Η Ρένα Παπασπύρου, τα «Balbeeks» στην είσοδο της Πινακοθήκης και η μεταμόρφωση ενός αμήχανου χώρου

Ποτέ δεν αισθάνθηκα οικεία σε αυτό τον άχαρο και αχανή προθάλαμο της Πινακοθήκης με τις κινούμενες οθόνες στις προθήκες να διαλύουν το οπτικό μου πεδίο, ούτε η «Λαϊκή Αγορά» του Τέτση δημιουργεί περιβάλλον υποδοχής, και ας ακουστεί σε κάποιους «ιερόσυλο». Θα μπορούσε να είναι αυτός ο χώρος μια μικρή πινακοθήκη, μια πρόγευση του τι βλέπεις στις περιοδικές εκθέσεις ή να βλέπεις ένα έργο από την αποθήκη. Ή θα μπορούσε να είναι όπως ο λεγόμενος Ενδιάμεσος Χώρος της Πινακοθήκης, ένας μέχρι σήμερα επίσης άχαρος, κάπως σκοτεινός και αμήχανος χώρος που συνδέει το επίπεδο του καφέ με τον χώρο των περιοδικών εκθέσεων, ο οποίος μας εξέπληξε ευχάριστα.

Αυτός ο χώρος εγκαινιάστηκε με την έκθεση της Ρένας Παπασπύρου «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης* Η διαλεκτική ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη». Μαζί με την έκθεση εγκαινιάζεται και μία σειρά δράσεων που ανήκουν στο νέο πρόγραμμα του μουσείου, ένα ευέλικτο πρόγραμμα με συνεχή ροή ανάμεσα σε περιεκτικές ατομικές ή ομαδικές εκθέσεις, εργαστήρια, επιτελεστικές δράσεις, θεματικά αφιερώματα, παρουσιάσεις και διατομεακά προγράμματα, που θα εστιάζει στη σύνδεση του «μέσα» με το «έξω» και θα ενεργοποιεί κάθε φορά διαφορετικούς χώρους, τόσο στον εσωτερικό όσο και στον περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου.

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Σοφία-Ελίζα Μπουράτση, ακολουθεί τα βήματα της Παπασπύρου και αφήνει στο τέλος μια βιτρίνα όπου εκτίθενται τα σχέδια για το «Balbeeks», δημιουργώντας μια νοητή συνέχεια ή κύκλο με το πρώτο έργο που συναντάμε στον προθάλαμο της Πινακοθήκης.

Επιστρέφοντας στον προθάλαμο της Πινακοθήκης, στα δεξιά μας, ο άδειος τοίχος που υπήρχε φιλοξενεί ένα έργο μεγάλης κλίμακας από τα «Balbeeks» της Ρένας Παπασπύρου. Όταν η καλλιτέχνιδα έγινε η πρώτη καθηγήτρια με δικό της εργαστήριο στην Καλών Τεχνών, διαδέχτηκε τον Τέτση, ο οποίος τότε συνταξιοδοτήθηκε. Μας προϊδεάζει αυτό το έργο για τη μέθοδο εργασίας που ακολουθεί πιστά, ανανεώνοντας της γλώσσα της αλλά επιμένοντας στην πρακτική της. Μπορεί να έχει και μια συμβολική σημασία, μια γυναίκα αναδύεται μέσα από τα ερείπια, από έναν ξεφλουδισμένο τοίχο.

«Balbeeks (Εικόνες στην Ύλη)», 1986-1988. Αποτοιχισμένη επιφάνεια, προσθήκη με φριγκοπόρ, πανί, χρώμα. 187x170 εκ. Συλλογή Ν. Τζουβελέκη - Ν. Μιχαλοδημητράκη

Κατεβαίνοντας στον ενδιάμεσο χώρο, η σκοτεινή σφήνα που κάνει ο τοίχος του μεταμορφώθηκε σε μια εγκατάσταση, μια ταπετσαρία από τα κεφαλάκια ή αλλιώς τις «Εικόνες στην Ύλη», που εδώ φτιάχτηκε in situ, ενώ η περιήγηση στο έργο της Παπασπύρου ξεκινά από ένα πολύπτυχο από την ίδια σειρά έργων και περνά χρονολογικά, αλλά και κάπως ελεύθερα, στις φάσεις της δουλειάς της και τα ζητήματα που εγείρει, από την πολλαπλότητα της εικόνας, τη σχέση της ύλης (αντικειμενικός κόσμος) με το βλέμμα (υποκειμενικότητα), την αισθητική εμπειρία της καθημερινής ζωής μέχρι και τη δυνατότητα του ανθρώπινου νου να δημιουργεί εικόνες και να κάνει ελεύθερους συνειρμούς.

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Σοφία-Ελίζα Μπουράτση, ακολουθεί τα βήματα της Παπασπύρου και αφήνει στο τέλος μια βιτρίνα όπου εκτίθενται τα σχέδια για το «Balbeeks», δημιουργώντας μια νοητή συνέχεια ή κύκλο με το πρώτο έργο που συναντάμε στον προθάλαμο της Πινακοθήκης.

Είναι μια συνάντηση πολύ προσωπική για τον επισκέπτη, που σε έναν χώρο με περιορισμούς αποκτά μια ιδιαίτερη σχέση με τα έργα. Αυτή η μικρή αναδρομική είναι σαν σπουδή στο έργο της Παπασπύρου που εξηγεί πολλά, ακολουθώντας το πνευματικό νήμα που διαμορφώνει η δημιουργός μέσα στις δεκαετίες. Τόσο αυτή η έκθεση όσο και οι επόμενες δράσεις δημιουργούν και έναν δίαυλο επικοινωνίας, τη γέφυρα που θα συνδέσει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον της Πινακοθήκης.

Η Ρένα Παπασπύρου στα εργαστήρια συντήρησης της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλέξανδρου Σούτσου συντηρεί με την ομάδα του μουσείου το έργο της «Balbeeks» που ανήκει στη συλλογή της ΕΠΜΑΣ.

Η συνάντηση με το έργο της Παπασπύρου είναι μια συνάντηση με την ύλη που στα χέρια της –ακόμα και απείραχτη– μεταμορφώνεται και συγκροτεί ένα νέο σώμα, ένα νέο έργο και μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα. Το ενδιαφέρον, όπως στα παιχνίδια της οφθαλμαπάτης, είναι ότι ο κάθε επισκέπτης μπορεί να κάνει τους δικούς του συνειρμούς που, όπως στα έργα της, αναφέρονται σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα. Οι ξεφλουδισμένοι τοίχοι, τα σημάδια ζωών, σπιτιών, ονείρων που δεν υπάρχουν πια, τα φθαρμένα υλικά, τα σχέδια σε μωσαϊκά που ζωντανεύουν σαν μυθικά ή πραγματικά όντα, είναι όλα στοιχεία ποιητικά που βρέθηκαν τυχαία και μπήκαν σε μια θέση πολύ μελετημένα, με σκέψη, χειρωνακτική εργασία, με κόπο δημιουργικό και μεγάλη φαντασία. Και είναι αυτά που νοηματοδοτούν την ποιητική προέκταση του έργου της.

Αυτή η πρώτη έκθεση είναι και μια πόρτα που ανοίγει και συνδέει τους δασκάλους του πρώτου και του δευτέρου ορόφου της Πινακοθήκης με αυτά τα ζητήματα που άρχισαν να ερευνούν οι εικαστικοί καλλιτέχνες της γενιάς του '70 όταν αναζητούσαν μια νέα γλώσσα για να εκφραστούν. Όλα τα στάδια της δουλειάς της Παπασπύρου από το 1976 μέχρι σήμερα, που σχολαστικά τοποθετεί ένα-ένα τα κομματάκια στα έργα της, έχουν να μας αφηγηθούν πολλές ιστορίες. Στη LiFO αφηγείται το εικαστικό της λεξιλόγιο μέσα από ένα ημερολόγιο του έργου της και λέει ανάμεσα σε άλλα: «Για να μπορώ να βγάλω άκρη σε όλη αυτήν τη διαδικασία έπρεπε –κάτι που κάνω μέχρι σήμερα– να δηλώνω τα όριά μου, αυτό ήταν κάτι πολύ σημαντικό, να βάζω όρια μόνη μου, όχι στραγγαλιστικά αλλά καθοριστικά. Αυτά τα όρια δεν θα τα πειράξω, θα κινηθώ εκεί μέσα για να μπορώ να βρω και τη ροή του έργου και τη ροή της εικόνας και να μη χαθώ». Μέσα από αυτά τα όρια, ωστόσο, μας επιτρέπει, μας έχει αφήσει το πεδίο ανοιχτό και φωτεινό να αναστοχαζόμαστε πάνω στη δημιουργική διαδικασία και τους ίδιους τους δημιουργούς και να κατανοούμε συνδέσεις και έννοιες πέρα από τις ορατές και αναμενόμενες και να τις υπερβαίνουμε, όπως κάνει και η ίδια σε όλο της το έργο. 

«Μικρό δειγματολόγιο από το τοπίο της πόλης», 1979 Μέταλλο 99x99 εκ.

Ρένα Παπασπύρου: «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης*  –  Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη» στον Ενδιάμεσο Χώρο της ΕΠΜΑΣ

Διάρκεια: 12 Δεκεμβρίου 2023 – 16 Ιουνίου 2024

Διευθύντρια Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου: Συραγώ Τσιάρα, ιστορικός τέχνης

Επιμέλεια έκθεσης: Σοφία Ελίζα Μπουράτση, θεωρητικός τέχνης, επιμελήτρια

Αρχιτεκτονική μελέτη και σχεδιασμός φωτισμού: Μαρία Μανέτα

Σχεδιασμός χώρου και συντονισμός παραγωγής: Ειρήνη Σάπκα

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Η Ρένα Παπασπύρου και η μαγεία της ύλης

03.12.2023