Τη δεκαετία του '80 ο «μπαμπούλας» της ελληνικής οικογένειας ήταν τα ναρκωτικά. Οι γειτόνισσες χαμήλωναν τον τόνο της φωνής, όταν η agenda του απογευματινού καφέ γύριζε στον γιο του Βαγγέλη από τον 3ο ή στην κόρη της μανάβισσας, να, εδώ, παραπάνω. Μέχρι τα τέλη του '90 τα ίδια, με δεκάδες καρμπόν ρεπορτάζ να μιλούν για το «τέλμα». Λίγους μήνες πριν τη φιέστα των Ολυμπιακών του 2004, η Ομόνοια, συγυρίζεται και ξεσκονίζεται και με την επιμέλεια τσαπατσούλας νοικοκυράς η επίσημη πολιτεία σκουπίζει κάτω από το χαλάκι τις ενοχλητικές σκιές που επαιτούν για τη δόση τους και χαλάνε την εικόνα της πρωτεύουσας.Μέχρι τότε, ήταν γνωστά τα πάντα για το πώς πέφτεις, τίποτα για το πώς να σηκωθείς.
«Το να πισωγυρίσει ο χρήστης είναι μέσα στη διαδικασία. Οι θεραπευτές το γνωρίζουν, γι' αυτό και είναι σημαντική η συμμετοχή των γονιών ή των κοντινών στην προσπάθεια των ανθρώπων τους, πρωταρχικός στόχος είναι να μην αποκοπεί ο χρήστης από τα καλά στοιχεία της ζωής του: τη δουλειά του, την οικογένεια του, τις σπουδές του, το να νιώθει λειτουργικός»
Στο σήμερα έχουν αλλάξει πολλά, άνθρωποι και ουσίες έχουν κάνει τον κύκλο τους, η αντιμετώπιση του φαινομένου έχει πάρει τον δρόμο του και κυρίως συνεχίζεται αθόρυβα και γι' αυτό αποτελεσματικά, η δουλειά της «Διάβασης». Μακριά από κάμερες και πολιτικές σκοπιμότητες και κυρίως μακριά από τη λογική του εγκλεισμού, που για χρόνια απομάκρυνε από την απόφαση της απεξάρτησης χιλιάδες χρήστες, σε οικήματα που θυμίζουν και είναι σπίτια, «μυρίζουν» συνήθειες και πρόγραμμα οικογένειας, εδώ και 25 χρόνια βγαίνουν «καθαροί», «καινούργιοι», άνθρωποι που ζήτησαν βοήθεια.
Το LIFO.gr βρέθηκε στο σαλόνι της Κοινωνικής Επανένταξης της «Διάβασης», ένα σαλόνι που θα μπορούσε να ανήκει σε φοιτητές, και κάπως έτσι είναι και μίλησε με τρεις ανθρώπους που το «πάλεψαν» και βγήκαν στην επιφάνεια. Μακριά από φαρμακευτικές ή υποκατάστατες ουσίες, μακριά από λίστες αναμονής και βασισμένη στη φιλοσοφία του να μην αποκοπεί – ούτε για λίγο – ο χρήστης από την οικογένεια του, τη δουλειά του, τη σχολή του, τους ανθρώπους του. Εκτός κι αν είναι «βουτηγμένοι» στα ίδια σκοτεινά νερά.
Η Ελένη Βοτίκα ψυχολόγος και επικεφαλής του προγράμματος εδώ και 25 χρόνια βλέπει ανθρώπους να φτάνουν στο κατώφλι του ΚΕΘΕΑ, συνήθως όχι από επιλογή, αλλά επειδή κάποιος άλλος παράγοντας τους ανάγκασε. «Κάποιο δικαστήριο, κάποια εμπλοκή συνήθως φέρνει τον χρήστη μέχρι εδώ», εξηγεί και χαμογελάει, γιατί, όπως η εμπειρία της έχει μάθει, μπορεί κάποιος να μπαίνει σ' αυτή τη διαδικασία κόντρα στις επιλογές του, αλλά μένει και ολοκληρώνει το πρόγραμμα αποκλειστικά επειδή το επέλεξε.
Ο Χάρης είναι μια τέτοια περίπτωση. Στα 29 του σήμερα, θυμάται ότι στο πρόγραμμα βρέθηκε εξαιτίας μιας «στραβής» που οδήγησε στη σύλληψη του. «Είχα ξεκινήσει με αλκοόλ στα 13, στα 16 είχα ξεκινήσει τη χρήση χασίς και μετά τα πράγματα σκλήρυναν. Είχα την ανάγκη να γεμίζω το κεφάλι μου. Η σύλληψη ήταν το πρώτο χαστούκι. Στο πρόγραμμα ξεκίνησα μετά τη συμβουλή δικηγόρου. Στο μεταξύ, μοιραία το είχε ανακαλύψει και ο πατέρας μου και εκεί άρχισαν να μπαίνουν όρια. Ήρθα εδώ το 2013, πρακτικά χωρίς στόχο. Ήθελα το χαρτί για το δικαστήριο. Μετά είπα "θα το κάνω και θα πάρω ό,τι μπορώ, ό,τι μου δοθεί". Τότε έβριζα το σύμπαν που με συνέλαβαν, σήμερα λέω "ευτυχώς!"». Όπως εξομολογείται, το πιο δύσκολο στη δική του περίπτωση ήταν να «ξεκόψει» με τους παλιούς του φίλους, κόσμο που επίσης βρισκόταν στη χρήση. Αυτή είναι και μία προϋπόθεση για να υποστηρίξει κανείς την προσπάθεια του.
Ο Χάρης εργάζεται ως πωλητής σε εταιρεία. Μεταξύ Α' και Β' φάσης του ανοιχτού και «στεγνού» προγράμματος που παρακολούθησε, τα πράγματα ζόρισαν. Απολύθηκε, χώρισε, ωστόσο δεν έκανε πίσω. Συν τοις άλλοις, η μητέρα του μπήκε στη διαδικασία να παρακολουθήσει το παράλληλο πρόγραμμα στήριξης της «Διάβασης» για συγγενείς ανθρώπων που βρίσκονται στη χρήση.
«Το να πισωγυρίσει ο χρήστης, είναι μέσα στη διαδικασία. Οι θεραπευτές το γνωρίζουν, γι' αυτό και είναι σημαντική η συμμετοχή των γονιών ή των κοντινών στην προσπάθεια των ανθρώπων τους», εξηγεί η Ελένη Βοτίκα.
Όταν η ερώτηση φτάνει στα πραγματικά οφέλη ενός «ανοιχτού και "στεγνού" προγράμματος», η απάντηση είναι κατηγορηματική. «Πρωταρχικός στόχος είναι να μην αποκοπεί ο χρήστης από τα καλά στοιχεία της ζωής του: τη δουλειά του, την οικογένεια του, τις σπουδές του, το να νιώθει λειτουργικός».
Όπως λέει, ένα πρόγραμμα με υποκατάστατα μπορεί να λειτουργήσει ως τροχοπέδη, αυτό που η ανθρώπινη φύση θέλει να επιλέξει για να τρενάρει μία δύσκολη, επώδυνη απόφαση.
Ο Ζαννής σήμερα είναι 42 χρονών. Όταν μιλά για το πώς πήρε την απόφαση να παρακολουθήσει το βραδινό πρόγραμμα για εργαζόμενους χρήστες, συγκινείται. «Η πρώτη μου επαφή ήταν με το αλκοόλ και το χασίς. Μετά άρχισα να δοκιμάζω κι άλλα. Μπορείς να πεις ότι πρόλαβα όλες τις αλλαγές στα ναρκωτικά της γενιάς μου. "Κουμπιά", "μανιτάρια", "ecstasy"... Με την ηρωίνη "κόλλησα" μέσω των σχέσεων. Είχα σπουδάσει χημικός, τα παράτησα. Μετά σπούδασα διακόσμηση, για καιρό έβγαζα αρκετά χρήματα, ήταν μια φάση που και εγώ και ο τότε σύντροφος μου ήμασταν στη χρήση. Σ' αυτή την περίπτωση, ακόμη κι αν θες να κόψεις, αν ένας από τους δύο υποτροπιάσει, είναι αδύνατον. Κάποια στιγμή, είπαμε ότι δεν πάει άλλο, ότι πρέπει να πάρουμε ξεχωριστούς δρόμους και εκεί κατάλαβα την εξάρτηση. Είχα αρχίσει να "πέφτω" απ' όλες τις απόψεις. Έκρυβα το γεγονός ότι ήμουν χρήστης από τη δουλειά και την οικογένεια μου. Είχα επιλέξει να κρύβω και όλη την υπόλοιπη ζωή μου, επειδή είχα και μία διαφορετική σεξουαλική κατεύθυνση. Ο χωρισμός με έσπρωξε να κάνω "off" μόνος μου για λίγο καιρό. Μέχρι που έπεσε στα χέρια μου ένα φυλλάδιο για μία εκδήλωση της Διάβασης στο Γκάζι».
Αυτοί, άλλωστε, είναι και οι στόχοι της θεραπευτικής πρότασης, πέρα από την ψυχική απεξάρτηση: η δημιουργική διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, η αίσθηση ότι ποτέ δεν είναι αργά, η σιγουριά ότι πάντα θα υπάρχουν οι ανθρώπινες σχέσεις που μπορούν να σε κρατήσουν όρθιο.
Ακριβώς 5 χρόνια και 2 μήνες μετά, ο Ζαννής δεν ξεχνά εκείνο το βράδυ. Λέει ότι ήταν η πρώτη φορά που δεν ένιωσε μόνος, πως κάπου θα μπορούσε να ταιριάξει, να λύσει το πρόβλημα χωρίς να ζει δεύτερες ζωές σε κάθε του κίνηση: άλλη στη δουλειά, άλλη στο σπίτι, άλλη με τους γύρω του. Και ο Ζαννής εργάζεται. Χορτοφάγος και λάτρης των βιολογικών προϊόντων ονειρεύεται κάποια στιγμή να ανοίξει το δικό του χορτοφαγικό εστιατόριο. Μέσα στον Ιανουάριο ξεκίνησε και μαθήματα ζωγραφικής, μιας παιδικής του αγάπης που είχε αφήσει για καιρό στην άκρη.
Το θεωρητικά «δύσκολο» στην περίπτωση ανθρώπων στην ηλικία του Ζαννή, συνήθως είναι ότι ο περίγυρος δεν πιστεύει στις καινούριες αρχές μετά τα 35. Όμως, είναι το πρόγραμμα τέτοιο, που πέρα από το θεραπευτικό κομμάτι, έχει και τις λειτουργικές του ανάγκες. Ό,τι δουλειά θα έκανε κανείς στο σπίτι του για το κρατήσει όμορφο, καθαρό, λειτουργικό, όλα όσα βάζουν σε ρουτίνα και πρόγραμμα τους πάντες, ισχύουν και εδώ. Αυτοί, άλλωστε, είναι και οι στόχοι της θεραπευτικής πρότασης, πέρα από την ψυχική απεξάρτηση: η δημιουργική διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, η αίσθηση ότι ποτέ δεν είναι αργά και ότι όλοι αξίζουν μία δεύτερη ευκαιρία, η σιγουριά ότι πάντα θα υπάρχει η αλληλεπίδραση με τους άλλους και οι ανθρώπινες σχέσεις που μπορούν να σε κρατήσουν όρθιο.
Κι αν για το Χάρη ήταν απόφαση ανάγκης με το δικαστήριο να εκκρεμεί και για τον Ζαννή επιλογή, για τον 28χρονο Παναγιώτη αρχικά ήταν κάτι, από το οποίο πίστευε ότι θα ξεφύγει, μία τιμωρία από την οποία θα κατάφερνε να γλιτώσει. Βέβαια, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά.
«Το να έρθω εδώ δεν ήταν δική μου απόφαση. Άκουγα "κοινότητα" και νόμιζα ότι μιλάνε για κάποιο ίδρυμα, έναν χώρο που σε κρατάνε αλυσοδεμένο. Μου πρότειναν οι γονείς μου να δοκιμάσω και ήρθα σαν... ακροατής. Με τη σιγουριά ότι μπορώ να χειριστώ τους ψυχολόγους, να τους πείσω ότι δεν χρειάζεται να βρίσκομαι εδώ, έτσι ήρθα. Είχα καλά κρυμμένη τη χρήση πίσω μου ή τουλάχιστον έτσι πίστευα. Μόνο στην αδελφή μου είχα μιλήσει, αλλά δεν άντεξε να το κρατήσει μυστικό από την οικογένεια. Το σοκ ήταν όταν μου ανακοίνωσαν ότι χρειάζομαι πιο εντατική βοήθεια».
Ο Παναγιώτης λέει ότι «καραμπινάτα» στις ουσίες μπήκε στην εφηβεία. Αλκοόλ και χασίς στα 15 και κατά τη διάρκεια των επόμενων χρόνων μια σιγουριά ότι με το «χόρτο» έχεις σχέση, ότι είναι φίλος, γκόμενα, το αίσθημα ασφάλειας που προκαλεί η ύπαρξη της ουσίας...«Ξύπνησα μια μέρα κι από την απλή δοκιμή είχα περάσει στη συστηματική χρήση. Είχα παρατήσει τη Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων, δεν είχα καμία σχέση με κανέναν. Ούτε γονείς, ούτε φίλους, τίποτα. Αν είχα 10 ευρώ πάνω μου, προτιμούσα να τα "πιω", παρά να φάω. Φυσικά και ξέρεις ότι έχεις θέμα. Αρχίζεις, όμως, να συνειδητοποιείς τι έγινε, όταν το πρόγραμμα σε βοηθάει να βρεις την προσωπική σου δέσμευση, τους προσωπικούς σου λόγους. Σταδιακά, η απόφαση να μπω στο πρόγραμμα έγινε και δική μου. Όταν συνειδητοποίησα τι έχω κάνει σε ανθρώπους που αγαπάω, πόσα άφησα». Μέσα σε λίγα χρόνια, ο Παναγιώτης κατάφερε να ολοκληρώσει τις σπουδές του, μένει με την οικογένεια του, δουλεύει και πληρώνει τα προσωπικά του έξοδα.
Όλα αγγελικά πλασμένα, λοιπόν; Όχι. Δεν τα καταφέρνουν όλοι. Πολλοί περιπλανιούνται σε διάφορα προγράμματα, ιδιωτικές κλινικές, εναλλακτικές μεθόδους. Αν αντέχει το βαλάντιο, υπάρχουν και οι ακριβές προτάσεις κέντρων απεξάρτησης του εξωτερικού.
Η Δ. είχε αυτή τη δυνατότητα. «Ήμασταν οικογένεια με οικονομική επιφάνεια. Είχαν τι να με κάνουν, όχι με την έννοια του "παρκαρίσματος", αλλά της οριστικής λύσης. Η οποία, κακά τα ψέματα – κι αυτό το αντιλαμβάνεσαι αργά ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης – είναι περισσότερο θέμα απόφασης και λιγότερο θέμα "χημείας". Εκείνο που σίγουρα χρειάζεσαι δίπλα σου είναι ψυχολόγο με κότσια. Τα υποκατάστατα, τα φάρμακα που σου δίνουν στο πλαίσιο μίας 12μηνης ή 18μηνης θεραπείας, ταπεινή μου άποψη; Περισσότερο σε "παρηγορούν" και σε καθυστερούν. Αν πρέπει να μιλήσω βάσει εμπειρίας, αυτή η μάχη θέλει κουβέντα. Πολλή κουβέντα. Και ισχυρή ψυχολογική υποστήριξη, αν πρέπει να μιλήσω βάσει εμπειρίας», καταλήγει.
Όλοι τους, και τα 3 παιδιά που παρακολούθησαν το πρόγραμμα της «Διάβασης» και η Δ. που «καθάρισε» μετά από 3 χρόνια σλάλομ μεταξύ διάφορων προγραμμάτων σε Ελλάδα και εξωτερικό, αν έχουν κάτι να πουν, να συμβουλεύσουν – και γι' αυτό άλλωστε πήραν την απόφαση να μιλήσουν ανοιχτά – είναι ο στόχος, η απόφαση, το βήμα έξω από τον «κύκλο» της εξάρτησης από όποια ουσία.
Η εμπλοκή και της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία μοιάζει να κάνει το βήμα πιο εύκολο και τις φάσεις του κάθε προγράμματος πιο εφικτές. Όχι ότι το πρόβλημα παύει να υπάρχει, απλώς, μετά από μία 20ετία – και βάλε – αναλύσεων, προτάσεων, εφιαλτικής αναμονής χιλιάδων σε λίστες υποκατάστατων, η λύση φαίνεται πιο κοντινή, πιο ξεκάθαρη, πιο εφικτή.
Info
Τηλέφωνα επικοινωνίας
Για τους χρήστες ουσιών: 210-86.26.761
Για τις οικογένειες τους: 210-86.12.604
