Η δημοσιοποίηση του νέου Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδίου από την Ελλάδα έρχεται να εκπληρώσει μια ευρωπαϊκή υποχρέωση που εκκρεμούσε εδώ και χρόνια, ταράζοντας όμως και τα νερά των σχέσεων με την Τουρκία.
Ο χάρτης που παρουσιάστηκε και για τον οποίο αντέδρασε η Τουρκία, απεικονίζει τα απώτατα δυνητικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, χωρίς να αποτελεί άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Ουσιαστικά με τη δημοσιοποίηση αυτού του χάρτη επιτυγχάνονται τα εξής:
- Για πρώτη φορά αποτυπώνονται οι ελληνικές θέσεις για 480.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλασσίων ζωνών
- Αποδίδεται πλήρης επήρεια σε όλες τις ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές της χώρας
- Αποδίδεται πλήρης επήρεια στη Μεγίστη και τη Στρογγύλη με αποτέλεσμα τα ανατολικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας να ακουμπούν πάνω στα δυτικά όρια της Κυπριακής ΑΟΖ· Πρακτικώς δηλαδή υπάρχει οριοθέτηση με την Κύπρο
Μια καταδίκη από την ΕΕ πίσω από την κίνηση
Η Ελλάδα προχώρησε στον χωροταξικό σχεδιασμό της θάλασσας κατόπιν καταδίκης από το Δικαστήριο της Ε.Ε. (27 Φεβρουαρίου 2025), εξαιτίας της μη συμμόρφωσης με την οδηγία 2014/89/ΕΕ. Η χώρα όφειλε ήδη από το 2021 να έχει ολοκληρώσει και καταθέσει το εθνικό της σχέδιο.
Το νέο σχέδιο δεν αφορά μόνο ενεργειακά έργα, αλλά συνολικά τη διαχείριση θαλάσσιων οικοσυστημάτων, την προστασία της βιοποικιλότητας, τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και την εκμετάλλευση θαλάσσιων πόρων.
Το υποθαλάσσιο καλώδιο και οι αντιδράσεις της Τουρκίας
Η χρονική συγκυρία, πάντως, δεν είναι τυχαία. Η Ελλάδα πλέον μπορεί, σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, να ποντίσει υποθαλάσσια καλώδια ή αγωγούς σε περιοχές της υφαλοκρηπίδας της, χωρίς να απαιτείται η συναίνεση άλλου παράκτιου κράτους.
Το καλώδιο ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Κύπρο και το Ισραήλ είναι ένα τέτοιο παράδειγμα – έργο στρατηγικής σημασίας για την περιοχή, αλλά και πηγή έντασης με την Τουρκία.
Η Άγκυρα αντιδρά έντονα, ισχυριζόμενη πως η Ελλάδα δεν μπορεί να ποντίζει καλώδια χωρίς συνεννόηση. Ωστόσο, τόσο η Σύμβαση της Γενεύης του 1958 όσο και εκείνη του Μοντέγκο Μπέι του 1982 καθιστούν σαφές ότι η Ελλάδα έχει το δικαίωμα αυτό.
Εφόσον λοιπόν το δικαίωμα της Ελλάδας κατοχυρώνεται, στο θέμα πόντισης καλωδίων δεν τίθεται θέμα συζητήσεων με την Τουρκία για κάποια συμφωνία· ίσως θα μπορούσε να υπάρξει μια κάποιου είδους συνεννόηση σε τεχνικό επίπεδο για κάποια πτυχή του σχεδίου.
To γεγονός ότι η τουρκική εφημερίδα Milliyet δημοσίευσε λίγες ώρες πριν την επίσημη ελληνική ανακοίνωση, δικό της χάρτη, που υποτίθεται ότι απεικονίζει το αντίστοιχο τουρκικό σχέδιο, αποκαλύπτει ίσως αυτό το επίπεδο συνεννόησης, στο πλαίσιο να μη θεωρηθεί αιφνιδιασμός προς την Άγκυρα η ελληνική ανακοίνωση.
Σημαντικό όσον αφορά την Τουρκία και τη διάθεση της Ελλάδας να είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένη με το διεθνές δίκαιο και ενδεχόμενες μελλοντικές οριοθετήσεις είναι η επιλογή των λέξεων. Συγκεκριμένα υπογραμμίζεται πως «σε ό,τι αφορά μη οριοθετημένες περιοχές, αποτυπώνεται η μέση γραμμή που καθορίζει το εξωτερικό όριο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, μέχρι τη σύναψη συμφωνιών οριοθέτησης με γειτονικά κράτη, των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές ακτές».
Το ότι η Τουρκία έσπευσε να δημοσιεύσει χάρτη, ο οποίος βασίζεται στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» είναι ένα άλλο θέμα που αφορά τα εσωτερικά της Τουρκίας και το γεγονός ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πρέπει να φαίνεται πως δεν κάνει ποτέ πίσω και ταυτόχρονα συντηρείται το αφήγημα του εξωτερικού εχθρού που άλλοτε μεταφράζεται ως «Ελλάδα» και άλλοτε ως «Δύση» προς άγραν εθνικιστικών ψήφων.
Τι δείχνει ο χάρτης – Το «πάτημα» στην Κρήτη
Ο χάρτης απεικονίζει πλήρως την ελληνική θέση, βασισμένη στον νόμο 4001 του 2011. Πρόκειται για τον «νόμο Μανιάτη» τον οποίο κατάρτισε ο τότε υπουργός Ενέργειας του ΠΑΣΟΚ, Γιάννης Μανιάτης, και ο οποίος καθόριζε τις ΑΟΖ. Και όχι μόνο γενικώς και αορίστως προσδιόριζε το λογικό, ότι η Ελλάδα έχει ΑΟΖ, αλλά τις καθόριζε με βάση τη μέση γραμμή, όχι μόνο με βάση τα χερσαία της σύνορα, αλλά και με τα νησιά - κάτι που αμφισβητεί με όλες της τις δυνάμεις η Τουρκία. Μάλιστα ο Μανιάτης, σε συνεργασία τότε με τον Ευάγγελο Βενιζέλο, που εκείνη την περίοδο υπηρετούσε ως υπουργός Εθνικής Άμυνας, δημοσίευσε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τους σχετικούς χάρτες των ελληνικών ΑΟΖ και ταυτόχρονα δημοσίευσε τους χάρτες αυτούς και στην Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για να αποκτήσουν μεγαλύτερη εγκυρότητα.
Στον χάρτη ξεχωρίζει το «πάτημα» νότια και ανατολικά της Κρήτης, περιοχή όπου έχει ήδη υπογραφεί συμφωνία με την Αίγυπτο για μερική οριοθέτηση ΑΟΖ. Αυτό το τμήμα αποτυπώνει την ελληνική ρεαλιστική προσέγγιση, που συνδυάζει την προάσπιση κυριαρχικών δικαιωμάτων με στρατηγικές συνεργασίες – όπως αυτή με το Κάιρο, στη συμφωνία που είχαν υπογράψει ο Νίκος Δένδιας και ο Σάμεχ Σούκρι.
Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός δεν είναι μια πράξη «πρόκλησης», όπως θα το παρουσιάσουν τα τουρκικά ΜΜΕ, αλλά αναγκαία συμμόρφωση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και τα διεθνή πρότυπα. Η Τουρκία, για τους δικούς της λόγους θα συνεχίσει να αρνείται, να αντιδρά και να δείχνει ότι απαιτεί.
Όμως σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών «το ότι λύνουμε εκκρεμότητες του παρελθόντος δεν σημαίνει ότι δεν επιδιώκουμε τον ελληνοτουρκικό διάλογο. Το ότι διαφωνούμε δεν σημαίνει ότι δεν συζητάμε. Το ότι συζητάμε δεν σημαίνει ότι κάνουμε εκπτώσεις από τις θέσεις μας και αυτό αποδεικνύεται στην πράξη. Η Ελλάδα επιθυμεί θετικό κλίμα στις σχέσεις με την Τουρκία και έχει ταχθεί από την αρχή υπέρ της ελληνοτουρκικής συνεννόησης με βάση το Διεθνές Δίκαιο και την καλή γειτονία».
