Γεννήθηκα στους Αμπελόκηπους και έζησα τα πρώτα μου χρόνια στην Αθήνα, αλλά τα παιδικά και τα εφηβικά μου χρόνια τα πέρασα σε διάφορα μέρη λόγω της δουλειάς του πατέρα μου. Επειδή ήταν στο Πολεμικό Ναυτικό και έπαιρνε συχνές μεταθέσεις, μετακινούμασταν συνέχεια ως οικογένεια, έτσι έχω μεγαλώσει και στον Πειραιά, έχω ζήσει λίγα χρόνια στην Κρήτη, γενικώς έχω ζήσει σε αρκετά νησιά. Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον ήρεμο, αλλά αυστηρό, λόγω της στρατιωτικής νοοτροπίας του πατέρα μου.
• Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ήμουν σε ένα περιβάλλον με βιβλία, πάντα υπήρχαν βιβλία γύρω μου. Οι γονείς μου με παρότρυναν να διαβάζω, ο πατέρας μου είχε μια εμμονή με το θέμα του σχολείου, ήταν οπαδός της αριστείας και ήθελε να είμαι πάντα πρώτος σε όλα. Από μια στιγμή κι έπειτα με θυμάμαι με ένα βιβλίο στο χέρι.
• Μέχρι κάποια ηλικία διάβαζα πράγματα που ήταν στο σπίτι, αλλά άρχισα να κάνω τις δικές μου επιλογές στα πρώτα εφηβικά χρόνια, στα έντεκα, όταν άρχισα να ψάχνω τον δρόμο μου. Ήμουν κλειστό και μοναχικό παιδί, δεν είχα φίλους και λόγω της συνεχούς μετακίνησης δεν είχα την ευκαιρία να κάνω παρέες που να διαρκούν πολύ – οι φιλίες θέλουν και λίγο έδαφος για να ριζώσουν. Έτσι το διάβασμα ήταν μια σταθερά στη ζωή μου. Το βιβλίο ήταν κάτι που μπορούσα να παίρνω μαζί μου, ενώ τους φίλους που έκανα εδώ κι εκεί όχι. Είχα από μικρός αυτή την αίσθηση, που την έχω ακόμα, έβλεπα τα βιβλία σαν πλάσματα ζωντανά που μπορούσαν να μου κάνουν παρέα.
Όταν γράφω, αισθάνομαι ότι υπάρχει απέναντί μου μια σκιά, μια παρουσία, μια υπόσταση, ένα πρόσωπο που του λέω την ιστορία, που την ακούει. Οπότε πρέπει να βρω έναν κώδικα επικοινωνίας με αυτήν τη σκιά.
• Υπάρχουν βιβλία που όταν τα διάβασα σε νεαρή ηλικία έπαθα το σοκ της αναγνώρισης: βλέπεις σε ένα βιβλίο πράγματα που νόμιζες ότι τα ένιωθες και τα σκεφτόσουν μόνο εσύ. Τα βιβλία για μένα είναι εμπειρία. Ποτέ, ούτε και όταν ήμουν μικρός, δεν διάβαζα ένα βιβλίο για να διευρύνω τους ορίζοντές μου. Ό,τι έχω διαβάσει είναι κομμάτι του εαυτού μου, είναι πράγματα που τα κουβαλάω μέσα μου, χωρίς αυτά δεν θα ήμουν ο ίδιος, αυτό είναι δεδομένο. Δεν ξέρω πόσο με έχουν αλλάξει τα βιβλία που έχω διαβάσει, αλλά είναι δεδομένο ότι αν δεν διάβαζα θα αισθανόμουν μισός άνθρωπος. Δεν ξέρω πόσο διαφορετικός θα ήμουν αν δεν τα είχα διαβάσει, αλλά δεν θα ήμουν αυτός που είμαι.
• Τα βιβλία στα οποία επιστρέφω είναι γραμμένα από συγγραφείς με τους οποίους έχω ανοιχτούς λογαριασμούς και τους έχω πάντα γύρω μου: τον Παπαδιαμάντη, τον Τολστόι, τον Κάρβερ, τον Φόκνερ, τη Φλάνερι Ο’Κόνορ, την Έμιλι Ντίκινσον, τον Καβάφη, τον Κόρμακ Μακάρθι. Έχω μια διαρκή σχέση με όλους αυτούς.
• Γράφω συστηματικά, από πιτσιρικάς. Από δώδεκα χρονών έγραφα ολοκληρωμένες ιστορίες, συστηματικά πράγματα που είχαν αρχή, μέση και τέλος. Πάντοτε κρατούσα σημειώσεις για τα τραγούδια που άκουγα, έγραφα τι ένιωθα εκείνη τη στιγμή, πολλές φορές σημείωνα –κι ακόμα το κάνω– τα όνειρά μου, πράγματα που έβλεπα στον ύπνο μου. Τώρα πλέον γράφω από κεκτημένη ταχύτητα.
• Δεν γράφω ποτέ μια κι έξω. Ίσως γράφω έτσι το πρώτο πράγμα, αυτό που καίει, αλλά μου αρέσει πολύ το ξαναγράψιμο, ειδικά σε ό,τι αφορά το διήγημα. Μου αρέσει όλη αυτή η ψιλοβελονιά που πρέπει να κάνεις πάνω στο κείμενο, η οποία μερικές φορές μπορεί να σε εξαντλήσει, γιατί είμαι και άνθρωπος με τάση προς την τελειομανία. Βέβαια, το τέλειο είναι ουτοπία, είναι κάτι που το κυνηγάς, αλλά δεν πρόκειται να το πιάσεις ποτέ. Παλιότερα έκανα και ακρότητες, υπάρχουν κείμενα που τα έχω ξαναγράψει από την αρχή ως το τέλος δεκαεφτά, δεκαοχτώ και είκοσι φορές! Όσο περνάνε τα χρόνια και νιώθω λίγο καλύτερα τα πατήματά μου πάνω στο χαρτί, αυτό το πράγμα λιγοστεύει, αλλά και πάλι τα κείμενά μου τα γράφω τουλάχιστον τρεις και τέσσερις φορές. Παίζω μ’ αυτά. Στα διηγήματα πρέπει να βρίσκεις πού χτυπάει η καρδιά του κειμένου, να την ακούσεις, πρέπει να την αφουγκραστείς καλά, γιατί πάνω της πρέπει να χτίσεις όλο το κείμενο – κι αυτό θέλει χρόνο. Όπως κι εγώ χρειάζομαι χρόνο για να συγχρωτιστώ, να ταιριάξω με τους ανθρώπους που είναι μέσα στις ιστορίες. Είναι σαν να γνωρίζεις άγνωστους ανθρώπους, έτσι θέλω λίγο χρόνο για να εξοικειωθώ μαζί τους, με την κατάσταση, και αυτός είναι ένας απ’ τους βασικούς λόγους που γράφω και αργά.
• Επειδή μία από τις εμμονές του πατέρα μου ήταν να μάθω αγγλικά από πολύ μικρή ηλικία, τα ξεκίνησα σχεδόν μόλις πήγα στο σχολείο, έτσι ήμουν εξοικειωμένος από νωρίς με την αγγλόφωνη λογοτεχνία και αργότερα με τη γερμανόφωνη – γιατί έκανα και γερμανικά για κάποια χρόνια. Φαντάζομαι πως ό,τι έχω διαβάσει με έχει επηρεάσει κατά κάποιον τρόπο, λιγότερο ή περισσότερο, και για μένα είναι σημαντικό το ότι αφιέρωνα χρόνο να διαβάζω πράγματα που δεν μου άρεσαν, που δεν ήταν κοντά μου. Όσο σημαντικό είναι, όμως, να βρεις γιατί σου αρέσει κάτι, άλλο τόσο σημαντικό είναι να ανακαλύψεις γιατί δεν σου αρέσει, κι αν το ανακαλύψεις αυτό, κατά πάσα πιθανότητα δεν θα το κάνεις ούτε εσύ στα γραπτά σου. Αυτό οξύνει το συγγραφικό σου ένστικτο και τη συγγραφική σου συνείδηση. Θεωρώ πολύ σημαντικό για κάποιον που γράφει συστηματικά να έρχεται σε επαφή με όσο το δυνατό περισσότερα πράγματα, ακόμα και αν δεν του ταιριάζουν και τα αισθάνεται ξένα. Θεωρώ λίγο στείρο να τραβάς ένα χειρόφρενο στο μυαλό σου και να λες εγώ διαβάζω μόνο τα συγκεκριμένα και γράφω μόνο τα συγκεκριμένα – δυστυχώς, ακούω πολλούς ανθρώπους να έχουν τέτοιου είδους εμμονές αναγνωστικές ή συγγραφικές.
• Υποσυνείδητα σίγουρα περνούν αυτοβιογραφικά στοιχεία στις ιστορίες που γράφεις, όλα από το δικό σου φίλτρο περνάνε, αλλά συνειδητά όχι, δεν το κάνω. Για παράδειγμα, δούλεψα για πολλά χρόνια στον χώρο της δημοσιογραφίας, έχω ζήσει τον χώρο, αλλά ιστορίες που να εκτυλίσσονται μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον έχω γράψει ελάχιστες. Μου αρέσει, όταν γράφω, να βγαίνω απ’ τον εαυτό μου, να πηγαίνω κάπου αλλού, να γίνομαι κάποιος άλλος, να κάνω κάτι άλλο. Όταν ξεκινάω να γράφω κάτι, δουλεύω πολύ λίγο συνειδητά. Δεν έχω ούτε κάποια ατζέντα ούτε θεματολογία –αυτός είναι ένας όρος που δεν μ’ αρέσει καθόλου–, συνήθως αρχίζω και γράφω ακούγοντας μια φωνή. Αυτό μου δίνει το έναυσμα να γράψω μια ιστορία. Και η φωνή αυτή μου λέει μια φράση μόνο ή κάτι μεγαλύτερο και όταν επιμένει, όταν ξανάρχεται στα αυτιά μου, τότε αρχίζω να της δίνω προσοχή και να σημειώνω αυτά που μου λέει. Έτσι έχω γράψει τις περισσότερες ιστορίες μου, είναι κάτι που έρχεται απ’ έξω. Δεν με πολυενδιαφέρει η αυτοβιογραφία. Για μένα το μεγαλύτερο κομμάτι, το πιο ενδιαφέρον και το πιο σαγηνευτικό της γραφής, είναι αυτό που συμβαίνει ενώ βρίσκεσαι σε έκσταση. Μου τυχαίνει συχνά να διαβάζω κάτι που έχω γράψει και να μην το αναγνωρίζω, να μην μπορώ να πω ότι είναι κάτι δικό μου. Όταν γράφεις είσαι σε κατάσταση τρανς, έξω από τον εαυτό σου, και για μένα αυτό το μυστικιστικό κομμάτι της γραφής είναι το πιο γόνιμο και το πιο μαγικό.
• Ασχολήθηκα με τη δημοσιογραφία για περίπου είκοσι πέντε χρόνια, απ’ το 1990. Τελευταία την έχω αφήσει. Σε γενικές γραμμές, ήταν καλή η εμπειρία μου, αλλά ξεκίνησα να δουλεύω σε πολύ δύσκολες συνθήκες, έχω περάσει από διάφορα μαγαζιά, δούλεψα με αμοιβή που δεν έφτανε ούτε για τσιγάρα, αλλά σιγά-σιγά τα πράγματα καλυτέρεψαν. Τώρα έχει υποστεί «συντριπτικό κάταγμα» η δημοσιογραφία στην Ελλάδα και λόγω της κρίσης· προς το παρόν δεν μπορώ να δω πώς θα μπορέσει να συνέλθει από αυτό.
• Δεν στέκομαι σε όρους κέρδους ή ζημιάς, γιατί ποτέ δεν είχα στο μυαλό μου ότι όταν μεγαλώσω θα γίνω συγγραφέας. Είναι αυτή η ζωή μου, αυτό που κάνω, είναι σαν να με ρωτάνε ποιο είναι το πιο μεγάλο όφελος από το να ζεις. Το γράψιμο δεν είναι κάτι που είναι παράλληλο με τη ζωή μου, είναι ένα πράγμα άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή μου. Όλη την ώρα γράφω, ακόμα κι όταν δεν γράφω στο χαρτί, γράφω στο μυαλό μου, οπότε είναι κάτι που δεν μπορώ να το ξεχωρίσω, να το απομονώσω, να το βάλω σε μια ζυγαριά και να πω αυτό είναι καλό, αυτό μου στοίχισε, αυτό μου κόστισε.
• Στο διήγημα πρέπει να έχεις μια υψηλότατη αίσθηση ρυθμού. Για μένα διήγημα χωρίς ρυθμό είναι κατεστραμμένο διήγημα. Από την άλλη, αυτό δεν είναι απαραίτητο σε ένα μυθιστόρημα. Υπάρχουν σπουδαία μυθιστορήματα, κλασικά, που για διάφορους λόγους έχουν προβλήματα ρυθμού. Για μένα κάθε είδος έχει τις απαιτήσεις του και είναι και διαφορετικός ο τρόπος που τα προσεγγίζεις, χρειάζεται να κάνεις μια στροφή μέσα στο μυαλό σου. Δεν είναι μόνο θέμα μεγαλύτερης έκτασης. Το διήγημα και το μυθιστόρημα χρειάζονται διαφορετική προσέγγιση του χρόνου: στο διήγημα δουλεύεις με τον χρόνο ως στιγμή, στο μυθιστόρημα, όσο πειραματικό κι αν είναι, υπάρχει κάποιου είδους διάρκεια. Είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Στο μυθιστόρημα χρειάζεται να έχεις και ισχυρά αποθέματα υπομονής, να μπορείς να παρακολουθείς την ιστορία, να την ακολουθείς, να μπορείς να τη δεις σωστά. Στο διήγημα, ειδικά αν είναι σύντομο, έχεις πιο συμπυκνωμένο χρόνο, οπότε δεν χρειάζεται τόση υπομονή, την οποία δεν έχω έτσι κι αλλιώς.
• Μου αρέσει πολύ να περπατάω, να ακούω μουσική και όταν τα κάνω αυτά να είμαι με την Ιουλία, τη γυναίκα μου, με την οποία είμαστε αχώριστοι. Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω και πολύ χρόνο πια να κάνω άλλα πράγματα, αλλά δεν μου λείπει κάτι, είμαι μάλλον ολιγαρκής άνθρωπος, μου αρκεί να κάθομαι να βλέπω τη θάλασσα. Είναι κάτι που το έχω μεγάλη ανάγκη, όσο πιο συχνά γίνεται. Και να μπορώ να περπατάω, γι’ αυτό και ο μεγαλύτερος φόβος μου είναι η ακινησία. Όσο μπορώ και κινούμαι, είμαι εντάξει.
• Δεν γράφω εύκολα, παιδεύομαι. Έχω πάντα στο μυαλό μου ότι γράφω κάποια ιστορία για έναν άνθρωπο. Δεν ξέρω ποιος είναι, αλλά με ενδιαφέρει πάρα πολύ αυτό που λέω να ξέρω ότι το ακούει κάποιος, γι’ αυτό υπάρχει έντονο το στοιχείο της προφορικότητας σ’ αυτά που γράφω. Όταν γράφω, αισθάνομαι ότι υπάρχει απέναντί μου μια σκιά, μια παρουσία, μια υπόσταση, ένα πρόσωπο που του λέω την ιστορία, που την ακούει. Οπότε πρέπει να βρω έναν κώδικα επικοινωνίας με αυτήν τη σκιά.
• Την έχω ζήσει πολύ την Ελλάδα, επειδή έχω ταξιδέψει αρκετά από παιδί, και στα καλά της και στα άσχημά της, οπότε είναι κάτι που κουβαλάω μέσα μου. Άρα, αναγκαστικά, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, κάποια στιγμή θα βγει σε αυτά που γράφω. Δεν ξέρω αν είναι συνειδητά κριτική η διάθεση, αλλά είναι πράγματα που τα έχω δει, τα έχω ζήσει, οπότε βρίσκουν κι αυτά τη διέξοδό τους μέσα στις ιστορίες. Δεν με ενδιαφέρει η καταγγελία. Γενικότερα, την Ελλάδα την αισθάνομαι σαν κάτι πολύ ζωντανό, κι όπως όλα τα ζωντανά πράγματα έχει τις γοητευτικές της πλευρές και τις λιγότερο γοητευτικές. Δεν είναι απλώς ένας τόπος. Πολλές φορές, εκτός από μέσα μου, τον κουβαλάω και πάνω μου, στους ώμους μου, είναι ένας τόπος γραμμένος και γδαρμένος μέχρι τα βάθη του, είναι βαρύς τόπος η Ελλάδα. Επίσης, είναι ένας μικρός τόπος, είμαστε πολύ κοντά ο ένας στον άλλο, δεν ζούμε σε μια χώρα αχανή. Κι είναι ένας τόπος φορτωμένος με ιστορία, με πολιτισμό, με παραδόσεις, με αγκυλώσεις. Παρότι δεν μου αρέσει να γενικολογώ και ούτε θεωρώ ότι οι λαοί είναι ένα συμπαγές πράγμα που μπορείς να τους προσάψεις τη μία η την άλλη παγιωμένη ιδιότητα, θεωρώ ότι λόγω Ιστορίας ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού υποφέρει από ένα σύμπλεγμα ηθικής κατωτερότητας και ανασφάλειας. Όλα αυτά είναι πηγές έντασης. Είμαστε ένας λαός κι ένα έθνος που λόγω συγκυριών δεν πρόλαβε να ωριμάσει, πέρασε από πολύ ανώριμες καταστάσεις λιγάκι αρχέγονες, προσπάθησε να συντονιστεί με αυτό που ονομάζουμε Ευρώπη, και όλο αυτό έγινε με έναν τρόπο πολύ απότομο και πολύ γρήγορο, χωρίς να υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες ώστε να ωριμάσουν κάποια πράγματα. Όλα αυτά δημιουργούν ακόμα ρήξεις και ρήγματα και διχόνοια. Για μένα ο τόπος έχει πολύ μεγάλη σημασία, είναι κομμάτι της ιστορίας, δεν είναι μόνο ο χρόνος κομμάτι της.
• Νομίζω ότι όλη η λογοτεχνία είναι πολιτική από μόνη της. Από τη στιγμή που εκούσια ή ακούσια προσπαθείς να επηρεάσεις τη συνείδηση των ανθρώπων είτε ζωγραφίζοντας, είτε γράφοντας, είτε φτιάχνοντας μουσική, και η αξιανάγνωστη λογοτεχνία είναι από τη φύση της πολιτική, όπως και η τέχνη γενικότερα.
• Με ενοχλεί η κλάψα, η μεμψιμοιρία, και μερικές φορές με ενοχλεί το κακό που γίνεται σε αυτόν τον τόπο από τους ανθρώπους που ζουν εδώ, το οποίο ώρες-ώρες φτάνει στα όρια του βιασμού. Έχεις ένα τοπίο που βλέπεις ότι είναι ανυπεράσπιστο και συνεχώς βιάζεται, αυτό με πονάει πάρα πολύ. Προσπαθώ λίγο να το κοντρολάρω αυτό, γιατί αν είσαι λίγο ευαίσθητος και ευσυνείδητος άνθρωπος και βλέπεις γύρω σου πόσο κακό γίνεται σε αυτόν τον τόπο από τους ίδιους τους ανθρώπους που υποτίθεται ότι τον αγαπούν, πραγματικά μπορεί να τρελαθείς.
• Για μένα, το να έχεις άποψη και το να εκφράζεις την άποψή σου δεν είναι το ίδιο πράγμα. Αν έχεις άποψη, δεν πρέπει σώνει και καλά να την εκφράζεις, και μάλιστα φωνάζοντας, ουρλιάζοντας ή κραυγάζοντας. Αυτά είναι ζητήματα καθαρά προσωπικά, για μένα δεν υπάρχει κανόνας, οπότε δεν έχω αισθανθεί τον πειρασμό να αρχίσω να μιλάω δεξιά και αριστερά, λέγοντας τις απόψεις μου. Μου παίρνει πάρα πολύ χρόνο και πάρα πολλή ενέργεια το να γράφω, έτσι δεν μπορώ να ασχοληθώ με όλη αυτή την τρέλα που επικρατεί στα social media. Η μέρα μου και το μυαλό μου είναι πάρα πολύ φορτωμένα με όλα αυτά που κάνω για να μπορέσω να ασχοληθώ. Δεν το κάνω για λόγους ιδεολογικούς, απλώς δεν είναι κάτι που με ενδιαφέρει. Μου φαίνεται παρανοϊκό να έρχεσαι σε επαφή με τόσο κόσμο. Ήδη κουβαλάω πολλή παράνοια μέσα μου, επομένως μου φαίνεται υπερβολικό να φορτωθώ και την παράνοια των άλλων.
• Η μόνη ευθύνη που αισθάνομαι είναι απέναντι σε αυτά που γράφω και απέναντι στους ανθρώπους που βρίσκονται μέσα στις ιστορίες μου. Θέλω να είμαι πάρα πολύ δίκαιος μαζί τους, γιατί μπορεί να είναι ανύπαρκτα πρόσωπα, αλλά δεν είναι ανυπόστατα, έστω κι αν είναι πλάσματα της φαντασίας μου.
• Το βραβείο USC Dornsife’s Chowdhury Prize in Literature ήταν μεγάλη τιμή για μένα. Είναι ένα διεθνές βραβείο από ένα μεγάλο ίδρυμα σε συνεργασία με ένα μεγάλο πανεπιστήμιο της Αμερικής, το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, και ήταν η πρώτη φορά που δόθηκε. Επέλεξαν εμένα ανάμεσα σε συγγραφείς από όλο τον κόσμο και η απόφαση της κριτικής επιτροπής, που αποτελούνταν από σπουδαίους συγγραφείς Αμερικανούς και Αμερικανίδες, ήταν ομόφωνη, οπότε ήταν πολύ σημαντικό αυτό το βραβείο, όπως και όλα τα βραβεία, αν μη τι άλλο είναι κάτι ευχάριστο. Βλέπεις ότι κάποιοι άνθρωποι που δεν τους ξέρεις ούτε σε ξέρουν, άρα η επιλογή τους δεν έγινε με εξωγενείς παράγοντες, εκτιμούν το έργο σου, κι αυτό είναι κάτι ενθαρρυντικό. Σου δίνει ένα επιπλέον κίνητρο να συνεχίσεις.
• Φυσικά και πιστεύω στα θαύματα. Δεν μπορώ να σου πω παραδείγματα, αλλά θα μου θα έλειπε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής, αν τα μάζευα όλα μέσα στη λογική. Θα ήμουν μισός άνθρωπος αν δεν υπήρχε αυτό το κομμάτι το εξωπραγματικό να το κουβαλάω μέσα μου, κι ας μην υπάρχει. Δεν με απασχόλησε ποτέ το ότι δεν ήταν πραγματικό.
• Μέχρι ενός σημείου είμαστε άξιοι της μοίρας μας, αλλά από κει και πέρα δεν είμαστε άβουλα όντα, είναι μισό-μισό. Συμβαίνουν πράγματα που δεν μπορείς να τα ελέγξεις και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα γι’ αυτό, κι από την άλλη δεν ζούμε μόνο με το ψωμί. Αν ρωτήσεις έναν βιολόγο τι είναι η ζωή, θα σου πει ότι είναι μια δομή όπου τα αμινοξέα και οι πρωτεΐνες συνδυάζονται για να δημιουργήσουν κάτι που εξασφαλίζει την ανάπτυξη και την αναπαραγωγή. Όμως δεν ζούμε μόνο για να τρώμε, να πίνουμε και να αναπαραγόμαστε.
• Η ζωή με έχει μάθει ότι δεν μπορείς να ζήσεις μόνος σου, ότι αυτό που είσαι είναι η σχέση που έχεις με κάποιον άλλο.
Τα βιβλία του Χρήστου Οικονόμου Κάτι θα γίνει, θα δεις, Το καλό θα ’ρθει από τη θάλασσα και Οι κόρες του ηφαιστείου κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
