϊόντων. Υπογραμμίστηκε από τους επιστήμονες ότι το παράδειγμα αυτό θα πρέπει να υιοθετήσει κάποια αντίστοιχη ανεξάρτητη ευρωπαϊκή ρυθμιστική αρχή ώστε να διαδραματίσει έναν συγκεντρωτικό ρόλο που θα επιταχύνει τις διαδικασίες, βοηθώντας έτσι στη βελτίωση της δημόσιας υγείας των Ευρωπαίων πολιτών.
Κάπνισμα & φορολογία
O Πολωνός καθηγητής Andrzej M. Fal ανέφερε κατά τη διάρκεια του συνεδρίου πως το κόστος για το σύστημα υγείας από τις ασθένειες που συνδέονται με το κάπνισμα αυξάνεται ραγδαία κάθε χρόνο. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ ανέρχεται σε 330 δισ. δολάρια ετησίως, εκ των οποίων 170 δισ. προέρχονται από την άμεση περίθαλψη των ενήλικων ασθενών και τα 160 δισ. από τη μείωση της παραγωγικότητας, λόγω των διαφόρων ασθενειών που προκαλεί το κάπνισμα. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η επένδυση στην υγεία μέσω της πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης, της υιοθέτησης νέων στρατηγικών, όπως η μείωση της βλάβης, και της αναζήτησης άλλων πηγών χρηματοδότησης του συστήματος, που να περιλαμβάνουν και τον ιδιωτικό τομέα.
Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα το φορολογικό σύστημα της χώρας του, ο κ. Fal ανέφερε ότι κύριες πηγές εσόδων είναι οι άμεσοι και έμμεσοι φόροι, με τους έμμεσους φόρους να κυμαίνονται μεταξύ 65% και 75%. Το 21% των έμμεσων φόρων προέρχεται από τη φορολογία στα τσιγάρα. Συνεπώς, όπως ανέφερε, οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τα μέτρα μείωσης του καπνίσματος, γιατί φοβούνται ότι θα χάσουν πολλά εκατομμύρια ευρώ. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο ειδικός φόρος κατανάλωσης ανά πακέτο ανέρχεται στο 54% στις χώρες με υψηλό ΑΕΠ, στο 39% στις χώρες με μεσαίο ΑΕΠ και στο 34% στις χώρες με χαμηλό ΑΕΠ. Ωστόσο, παρά την υψηλή φορολογία και τον ειδικό φόρο κατανάλωσης, το πρόβλημα δεν έχει επιλυθεί και το ποσοστό των ατόμων που καπνίζουν σε χώρες όπως η Πολωνία παραμένει αμετάβλητο τα τελευταία χρόνια, γύρω στο 20%. Έχει παρατηρηθεί ότι μια αύξηση της φορολογίας κατά 10% δεν οδηγεί σε αντίστοιχη πτώση της κατανάλωσης, καθώς η μείωση δεν ξεπερνά το 4% στις χώρες με υψηλό ΑΕΠ, ενώ παράλληλα έχει αποδειχτεί ότι η αύξηση των φόρων ενθαρρύνει τη μαύρη αγορά και τις παράνομες εισαγωγές τσιγάρων. Όμως η αύξηση της φορολογίας στα τσιγάρα με ταυτόχρονη μείωση της φορολογίας στα εναλλακτικά προϊόντα καπνού δυνητικά μειωμένης βλάβης για την υγεία των χρηστών θα μπορούσε να δώσει ένα ακόμα κίνητρο στους καπνιστές που θέλουν να διακόψουν, γιατί έτσι, εκτός του ότι θα διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο, θα έχουν και οικονομικό όφελος. Ωστόσο, σε κάποιες χώρες η φορολογία ανά γραμμάριο καπνού μέχρι στιγμής είναι σχεδόν ίδια και στις δύο κατηγορίες προϊόντων. Συνεπώς, ο καταναλωτής δεν έχει απολύτως κανένα οικονομικό κίνητρο να πάψει να καπνίζει τσιγάρα και να στραφεί σε εναλλακτικές επιλογές.
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
