Μια νέα κατηγορία εγκαινιάζεται σήμερα μ' αυτό το ποστ στα ΜΙΚΡΟΠΡΑΓΜΑΤΑ.
Η ενότητα *Βιβλία, παιδιά και ιστορίες* την οποία επιμελείται η Τατιάνα Λιάνη και στην οποία με αφορμή παιδικά βιβλία θα μιλά με τους δημιουργούς τους, θα θυμάται ιστορίες και θα προτείνει νέες, αλλά και παλιές κυκλοφορίες.
=======
Βιβλία, παιδιά και ιστορίες
Τα κατορθώματα της Ρόζας Δελλατόλα στην Τήνο:
Ένα κομψοτέχνημα για παιδιά
Το βιβλίο της Λώρης Κέζα «Υπόθεση Laurus», με υπότιτλο «Τα κατορθώματα της Ρόζας Δελλατόλα», το ξεχώρισα ανάμεσα στα άπειρα βιβλία της προθήκης ενός θεσσαλονικιώτικου βιβλιοπωλείου. Το ασυνήθιστο ασπρόμαυρο εξώφυλλο του ξεπρόβαλε στο πολύχρωμο σύμπαν των παιδικών βιβλίων σαν τη μύγα μες στο γάλα! Και έτσι, δικαιωματικά, πριν ακόμα ξεκινήσω την περιγραφή του βιβλίου θα σταθώ στην απίστευτη εικονογράφηση του Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου. Χάρη στην τόσο ασυνήθιστη, «αταίριαστη» για παιδικό βιβλίο εικονογράφησή του, το βιβλίο σ’ έχει κερδίσει πριν ακόμα το ανοίξεις – κι όταν το ανοίξεις θέλεις να κόψεις τις ολοσέλιδες ασπρόμαυρες εικόνες, να τις βάλεις σε κάδρα και να τις κρεμάσεις στο σαλόνι σου. Και η εικονογράφηση του βιβλίου ήταν μόνο η αρχή: αμέσως μετά η Ρόζα του εξώφυλλου, με το παιδιάστικα αυτάρεσκο ύφος και το tablet στην αγκαλιά, και η Λώρη του εσώφυλλου, με το παμπόνηρο ύφος και την ύποπτη ομοιότητα με τη Ρόζα, με πήραν απ’ το χέρι και με οδήγησαν σε μια συναρπαστική περιπέτεια που εκτυλίσσεται στην Τήνο, αλλά έχει όλα τα συστατικά μιας global ιστορίας μυστηρίου.
Τα συστατικά της πλοκής είναι απλά: ένα κοριτσάκι, που πρόσφατα μετακόμισε στην Τήνο με την «ψαγμένη» οικογένειά του· ένας πανούργος μεγαλοεργολάβος που σκέφτεται μόνο το κέρδος· ένας διεφθαρμένος δήμαρχος που δεν πονάει πραγματικά τον τόπο του. Η πλοκή, όμως, αναδεικνύει με ανορθόδοξο τρόπο και μια σειρά από σύγχρονα θέματα: τις σχέσεις των γηγενών κατοίκων με τους Αλβανούς μετανάστες, την παντοκρατορία του κέρδους, τις θρησκευτικές διαφορές ορθόδοξων-καθολικών, τον «εναλλακτικό» τρόπο ζωής. Και ένα από τα μεγαλύτερα ατού του αφηγήματος είναι ότι, με σύμμαχο το χιούμορ και τη λεπτή ειρωνεία, αποκλίνει απρόσμενα τόσο από τα συντηρητικά όσο και από τα προοδευτικά στερεότυπα: οι Αλβανοί του νησιού δεν παρουσιάζονται ως θύτες, ούτε όμως συλλήβδην ως θύματα, ενώ η cool, φιλελεύθερη μαμά της Ρόζας μαγειρεύει τα πιο άνοστα υγιεινά φαγητά.
Η Ρόζα αντιλαμβάνεται ότι στο νησί εξυφαίνεται μια συνομωσία και, όπως τόσοι και τόσοι λιλιπούτειοι λογοτεχνικοί πρωταγωνιστές πριν απ’ αυτήν, αναλαμβάνει να τη διαλευκάνει. Είναι όμως πράγματι η τετραπέρατη Ρόζα η πρωταγωνίστρια του βιβλίου; Για τα παιδιά ίσως. Για τους μεγάλους, όμως, απ’ τους οποίους το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί εξίσου ευχάριστα, η αληθινή πρωταγωνίστρια είναι η ίδια η Τήνος. Σπάνια παρουσιάζεται τόσο όμορφα και λειτουργικά σε παιδικό βιβλίο ένας τόπος με την ιστορία, τα έθιμα και τις ιδιαιτερότητές του και είναι πραγματικά αξιοθαύμαστος ο τρόπος που η συγγραφέας κατάφερε να εντάξει αρμονικά και παιχνιδιάρικα στην αφήγηση τόσες πολλές και ενδιαφέρουσες ιστορικές, λαογραφικές και ηθογραφικές λεπτομέρειες. Όσο διασκέδασα με τις περιπέτειες της Ρόζας και το υποδόριο χιούμορ της αφήγησης, άλλο τόσο απόλαυσα τη ξενάγηση στην Τήνο και τη γνωριμία με τα «βουλιγμένα» σπίτια, τις Γελούδες, το μοναστήρι των Ουρσουλινών και τις μικρόσωμες αγελάδες ράτσας Τήνου.
Διαβάζοντας το βιβλίο θυμήθηκα ότι «Το θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον» το είχε γράψει κατά παραγγελία του Υπουργείου Παιδείας η Selma Lagerlöf και χρησιμοποιήθηκε επί σειρά ετών ως βιβλίο γεωγραφίας στα δημόσια σχολεία της Σουηδίας. Και σκέφτηκα τι ωραία που θα ήταν να μάθαιναν και τα παιδιά μας με τέτοια βιβλία περιπέτειας, χωρίς ίχνος διδακτισμού, την ανθρωπογεωγραφία της Ελλάδας!
5 ερωτήσεις στη Λώρη Κέζα:
Πώς ξεκίνησες να γράφεις παιδικά βιβλία;
Η γραφή είναι καθημερινή μου απόλαυση - δεν θα πω «υποχρέωση» παρά το γεγονός ότι ως αρθρογράφος βιοπορίζομαι από αυτήν. Απολαμβάνω ακόμη και τη γραπτή επικοινωνία με τους οικείους μου. Μου αρέσει να γράφω μηνύματα στο τηλέφωνο, επιστολές στον υπολογιστή επειδή έτσι μεταφέρω επακριβώς αυτά που σκέφτομαι και αυτά που νιώθω. Σε κάθε κείμενο, δημοσιογραφικό ή προσωπικό θέλω να ακριβολογώ οπότε ολημερίς ψάχνω για μια λέξη. Όταν θέλησα λοιπόν να γίνω συγγραφέας είχα μια άνεση στην έκφραση.
Οι παιδικές ιστορίες που γράφω είναι εκείνες που αφηγούμαι στις κόρες μου. Μέσα από τη μυθοπλασία προσπαθώ να τους μεταδώσω αυτά που θεωρώ σημαντικά: να ξεκινούν πάντα με καλή προαίρεση, να είναι αισιόδοξες, να αγαπούν και να εκφράζουν τα αισθήματά τους, να είναι δίκαιες και ειλικρινείς ακόμη και όταν δεν τις συμφέρει, να παίρνουν πρωτοβουλίες, να κάνουν αυτά που αρέσουν στις ίδιες και όχι όσα ικανοποιούν τους άλλους, να δέχονται το διαφορετικό, να μην φοβούνται κανέναν, να διαπραγματεύονται αλλά να μην απαιτούν παράλογα. Επίσης να μην μένουν στην επιφάνεια, να μην έχουν προκαταλήψεις και εμμονές, να μην συγχέουν το «είμαι» με το «έχω». Αυτά γίνονται αντιληπτά πιο εύκολα μέσα από μια εξιστόρηση.
Ποια είναι τα αγαπημένα σου παιδικά βιβλία; Όταν ήσουν μικρή διάβαζες βιβλία με παιδιά-ντετέκτιβ;
Μου είχαν αρέσει «Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες» και «Ο δεκαπενταετής πλοίαρχος» του Ιουλίου Βερν, «Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ» του Μαρκ Τουαίν, «Η Πολυάννα και το μυστικό της ευτυχίας» της Ελίζαμπεθ Μπόρτον, ο «Μάγκας» της Πηνελόπης Δέλτα, «Τα στενά παπούτσια» της Ζωρζ Σαρή, το «Κοντά στις ράγες» της Άλκης Ζέη.
Ένας ήρωας με τον οποίο είχα ταυτιστεί ήταν ο Ροβινσώνας Κρούσος του Ντάνιελ Ντεφόε. Από παιδιά-ντετέκτιβ δεν θυμάμαι και πολλά, ίσως να εμπίπτουν στην κατηγορία «Οι μυστικοί επτά» της Ένιντ Μπλάιτον της οποίας είχα διαβάσει τα άπαντα. Ως ενήλικη ανακάλυψα τον Ευγένιο Τριβιζά και είδα με άλλη ματιά «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ» του Τζόναθαν Σουίφτ και το «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» του Λούις Κάρολ.
Ο υπότιτλος «Τα κατορθώματα της Ρόζας Δελλατόλα» αφήνει να εννοηθεί ότι θα ακολουθήσουν κι άλλα βιβλία με ηρωίδα τη Ρόζα. Είναι αλήθεια αυτό; Και αν ναι, θα εκτυλίσσονται όλα στην Τήνο ή θα έχουμε τη χαρά να γυρίσουμε, για παράδειγμα, όλα τα νησιά του Αιγαίου με οδηγό τη Ρόζα;
Πρόκειται για σειρά με φόντο την Τήνο. Το νησί είναι ανεξάντλητο και νομίζω ότι αυτό είναι μια πρόκληση για μένα. Έχω σκεφτεί ποιες είναι οι δυο επόμενες περιπέτειες, έχω τις σημειώσεις για την πλοκή και ταυτόχρονα επέλεξα από μελέτες και επιστημονικά περιοδικά τα εγκυκλοπαιδικά στοιχεία που θα ενσωματωθούν στην αφήγηση. Το κομμάτι της έρευνας είναι το πιο χρονοβόρο και επίπονο αλλά εν πολλοίς το έχω ολοκληρώσει για τον δεύτερο τόμο που θα κυκλοφορήσει τον Ιούνιο του ’14. Έστειλα το πρώτο κεφάλαιο στις εκδόσεις Διόπτρα και τους άρεσε. Τα καλά σχόλια με ενθαρρύνουν να συνεχίσω.
Επικεντρώνεται στη λατρεία της Παναγίας, τα τάματα, τα πανηγύρια αλλά το βασικό ζήτημα είναι η εμπιστοσύνη. Ο τρίτος τόμος σχετίζεται με τη Σχολή Καλλών Τεχνών της Τήνου και τον Γιαννούλη Χαλεπά. Βεβαίως μου δίνεις μια ιδέα αναφερόμενη σε άλλα νησιά, οπότε μην εκπλαγείς αν μελλοντικά την αξιοποιήσω. Θα φροντίσω φυσικά να σε συμπεριλάβω στις ευχαριστίες, στο τέλος του βιβλίου.
Όσο διάβαζα το βιβλίο σκεφτόμουν ότι θα μπορούσε να αγαπηθεί πολύ κι από παιδιά άλλων χωρών. Έχει όλα τα συστατικά μιας καθαρόαιμης περιπέτειας σε συνδυασμό με τοπικά χαρακτηριστικά που θα του έδιναν μια ενδιαφέρουσα «εξωτική» γεύση. Το σκέφτηκες ποτέ; Θα μπορούσες να γίνεις ο Μάρκαρης των παιδικών βιβλίων!
Μακάρι να αγαπηθεί το βιβλίο και να μεταφραστεί. Μόνο που δεν είμαι το κατάλληλο άτομο να κρίνει αν το αξίζει. Το αντιμετωπίζω με την ευαισθησία και την αυστηρότητα που έχω για καθετί δικό μου. Όσον αφορά τον Πέτρο Μάρκαρη, η αλήθεια είναι ότι τον θαυμάζω και προσπάθησα να τον μιμηθώ. Εφάρμοσα στο βιβλίο τους κανόνες που διέπουν το «μαύρο μυθιστόρημα της Μεσογείου» (polar du sud), στο οποίο εντάσσεται ο Μάρκαρης, μαζί με τον Μονταλμπάν, τον Καμιλέρι, τον Ιζζό.
Και για το τέλος μια προσωπική ερώτηση: Διάβασα σε μια συνέντευξή σου ότι είσαι μαμά. Είσαι σαν τη μαμά της Ρόζας; Κάνεις γιόγκα, τρώς μόνο βιολογικά, μαγειρεύεις άνοστα (ή νόστιμα) υγιεινά φαγητά και το βράδυ θέλεις μόνο φυσικό φωτισμό; Α! Και θα έστελνες τα παιδιά σου εσωτερικά σ’ ένα καταπληκτικό σχολείο;
Η μαμά της Ρόζας πιστεύει στην «αύρα» των ανθρώπων, γράφει ένα βιβλίο για τις Γελούδες, τα τηνιακά φαντάσματα και γενικώς αποδέχεται έννοιες όπως τα τσάκρας και η μετενσάρκωση. Βρίσκομαι στην απέναντι όχθη, της ορθής σκέψης. Προτιμώ την επιστήμη αντί του ενστίκτου, μου αρέσει η καθαρή εξήγηση ενός κοινωνικού συμβολαίου αντί αφηρημένων κανόνων περί καλοσύνης. Αντί της γιόγκα που μέσω του διαλογισμού επιδιώκει την ένωση με το Θεό, προτιμώ το πιλάτες, την ποδηλασία, το κολύμπι.
Όσον αφορά τη μαγειρική, δεν είναι το φόρτε μου. Σώζω την κατάσταση επιλέγοντας φρέσκα και ποιοτικά υλικά. Δεν τρώω κονσέρβες, αποφεύγω τα junk, εκτιμώ ένα φινετσάτο πιάτο αλλά αρνούμαι να κάνω τις διατροφικές επιλογές κυρίαρχο ιδεολογικό ζήτημα. Εν ολίγοις ψωνίζω βιολογικά, μαγειρεύω υγιεινά αλλά δεν το κουβεντιάζω όλη μέρα.
Για τα παιδιά μου επέλεξα ένα σχολείο που θεωρώ «καταπληκτικό» και αυτό είναι το δημόσιο σχολείο του γαλλικού κράτους, Lycée Franco-Hellénique Eugène Delacroix. Το διάλεξα για το περιεχόμενο των σπουδών του, για τα βιβλία του, για τη μέθοδο. Στην πορεία είδα ότι αξίζει και για τους ανθρώπους του. Υπάρχει σεβασμός από όλους προς όλους, υπάρχουν σαφείς ρόλοι και κανόνες καθώς και εκπαιδευτικά αποτελέσματα. Σε αυτό το σχολείο η πολύ-πολιτισμικότητα είναι προνόμιο.
Το συγκρίνω με τα ελληνικά δημόσια σχολεία όπου παρουσιάζεται ως πρόβλημα η καταγωγή παιδιών από ξένες χώρες και το γεγονός ότι κάποιοι μαθητές έχουν διαφορετικές μητρικές γλώσσες. Στο LFH η συνύπαρξη διαφορετικών εθνικοτήτων αξιοποιείται ως πλούτος. Τα παιδιά στην ηλικία των 7 ετών γράφουν και διαβάζουν ελληνικά και γαλλικά με την ίδια ευκολία ενώ κάποια από αυτά μιλούν στο σπίτι κάποια τρίτη γλώσσα. Εντούτοις δεν θα το επέλεγα αν έπρεπε τα παιδιά μου να ζουν εσώκλειστα. Η ανατροφή των παιδιών είναι μια συναρπαστική περιπέτεια που δεν θα ήθελα να στερηθώ.
5 ερωτήσεις στον Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο:
Η «Υπόθεση Laurus» είναι, απ’ ότι καταλαβαίνω, η πρώτη φορά που εικονογραφείτε παιδικό βιβλίο. Πως προέκυψε αυτή η συνεργασία;
Όπως προκύπτουν πολλά καλά και ευχάριστα: από την ευτυχή συγκυρία της πρότερης γνωριμίας και φιλίας με τη Λώρη Κέζα αφού συνεργαστήκαμε επί σειρά ετών στην εφημερίδα «Το Βήμα». Ήξερε τη δουλειά μου, θεώρησε πως θα ήταν καλή ιδέα να εικονογραφήσω εγώ το πρώτο της βιβλίο και πως η συνεργασία μας θα ήταν ούτως ή άλλως άψογη κρίνοντας από το κοινό μας παρελθόν.
Ήταν δική σας ιδέα να βασιστείτε σε μια παιδική φωτογραφία της Λώρης Κέζα για την εικόνα της Ρόζας στο εξώφυλλο; Δυσκολευτήκατε να περάσετε στον εκδοτικό οίκο τα σχέδια σας που ξεφεύγουν εντελώς από τα στερεότυπα για την «παιδική εικονογράφηση»;
Η αγάπη της Λώρης για την Τήνο και η θέρμη με την οποία μου μιλούσε για το βιβλίο μου έδωσαν την εντύπωση πως αν δεν επρόκειτο περί απόπειρας μιας φανταστικής αυτοβιογραφίας τότε σίγουρα επρόβαλε τον εαυτό της στο ίδιο το κορίτσι-ηρωίδα του «Laurus». Όσον αφορά τη Διόπτρα, δεν συναντήσαμε καμία δυστοκία περί της όποιας πεπατημένης και άλλωστε δεν υπήρχε λόγος: αφ'ενός το βιβλίο αφορούσε την κόρη ενός νεκροθάφτη - περιγραφή κάθε άλλο παρά στερεότυπη για παιδικό βιβλίο - και αφ'ετέρου οι εκδότες έκαναν νομίζω την σωστή επιλογή να μην σύρουν εαυτούς στο χυλό του μέσου όρου. Απεναντίας έβαλαν τους κόπους και τα χρήματά τους σε επιλογές που αν μη τι άλλο θα ξεχώριζαν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων και στις προτιμήσεις των δυνητικών αναγνωστών τους.
Επειδή οι τεχνικές δεν είναι το δυνατό μου σημείο, θα μπορούσατε να μου περιγράψετε πως δουλέψατε την εικονογράφηση;
Δεν υφίσταται ζήτημα καμίας ιδιαίτερης ή περίπλοκης τεχνικής εν προκειμένω. Σχεδίασα κυρίως ψηφιακώς σε iPad και Mac περίπου όπως θα δούλευα με μελάνι σε χαρτί με πένα και πινέλο. Ο λόγος που προτίμησα μη αναλογικά και εντός πολλών εισαγωγικών «φυσικά» μέσα ήταν η ταχύτητα εκτελέσεως, οι μεγάλες δυνατότητες αλλαγών που προσφέρει το ψηφιακό μέσον ήτοι το copy/paste & undo/redo. Κρίμα που αυτά δεν υπάρχουν ως επιλογές στο χαρτί ή το ξύλο αλλά έτσι έχουν τα πράγματα.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας ζωγράφοι; Και υπάρχουν κάποιοι εικονογράφοι παιδικών βιβλίων που ξεχωρίζετε ή κάποια βιβλία που θυμάστε με αγάπη την εικονογράφησή τους;
Αγαπημένοι μου ζωγράφοι είναι πάμπολλοι και δεν περιορίζονται απλώς στη λεγόμενη «Υψηλή Τέχνη»: από Hokusai, την οικογένεια Kano και πλήθος άσημων εργαστηρίων Βυζαντινών ή Περσών εικονογράφων έως τον Durer και τον Frank Miller ή τον Moebius. Όσον αφορά εικονογράφους αυστηρώς παιδικών βιβλίων μου αρέσει πάρα πολύ η δουλειά πχ του Oliver Jeffers και της πραγματικά εξαίσιας Rebecca Dautremer.
Και για το τέλος μια προσωπική ερώτηση: Ποια είναι τα αγαπημένα σας παιδικά βιβλία - και ποιες αναμνήσεις σας φέρνουν στο μυαλό;
Αγαπημένα μου παιδικά βιβλία είναι η «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» και το «Hobbit» - και το δεύτερο το αναφέρω ως παιδικό διότι ως τέτοιο το συνέγραψε ο Tolkien προορίζοντάς το αν δεν απατώμαι για τα ίδια τα παιδιά του. Οι αναμνήσεις που μου φέρνουν φοβάμαι πως δεν αντικατοπτρίζουν το τι σκεφτόμουν όταν ήμουνα παιδί αλλά ό,τι νομίζω τώρα πως περνούσε από το μυαλό μου τότε. Ως εκ τούτου δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία - τουλάχιστον κατ'εμέ.
===
Info:
Λώρη Κέζα, Τα κατορθώματα της Ρόζας Δελατόλλα: Υπόθεση Laurus
Εικονογράφηση: Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος
Εκδόσεις Διόπτρα, 2013
119 σελ., Τιμή: 9,20 Ευρώ
Για παιδιά από 9 χρονών και μεγάλους
σχόλια