Η γιατρός και συγγραφέας Σοφία Κολοτούρου είναι, εκτός των άλλων, γνωστή και απ' την πρώτη περίοδο των ελληνικών μπλογκς. Μάχεται εδώ και χρόνια για μια μερίδα κωφών που συχνά αγνοούμε: Αυτούς που μιλάνε προφορικά και άρα δεν χρησιμοποιούν ή γνωρίζουν τη νοηματική.
Την είδα σε ένα σποτάκι πριν κάποιο καιρό, στο οποίο εμφανίζεται μαζί με τον ηθοποιό Άκη Σακελλαρίου, την τραγουδίστρια Ρίτα Αντωνοπούλου, την Πρόεδρο του Συλλόγου Ελλήνων Ολυμπιονικών Βούλα Κοζομπόλη, και τον μαθητή Δημοτικού Θοδωρή Γιώτη:
Μίλησα με την κα Κολοτούρου, ρωτώντας την πρώτα απ' όλα για την ιστορία του αγοριού. Μου μετέφερε τα λόγια της μητέρας του:
«Ο Θοδωρής διαγνώστηκε με αμφοτερόπλευρη νευροαισθητήρια βαρηκοΐα σε ηλικία 11 μηνών. Μετά από διερεύνηση της πάθησης την οποία δεν είχαμε ξανακούσει, τόσο από το διαδίκτυο όσο και από τους γιατρούς,σε ηλικία 13 μηνών υποβλήθηκε σε κοχλιακή εμφύτευση και ξεκίνησε η προσπάθεια και ο αγώνας όλης της οικογένειας προκειμένου να επιτύχουμε το σημερινό αποτέλεσμα του Θοδωρή. Μέχρι 6 χρόνων ο Θοδωρής έκανε λογοθεραπεία αναπτύσσοντας φυσιολογικά τον προφορικό λόγο και ξεκίνησε την πρώτη δημοτικού σε κανονικό σχολείο ενταγμένος πλήρως στην ομάδα της τάξης του».
—Παλιά κυρία Κολοτούρου όσοι δεν άκουγαν, δε μιλούσαν κιόλας. Άλλαξε κάτι;
Αυτή είναι μια αντίληψη που έχουμε στην Ελλάδα τα τελευταία 30-40 χρόνια. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι τα πράγματα, και κυρίως δεν ήταν έτσι σε όλες τις χώρες. Στην πραγματικότητα στο εξωτερικό (ΗΠΑ) γίνονταν εκπαίδευση των κωφών παιδιών στην ομιλία ήδη από το 1867. Τα σχολεία προφορικής εκπαίδευσης των ΗΠΑ (Clarke, Graham Bell) λειτουργούν μέχρι και σήμερα.
Σήμερα όμως, δηλαδή εδώ και 20 χρόνια στην Ελλάδα (30 στο εξωτερικό) υπάρχει μια επέμβαση που μπορεί να αποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό την ακοή και άρα και την ομιλία, κυρίως σε παιδιά που γεννιούνται κωφά. Η επέμβαση αυτή ονομάζεται κοχλιακό εμφύτευμα. Πρόκειται για ένα μικρό τσιπάκι που τοποθετείται με επέμβαση 45 λεπτών στον κοχλία, στο εσωτερικό αυτί. Το τσιπάκι αυτό διεγείρει το ακουστικό νεύρο, προκαλώντας αντίληψη του ήχου με έναν τρόπο που δεν μπορούν να προκαλέσουν τα εξωτερικά ακουστικά που χρησιμοποιούσαμε παλαιότερα.
Σε ένα παιδί που γεννιέται κωφό, εάν βρεθεί εγκαίρως το πρόβλημα (σήμερα μπορούμε να το βρούμε με αυτόματα μηχανήματα ήδη από το μαιευτήριο) και προγραμματιστεί εγκαίρως η επέμβαση του εμφυτεύματος (η οποία είναι απολύτως δωρεάν σε όλα τα δημόσια νοσοκομεία), και ακολουθηθεί η σωστή διαδικασία, μιλάμε πλέον για το τέλος της κώφωσης. Η σωστή διαδικασία είναι να μπει το εμφύτευμα όσο γίνεται νωρίτερα, ιδανικά πριν κλείσει τα 1-2 χρόνια του το παιδί (το αργότερο ως τα 4) και να ακολουθήσει εντατική λογοθεραπεία για να μάθει να μιλάει σωστά και να ξεχωρίζει αυτά που ακούει.
Τα παιδιά που έχουν κάνει σωστά όλα τα παραπάνω στάδια, όταν φτάσουν σε σχολική ηλικία δεν διαφέρουν σχεδόν καθόλου από τους ακούοντες συμμαθητές τους. Πηγαίνουν σε κανονικά σχολεία, ακούνε, μιλάνε, επικοινωνούν με το τηλέφωνο, μαθαίνουν ξένες γλώσσες και περνούν με επιτυχία το listening των αγγλικών!
—Ποια είναι η διαφορά μεταξύ κωφών που μιλούν και όσων δε μιλούν;
Το θέμα τελικά είναι η εκπαίδευση του καθενός μας. Οποιος έχει εκπαιδευτεί σε κανονικό σχολείο, μαθαίνει να γράφει, να διαβάζει και να μιλάει για να επικοινωνήσει με τους άλλους και να εκφράσει τις σκέψεις του. Οποιος εκπαιδεύεται σε ειδικό σχολείο, αν και πλέον τα ειδικά σχολεία διατείνονται ότι μαθαίνουν επίσης και ομιλία στους μαθητές τους, όπως και γραφή και ανάγνωση, εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι υστερεί και στους τρεις αυτούς τομείς. Διαφορετικά, θα ζήταγαν υποτίτλους και οι απόφοιτοι των ειδικών σχολείων και δεν θα είχαν ανάγκη τα δελτία ειδήσεων στη νοηματική. Εάν έχεις την αναγνωστική επάρκεια να διαβάσεις ελληνικά, πολύ απλά ζητάς κείμενο στα ελληνικά παντού. Αυτό λέει η κοινή λογική, τουλάχιστον.
Πιστεύουμε ότι σε πολύ λίγα χρόνια όλοι θα παρακολουθούμε ομιλίες και συζητήσεις με απλή μετατροπή ομιλίας σε κείμενο από τα κινητά μας...
—Είναι ο κόσμος μας φτιαγμένος πιο πολύ για όσους προτιμούν τη νοηματική γλώσσα;
Ο κόσμος, γενικά, όχι. Οι προηγμένες χώρες (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία και λοιπές χώρες της ΕΕ) έχουν πλήρη προσβασιμότητα με υποτίτλους, speech to text , lip speaker διερμηνείς, μαθήματα χειλεοανάγνωσης κλπ. Στο Λονδίνο, που έχει ισχυρή θεατρική παράδοση, όχι μόνο έχουν υπερτίτλους στα θέατρα, αλλά επιπλέον έχουν και δικό τους θέατρο, με την επωνυμία stagetext , στο οποίο παίζονται μόνιμα παραστάσεις με υπερτίτλους!
Αν εννοείτε την Ελλάδα, και ίσως και ορισμένες αφρικάνικες, μεσανατολικές και ασιατικές χώρες (αναμφίβολα όχι την Ιαπωνία!), θα σας πω ότι έχετε δίκιο. Εχουμε έλλειμμα στην πρόσβαση των κωφών και βαρηκόων που ξέρουν να διαβάζουν και προτιμούν το γραπτό κείμενο. Το περίεργο είναι ότι δεν έχουμε έλλειμμα παιδείας : πιστεύω ακράδαντα (και αυτό δείχνουν και οι περισσότερες στατιστικές) ότι οι περισσότεροι κωφοί και βαρήκοοι της χώρας μας γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση. Εξάλλου σήμερα από τα 90-100 περίπου παιδιά που γεννιούνται κωφά κάθε χρόνο, τα 70-80 τουλάχιστον παρακολουθούν σχολεία ακουόντων (με τη βοήθεια κοχλιακών ή ακουστικών και λογοθεραπείας). Πράγμα που σημαίνει ότι μαθαίνουν γραφή, ανάγνωση, ομιλία. Επίσης οι περισσότεροι βαρήκοοι είναι οι ηλικιωμένοι, που φυσικά μιλάνε, διαβάζουν, γράφουν σε όλη τους τη ζωή και δεν πρόκειται να μάθουν νοηματική στα 70. Είναι τρομερά παράδοξο να μην υποστηρίζουμε με κάποιον τρόπο όλους αυτούς τους εγγράμματους κωφούς και βαρηκόους, και να μην τους προσφέρουμε άλλη μορφή πρόσβασης, παρά σε μια ξένη για αυτούς γλώσσα, που είναι η νοηματική. Ειδικά όταν είναι πιο εύκολο από ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία να τους προσφέρουμε το γραπτό κείμενο, την γραπτή πληροφορία.
Ακόμα και με την αυτόματη μορφή του speech to text που πλέον όλοι έχουμε στα κινητά μας ως app. Εάν έχετε κινητό smartphone – έχω – θα δείτε ότι υπάρχει εφαρμογή στην οποία μπορείτε να μιλήσετε και η ομιλία σας να μετατραπεί σε γραπτό κείμενο. Αναμένουμε σύντομα την επέκταση αυτών των εφαρμογών, ώστε να μην χρειαζόμαστε τη μεσολάβηση άλλου ατόμου ούτε καν στο speech to text. Πιστεύουμε ότι σε πολύ λίγα χρόνια όλοι θα παρακολουθούμε ομιλίες και συζητήσεις με απλή μετατροπή ομιλίας σε κείμενο από τα κινητά μας.
—Τι είναι η Ακουστήριξη;
Η Ακουστήριξη είναι σωματείο, όχι μόνο κωφών και βαρηκόων, αλλά και όσων ενδιαφέρονται να υπερασπίσουν την προσβασιμότητα των κωφών και βαρηκόων που μιλάνε προφορικά και δεν γνωρίζουν τη νοηματική. Στην ουσία είναι μια κίνηση υπεράσπισης των πολιτικών δικαιωμάτων όλων εμάς που μιλάμε προφορικά γιατί η προσβασιμότητα που στερούμαστε είναι κατεξοχήν πολιτικό δικαίωμα. Αυτό συμβαίνει σε όσους έχασαν την ακοή τους μεταγλωσσικά (μετά τα 4 τους χρόνια), οπότε και είχαν μάθει να μιλάνε, και σε όσους έβαλαν κοχλιακό ως παιδιά, και έμαθαν να μιλάνε με τη διαδικασία που σας περιέγραψα παραπάνω. Ακόμα, μαζί με εμάς που είχαμε πρόβλημα από παιδιά, συντάσσονται και οι χιλιάδες ηλικιωμένοι βαρήκοοι που χάνουν μέρος της ακοής τους, και φυσικά μιλάνε προφορικά και δεν γνωρίζουν τη νοηματική. Η κοινή συνισταμένη όλων μας είναι ότι έχουμε πρόβλημα ακοής, αλλά μιλάμε προφορικά και δεν γνωρίζουμε τη νοηματική.
— Πώς αποφασίσατε να την φτιάξετε;
Πριν δημιουργηθεί το σωματείο, είχαμε συγκεντρωθεί και γνωριστεί μεταξύ μας στην διαδικτυακή ομάδα του facebook με τίτλο Κουφοχωριό, την οποία και ίδρυσα εγώ το 2011. Ο λόγος που έφτιαξα την ομάδα ήταν επειδή ήθελα να βρω και άλλους σαν κι εμένα – δηλαδή κωφούς ή βαρηκόους που να μιλάνε προφορικά και να μην γνωρίζουν τη νοηματική. Μετά από ζυμώσεις και σκέψεις 4 ετών, ένας πυρήνας από την ομάδα Κουφοχωριό (που έχει σήμερα πάνω από 1400 άτομα), αποφασίσαμε να συγκροτήσουμε πριν λίγους μήνες επίσημο σωματείο για να έχουμε και ένα θεσμικό εργαλείο στον αγώνα μας, του οποίου είμαι σήμερα πρόεδρος του ΔΣ.
—Ποια δικαιώματα απαιτείτε;
Εμείς που μιλάμε προφορικά, και έχουμε φοιτήσει σε κανονικά σχολεία, συνεπώς έχουμε μάθει να διαβάζουμε και να γράφουμε τα ελληνικά – τη μόνη μητρική γλώσσα που γνωρίζουμε - , βρισκόμαστε σήμερα σε μια γκρίζα ζώνη από άποψη δικαιωμάτων. Ο κόσμος έχει την εντύπωση ότι όλοι οι κωφοί και βαρήκοοι δεν καταφέρνουν να μιλούν, ούτε να διαβάζουν, ούτε να γράφουν, επειδή έτσι συνέβαινε παλαιότερα. Και φυσικά δεν γνωρίζουν τι είναι το κοχλιακό και πως αυτή η επέμβαση προσφέρει ακοή! Αυτή η άγνοια έχει σαν συνέπεια να στερούμαστε εμείς το δικαίωμά μας στην προσβασιμότητα που έχουν όλοι οι άλλοι πολίτες.
Αναφέρομαι στο δικαίωμα στους υποτίτλους. Θα έχετε προσέξει κι εσείς ότι, για παράδειγμα, υπάρχουν δελτία ειδήσεων στη νοηματική, αλλά χωρίς υποτίτλους «για άτομα με προβλήματα ακοής». Εμείς όμως δεν μπορούμε να τα παρακολουθήσουμε αυτά τα δελτία, αφού δεν γνωρίζουμε τη νοηματική. Επίσης δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε τις συνεδριάσεις της Βουλής, αφού η αναμετάδοση έχει μόνο νοηματική χωρίς υποτίτλους!
Στο εξωτερικό, όχι μόνο είναι υποτιτλισμένα όλα τα προγράμματα (με την υπηρεσία teletext, την οποία προσφέρει και το Mega σε κάποιες ελληνικές σειρές εδώ και 4-5 χρόνια), αλλά επιπλέον των closed captions (δηλ των υποτίτλων που υπάρχουν σε προγράμματα γυρισμένα από πριν), προσφέρονται και live υπότιτλοι μέσω των συστημάτων αναγνώρισης ομιλίας και μετατροπής της σε κείμενο (υπηρεσία speech to text).
Eμείς σε αυτή τη φάση παλεύουμε κυρίως για 3 πράγματα:
α) Να μπουν υπότιτλοι (closed captions) παντού: στην τηλεόραση, στο σινεμά, στα θέατρα (υπέρτιτλοι)
β) Να μπουν live υπότιτλοι μέσω του συστήματος speech to text όπου δεν μπορούν να μπουν οι closed captions (στα παράθυρα των ειδήσεων, σε ζωντανές εκπομπές, σε ομιλίες, συνέδρια, πανεπιστήμια, παρουσιάσεις βιβλίων κλπ) και
γ) Για να έχουμε μαζί μας, αντί για διερμηνείς νοηματικής, τους λεγόμενους διερμηνείς χειλεοανάγνωσης (lip speakers), οι οποίοι απλώς επαναλαμβάνουν πιο αργά και καθαρά τα λεγόμενα σε μια αίθουσα, ώστε να καταλαβαίνουμε κι εμείς. Οι lip speakers χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται ακόμα εδώ και 30 χρόνια στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα δυστυχώς δεν εφαρμόστηκαν παρά μόνο πέρσι (2015) , που πρωτοχρησιμοποιήθηκαν στο συνέδριο «Πολιτική και Αναπηρία» που διοργάνωσε το γραφείο της ευρωβουλευτού κ. Κούνεβα. Εκτοτε χρησιμοποιούνται σε όλες τις εκδηλώσεις του Ευγενιδείου Ιδρύματος, αλλά και στις εκδηλώσεις της Μονάδας Προσβασιμότητας φοιτητών με αναπηρία του πανεπιστημίου Αθηνών.
Βέβαια, σήμερα στην εποχή του speech to text , ο θεσμός των lip speaker διερμηνέων τείνει να ξεπεραστεί, αλλά χρειάζονται ακόμα σε περιπτώσεις όπου δεν μπορούμε να έχουμε το speech to text διαθέσιμο. Στην Ελλάδα δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ ως τώρα το speech to text, κάτι που μας καθιστά τελευταίους στην ΕΕ, μια και εφαρμόζεται σε όλες τις άλλες χώρες, εδώ και 15-20 χρόνια, ακόμα και στην Κύπρο, στην ελληνική γλώσσα, εδώ και μια δεκαετία. Αναφέρομαι στο σύστημα speech to text όπου μεσολαβεί ακούων ταχυπληκτρολόγος , ο οποίος καταγράφει όλα τα λεγόμενα σε μια αίθουσα σε ένα lap top, έτσι ώστε οι έχοντες πρόβλημα ακοής να διαβάζουν τι γράφει στην οθόνη. Αν είναι πολλοί κωφοί και βαρήκοοι στην αίθουσα, η προβολή γίνεται σε μεγάλη οθόνη στον τοίχο.
Το σύστημα χρησιμοποείται σε όλες τις συνεδριάσεις των ευρωπαϊκών οργανώσεων με αναπηρία, και κατά παράδοξο τρόπο έχει χρησιμοποιηθεί στην χώρα μας, μόνο στα αγγλικά, σε συνέδρια που έχουν διοργανώσει Έλληνες (μέλη ενώσεων κωφών και ακούοντες καθηγητές). Έτσι, παρατηρήθηκε σε συνέδριο που έγινε εδώ στην Ελλάδα πέρσι (2015), όποιος κωφός ή βαρήκοος γνώριζε αγγλικά (όπως εγώ) ότι μπορούσε να διαβάσει στην οθόνη την ομιλία των Άγγλων και Αμερικάνων συνέδρων, ενώ την ίδια στιγμή αδυνατούσε να κατανοήσει την ομιλία των ελλήνων συνέδρων, για τους οποίους προσφέρονταν μόνο διερμηνέας νοηματικής και όχι κείμενο της ομιλίας! Και όλα αυτά, τα τραγελαφικά, επί ελληνικού εδάφους, και με τιμή ύψους 200 ευρώ την ημέρα για όποιον Έλληνα κωφό ήθελε να παρακολουθήσει το συνέδριο! Θα έλεγα ότι, αυτή τη στιγμή, είμαστε οι ουραγοί και ο περίγελως της ΕΕ, όσον αφορά το speech to text και τα δικαιώματα των κωφών και βαρηκόων με προφορικό λόγο.
—Μιλήστε μας λίγο για το πρώτο σας σποτ...
Το σποτάκι μας δημιουργήθηκε ως ανάγκη επικοινωνίας με ένα ευρύτερο κοινό πανελλαδικά που δεν γνωρίζει σχεδόν τίποτε ή είναι συμφιλιωμένο με το κλασσικό στερεότυπο του κωφού που νοηματίζει. Το κοινωνικό μήνυμα που φιλοδοξεί να περάσει είναι της βελτίωσης, της αποκατάστασης και της ανάγκης προσβασιμότητας των κωφών και βαρηκόων με προφορικό λόγο, αλλά και να δείξει μέσω του Θοδωρή (το παιδί στο σποτ) ότι σήμερα η κώφωση με σωστή ενημέρωση, αντιμετώπιση και διαχείριση μπορεί να αποτελέσει παρελθόν. Αλλά ας πούμε πως δημιουργήθηκε.
Βασικά ήταν μια ιδέα του άντρα μου ο οποίος την έτρεξε κιόλας μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Ο λόγος ήταν ότι δεν βρίσκαμε κάποια διαφημιστική να το αναλάβει το project δωρεάν και έτσι αναγκαστήκαμε μόνοι μας να βρούμε τους αναγκαίους πόρους. Ο άνθρωπος κλειδί ήταν η φίλη Στέλλα Αλισάνογλου που επιτάχυνε τις διαδικασίες. Ήταν ο άνθρωπος που συνέγραψε μαζί μας το σενάριο, απευθύνθηκε στους φίλους και συνεργάτες της από την STEFI & LYNX Productions Βασίλη Ραφαήλ και Φώτη Θωμά για βοήθεια, και με την δωρεάν αρωγή της εταιρίας, οργάνωσε και σκηνοθέτησε το τηλεοπτικό σποτ. Παράλληλα εμείς βρήκαμε τους συντελεστές που έπαιξαν στο σποτ και ανταποκρίθηκαν από την πρώτη στιγμή θετικά και δωρεάν. Πρώτος προσφέρθηκε ο εξαιρετικός ηθοποιός Άκης Σακελαρίου ο οποίος βοήθησε και συμβουλευτικά αρκετές φορές. Μέτα η ολυμπιονίκης μας και πρόεδρος του σωματείου Ελλήνων Ολυμπιονικών Βούλα Κοζομπόλη, και τέλος η αγαπημένη τραγουδίστρια και ερμηνεύτρια Ρίτα Αντωνοπούλου. Το cast συμπληρώθηκε με τον μικρό Θοδωρή που είναι το κεντρικό πρόσωπο του σποτ και την αφεντιά μου, ως επιβεβλημένη εκ των συνθηκών παρουσία, αφού κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή η ηθοποιός Φωτεινή Αθερίδη που θα συμμετείχε είχε ένα μικρό ατύχημα και δεν μπόρεσε να έρθει από Θεσσαλονίκη. Φυσικά όπως καταλαβαίνετε αφού δεν υπήρχε μια διαφημιστική να έχει την ευθύνη και το project management, όλοι αυτοί οι σημαντικοί άνθρωποι ήρθαν μέσα από άλλες επαφές και ενδιάμεσους φίλους και γνωστούς. Το δυσκολότερο πάντως σημείο όλου του project ήταν να συγχρονιστούν όλοι αυτοί οι άνθρωποι (ηθοποιοί, τεχνικοί, βοηθοί κλπ) να είναι διαθέσιμοι την μια και μοναδική ημέρα που μπορούσαμε να έχουμε το πλατό δωρεάν και διαθέσιμο (ο μικρός Θοδωρής και η οικογένεια του για παράδειγμα ήρθαν από την επαρχία). Επίσης να μην ξεχάσω να αναφέρω ότι και η μουσική είναι ευγενική χορηγία του φίλου μας Γρηγόρη Κλιούμη των Υπογείων Ρευμάτων, που αρκετές φορές έχει κάνει πράγματα για εμάς όπως να υποτιτλίζει κάποια video clip που ανεβάζει στο youtube και να συζητάει μαζί μας θέματα ακουστικής, ήχου, τεχνολογίας κλπ. Το σποτ μας αυτή την στιγμή είναι ήδη στον αέρα και προετοιμαζόμαστε και για το ραδιοφωνικό μας. Στα κανάλια προβάλλεται ήδη από 20/9 μέχρι και 20/10.
—Είναι πολύ ωραίο αυτό που λέει ο Θοδωρής στο σποτ. Ότι τα κατάφερε...
Θέλω να πω ότι εγώ ανήκω στην «τελευταία γενιά» κωφών, που είμαστε σήμερα κωφοί επειδή δεν προλάβαμε τα κοχλιακά εμφυτεύματα εγκαίρως. Ο Θοδωρής δεν είναι σαν κι εμάς. Εκείνος ακούει ήχους, μιλάει στο τηλέφωνο, απαντάει χωρίς να βλέπει τα χείλη και ξαναγυρνάει στον κόσμο της σιωπής μόνο το βράδυ που κοιμάται, οπότε και βγάζει το εξωτερικό τμήμα από το κοχλιακό. Όπως λέει και ο ίδιος στο σποτ: «Εγώ τα κατάφερα». Εσύ Θοδωρή, τα κατάφερες. Άνοιξες τον δρόμο των ήχων για σένα και όλα τα επόμενα παιδιά μετά από σένα. Το δικό μας χρέος είναι να σας βοηθήσουμε να βαδίσετε σε αυτόν τον δρόμο όσο γίνεται χωρίς εμπόδια. Γιατί η κώφωση σήμερα έχει ήδη νικηθεί. Εμείς τα καταφέραμε!
